चा

प्रकृतिइ थीथी बस्तु थें चा नं प्रकृतिया हे देन खः । थीथी वस्तु नायाः, ध्वगिनाः व ल्हानाः ताः ईतक अथें लानाच्वन धाःसा उकिं चा उत्पन्न जुइ । बुँइ थीथी ध्वगीगु वस्तु तये यंकेवं लिपा छुं ई अथें तयेवं व ध्वगीगु वस्तु नं चा हे जूवनी । अथेंतुं द्वलंद्वः दँ सिमा, सिमाहः, सिँ आदि ल्हानाः उगु चीज ध्वगिना वनाः नं अन बुँचा, वयां लिपा द्यचा, गन्तिचा, काकुचा व काँचा जुजुं व हे काँचा पट्ठर जूवनीगु वैज्ञानिकतय् धारणा दु । चायात उब्जनीशीलनिसें कयाः खानी वस्तुकथं नं कायेगु याः ।
चा कायेगु प्रविधि
कुम्हाःतय् भारा छियेगु निंतिं गन सम्भावित चा दइगु थाय् खः न्हापां अन थ्यंकी । न्हापान्हापा कयातःगु आधारय् ख्वपय् जूसा खापी, यातू महाद्यः जःखः (तुनागाः धइगु थासय्) आदि थासय् चा कायेत गाः म्हुइ । न्हापां गाः म्हुयेत नं पूजा यानाः तुंथि थें चाकलाक चिं तइ । छसिकथं उगु चिं तःगु थासय् च्वंगु दुनेया चा धमाधम कुलिं पालाः जःखः खिनाछ्वइ । म्ह दुछि दुहां वनेधुंकाः अन चाफः तइ । वयां लिपा बछि अथें त्वःती । बछि चाकःयात दुने दुने वनाः भचाः दुने चागाः तःगाः यानाः दुहां वनी । छसिकथं हाकनं म्ह दुछि धइथें वनेधुंकाः उकियात नं त्वःताः हाकनं उगु थाय् च्वय्या चागाः फया तइगु थाय् थें यानाः मेगु ब्वय् चागाः म्हुयायंकी । निफः वा स्वफः दुहां वनेधुंकाः जक अन द्यचा धाइगु पूरा हाकुसे च्वंगु चा खने दइ । उगु चा तसकं लस्सादार जुयाः भारा छियेत मदयेक मज्यूगु चाकथं चागालं चा थकाइ । उकियात धाःसा अलग्ग पँ तनी । चा थःपिन्त माक्व वा काये गाक्क कयाःलिं वा निफः स्वफः वा प्यफः तक वनाःलिं अन चा काये गाकाः थहां वइ । अन दुहां वनेत नं न्हापा बताचा वा तुकिमत च्याकेगु चलन दु । परिवार अप्वः दुपिन्सं थः परिवार जक च्वनाः वा परिवार अप्वः मदुपिं जुल धाःसा मेमेपिंके ग्वाहालि कयाः नं चा गालं चा कयाः खःमुली क्वबियाः वा ट्याक्टरं थःथःगु छेँय् दुतहइ । न्हापा न्हापा खुल्ला त्वःतातःपिं सा यक्व दइगु हुनिं चा गालय् सा कुतुं वनाः सी धकाः लिपा चागाः ल्हानाथकी ।