धिमय्, कँय्‌पु/भुस्याः/छुस्याः, प्वंगा (थाय् स्वयाः)

धिमय् नेवाःतय्‌सं थाइगु तसकं लोकंह्वाःगु बाजं खः । सः तःसः जुइगुलिं न्हापा सैनिक बाजंकथं व बस्तिपिने बुँज्या वनेत जंगलि जनावर ख्यायेत थ्व बाजं थायेगु चलन दुगु खँ नं न्यनेदु । न्ह्यागुं जात्रा पर्वय् मेमेगु बाजं खलःया दकलय् न्हापा धिमय् बाजं खलः च्वनी । न्हापा न्हापा धिमय्या विशेष बोल थानाः सिथं यंकीगु नं चलन दुगु खः । थ्व चलन थौंकन्हय् खने मदु । धिमय् उप्वः थें ज्यापु जातिं थाइगु खःसां थासंथाय् शाक्य, ताम्राकार, स्यस्यःत व मेमेपिंसं नं थानाच्वंगु खनेदु ।
धिमय् तसकं पुलांगु लोकबाजं खः । पुलां पुलांगु धिमय् सिँग्वं गथे खः अथेहे बकुलाक जूसां दयेकातःगुलिं नं थ्व बाजं पुलांगु खः धयागु सीदु । लिच्छविकाल स्वयां न्ह्यःनिसें दुगु अनुमान यानातःगु धिमय्या पुलांगु नां ‘धेमस्‌’ खः । किराँततय्‌गु बाजं च्याब्रुङलिसे ज्वःलाःगुलिं ‘धिमय् किराँतकालीन बाजं खः’ धयागु धापूयात तिबः बियाच्वंगु दु । धिमय् दुने फुस्लुंगु तःग्वःगु उत्तिस, हलू बाय् सिसौंया सिँग्वंयात निखें छ्यंगुलिं भुनाः उकियात निखें तं सालाः दयेका तइ । थौंकन्हय् लीयागु नं धिमय् दयेकेगु थायेगु चलन वःगु दु । धिमय्या देय्‌पापाखेया छ्यंगू दुने दथुइ अप्पाचुं, ल्वहंचुं, गुंगू आदियागु मसला दयेकाः इलातइ ।
नेवाःतय्‌सं थाइगु धिमय् निथी दु— तग्वः धिमय् व चीग्वः धिमय्‌ । थुपिं निथी धिमय् ग्वलं जक पाःगु मखु निथी धिमय्या बोल, थाइगु ई व परम्परा सकतां पाः । तग्वः धिमय् पुलांगु नेवाः बाजं खःसा चीग्वः धिमय् लिपा तिनि छ्यलाबुलाय् वःगु खः धइगु जनविश्वास दु ।
धिमय् थायेत भंगलय्‌तक वयेक गःपतय् क्वखानाः जवय् कथिं व देय्‌पाय् ल्हाःतं थाइगु खः । धिमय् निम्ह, प्यम्ह, खुम्ह, च्याम्ह आदि ज्वःलाकाः पुचलय् थाइ । येँय् व यलय् धिमय्या गुहालि बाजं घौ/कँय्‌पु बाय् भुस्याः खःसा ख्वपय् भुछ्याः (भुस्याः) व सिछ्याः/सिस्याः (छुस्याः) थाइ । धिमय्या बोल बाजनं पिज्वयेके अःपुुगुलिं थुकियात थाये अःपुगु बाजंकथं कयातःगु दु । येँ, यल, ख्वप, भ्वँत जक मखु छथाय्या हे त्वाः पतिकं धिमय् बोल पाः । नेसं.१११४ य् येँय् जूगु धिमय् ब्वज्याय् स्वनिगःया ८७ गू धिमय् खलकं ब्वतिकाःगु दु । इलंइलय् येँ, यल, ख्वप, भ्वँत आदि नेवाः बस्तिइ तःक्वः धिमय् थायेगु ब्यज्या व धेंधेंबल्लाः जुयाच्वंगु दु ।

धिमय् जव (नासः)पाखे पौया कथिं थाइ । थुकियात धिमय् कथि, पौ कथि, ख्वता कथि, दं कथि, नासःकथि, ताखुर्चा आदि यक्व नां दु । मेथाय्या धिमय् कथि च्वकाय् चाःतुइका तःगु दइसा ख्वप, थिमि, किपूपाखेया धिमय् कथि तप्यंगु हे दइ ।

तग्वः धिमय्‌या ताम्सिपाः पोया बोल (येँ)
ताघुँध्यां नाघुँध्यां ताघुँघुँना ध्यां
ताघुँध्यां नाघुँध्यां ताघुँघुँना ध्यां
घुँ नाघुँ नाघुँघुँना ताघुँघुना नाघुँ नाघुँ
नाघुँ घुँना ध्यां ताघुँघुँना ध्यां
ताघुँध्यां नाघुँध्यां ताघुँघुँना ध्यां
ताघुँध्यां नाघुँध्यां ताघुँघुँना ध्यां
घुँ नाघुँ नाघुँघुँना ताघुँघुना नाघुँ नाघुँ
नाघुँ घुँना ध्यां ताघुँघुँना ध्यां
…………………………………………..
ताघुँ ताघुँनाता खोताघुँ ताघुँनाता
घुँनाता खोता ताताखोता ताखोताता घुँ ना

चिग्वः धिमय्‌या छपु द्यःल्हायेगु बोल (येँ)
घुँना ताघुँ घुँना ताता
ताताखोता ताखोरता खोताताखो ताघुँ
घुँना ताघुँ घुँना ताता ताताखोता
ताखोरता खोताताखो ताघुँ
घुँनाखोता ताखोताता खोताताखो तंताखो
ताघुँ ताघुँनारा खोताघुँ ताघुँनारा
घुँनारा खस्तां ततखोता ताखुनारा घुँना

धिमय्‌ थानाः सिथं यंकीबलय्‌या छपु बोल (यल)
घुँनाताखु तानतान खुताताखु तानतान
घुँनाताखु तानतान खुताताखु तानतान
ततखुत्ता त्रिखोनिता खुत्तात्रिखो तानतान
घुँनरऽ घुँनरऽ घुँनऽऽ ताघुँऽऽ
घुँनरऽ घुँनरऽ घुँनऽऽ ताघुँऽऽ
घुँनरऽ घुँनरऽ ताघुँऽऽ निताऽऽ
घुँनरऽऽ खुत्ताऽऽ घुँऽऽऽ ताघुँऽऽ

धिमय् थायेगु तःताजि बोल दु । गथेकि द्यः ल्हायेगु, लँपो, तँपो, धुँन्यापो, मंगलपो, साँया पो, माँ तनेगु आदि । थुपिं गुलिं बोलत विशेष थासय् व इलय् जक थाये ज्यूसा गुलिं न्ह्याबलें नं थाये ज्यू । गथेकि धुँन्या हीकेत थाइगु धुँन्या पो, लँय् वनीबलय् थाइगु लँ पो, सायाःबलय् थाइगु साँयाःपो, धिमय् च्वः, परताल (प्रताल), पलेमां आदि थीथी तालय् थाइगु खः ।
ख्वपय् धिमय् बोलयात द्यः ल्हायेगु, च्वः/छुवां, न्ह्याः, गुँ, माः आदि थीथी ब्वथलातःगु दु ।

धिमय् थायेगु स्यनेगु नं विशेष विधि दु । चिग्वः धिमय् माःकथं फर्माइस थें न्ह्याबलें न्ह्याथें स्यनेज्यूसा तग्वः धिमय् धिमय् स्यनेज्याझिंनिदँय् छक्वः जक स्यनी । तग्वः धिमय् स्यनेत नासः सालाः किसली तयाः नासःमोहनी तिकाः विधिपूर्वक स्यने माः । चिग्वः धिमय् न्ह्याम्हेस्यां सयेके ज्यूसा तग्वः धिमय् सम्बन्धित त्वाःया नासःपुजा गुथिया दुजः व दुजःया वःलाः धुंकूपिं काय्‌मस्तय्‌त जक स्यनी ।

येँ दे्य्या ज्यापु जातिया काय् मस्त वःलाः सपना लाये धुंकाः झिंनिदँय् छकः धिमे स्यनी । धिमे स्यनेगु ज्या गथांमुगः धुंकाः आइतबार बाय् बसुबार लाकाः सुरु याइ । न्हापांगु दिनय् न्हूसिमि मस्तसें किसली व कलः तयाहइ । दक्वं कलः ल्हानाः मूगुरुं नासःद्यःयात पुजा याइ 
धिमे स्यनीबलय् धुँन्या दुगु त्वालय् धुँन्या क्वःथलेगु माः, बेताःमाः, माकःमाः, ल्हाःमाः, याकःमाः, सिखःमाः, सिँतुतिं चुइगुमाः व सिँहमाः आदि माःतनेगु स्यनी । सिँ तुतिं चुइपिं निम्ह दइ । माः तनीगु सकभनं छगू हे कथं मजुसे छुं भचा पानाच्वनेगु याः । माः तनीबलय् सिँया खः च्वय् च्वनाः तनेगु याइ । थौंकन्हय् धाःसा सिँखतय् च्वनाः माः तनेगु म्ह्व जुया वनाच्वंगु दु ।
बच्छि स्यने क्वचाल धायेव बापुजा याइ । मोहनि न्ह्यः धिमे पिदनेगु याइ । पिदनीकुन्हु दक्वं खलःपिं व न्हूसिमि मस्तय्‌त नं नासः मोहनि तिकी । पुजा याइबलय् मस्तय्‌त धिमे थाकी । दकलय् बांलाक सःम्हेसित मूधिमे थाकी । बांलाक धुँन्या हीके सःम्ह न्हूसिमि मचायात च्वमेलु/च्वमिना याइ । थुकुन्हु त्वालय् नासःद्यः न्ह्यःने माः तनी । थ्वयां लिपा सीघः, स्यंगु, पचली आदि थासय् माः तनेगु याइ । धिमे स्यनाः क्वचाल धायेव परंपरागत चलनकथं येँ देय्या दक्वं ज्यापु त्वालय् बसं वनेगु याइ । धुँन्या मदुगु त्वाःयापिनि धिमे व प्वंगा स्यने पिदनाः त्वाःब्याः वनेगु याइ । बापुजा पिदनीबलय् व नासः मोहनि लित तइबलय् नासःद्यः पुजा यानाः भ्वय् नयेगु याइ । थ्व भ्वजय् त्वाःया दक्वं खलःपिं थ्याकी ।

धीरेन शाक्य नेपाःया नांजाःम्ह कलाकार खः । यक्व खस नेपाली भाय्‌या संकिपा म्हिताः लोकंह्वाःम्ह वय्‌कःया जन्म सन् १९६५ सालय्‌ पाल्पाय्‌ जूगु खः । वय्‌कःया मां सेतीमाया शाक्य व अबु प्रेम बहादुर शाक्य खः । धीरेन शाक्यं बिसं २०४६/४७ पाखे पाल्पाया पासापिन्सं दयेकेगु “नजाउ पुतली वन छोडी” व “छर्कि देउ लाशमाथि सिन्दूर” नांयागु निगु भिडियो फिल्मय्‌ नायः जुयाः कलाक्षेत्रय्‌ पलाः न्ह्याकादिल । बिसं २०४९ सालं चेतन कार्कीया निर्देशनय्‌ “पहिलो प्रेम” नांयागु संकिपाय्‌ नायः जुयाः वय्‌कलं तःधंगु संकिपाय्‌ म्हितादिल । वयांलिपा धीरेन शाक्यं हत्या, सिमाना, अवतार, प्रतीज्ञा, भीष्म प्रतिज्ञा, दाग लगायत आपालं संकिपाय्‌ नायःजक मखु मेमेगु भुमिकाय्‌ नं अभिनय यानादीगु दु । यक्व नेवाः म्येया म्युजिक भिडियो म्हितादीम्ह धीरेन शाक्यं “त्याग” नांयागु छगू नेवाः संकिपाय्‌ हिसिला महर्जन व भिन्तुना जोशीलिसे नायः जुयाः म्हितादीगु दु । बुद्धकालिन बाखंया लिधंसाय्‌ दयेकूगु संकिपा “घोषक”य्‌ नं भाजु शाक्ययागु छगू मू भुमिका दु । धीरेन शाक्यया अभिनय दुगु म्युजिक भिडियो मध्येय्‌ थौं हाकनं छंगु लुमन्तिइ, यचुगु मन, पिया च्वने, सासःया पल्साथें जाःगु भिडियो लोकंह्वाः । नेपाल चलचित्र कलाकार संघया आजिवन दुजः धीरेन शाक्यया संकिपाय्‌ अभिनयया नापनापं संकिपा दयेकेगु सकतां हलंज्वलं बालं बिइगु कम्पनी छगू नं दु । धीरेन शाक्यं भारत, बेलायत, अमेरिका, दक्षिण कोरिया, जापान, हंगकंग, बैंकक लगायतया देशय्‌ थःगु कलाकारिता न्ह्यब्वयादी धुंकूगु वय्‌कःयात तःगू सिरपा व हनापतिं छायेपियातःगु दु ।

येँय् तग्वः धिमय् थाइपिनि न्ह्यः न्ह्यः छम्हेस्यां ल्हातं ल्ह्वनाः चाः हुइकीगु थीथीकथं छाय्‌पिया तःगु तःहाकःगु पंयात धँुङा/धुँन्या धाइ । धिमय्या विशेष बोल ‘धुङा पो’ थाइबलय् जक धँुङा हीकी । धुँङा हीकीम्हेस्यां धिमय्या तालय् निपाल्हातं थःगु जँ, ब्वहः व गःपः जक मखु अजूचायापुक छपा ल्हाःपाय् जक दिकाः नं धुँङा हीकी । धँुङा च्वकाय् हनुमान द्यः दइ धयागु विश्वास दुसा थुकियात विजयध्वजकथं नं कयातःगु दु । न्ह्यागुं जात्रा पर्वय् दकलय् न्हापा धुँङा दुगु धिमय् खलः वनेगु चलन दु । धुँङा थ्यं मथ्यं ५–६ मिटर हाकःगु पँथय् रंगं पानाः स्वकुंलाःगु चिचीकूगु ध्वाँय्या माः, घंगलामाः, च्वाम्वःसाया संकि धकाः न्हिप्यंप्वाँय् घानाः दयेका तइ । धुँङा च्वकाय् नं छकू च्वाम्वःसाया न्ह्प्यिं दइसा दथुइ निथाय् च्वाम्वःसाया न्हिप्यं निप्वाँय् घानातइ । व थेंतुं धुङाय् थीथी रंगया स्वकुंलाःगु ध्वाँय्‌माः व घंगला नं च्वकांनिसें क्वय्‌थ्यंक घानातइ ।
धुँङाय् घानातइगु च्वाःम्वसाया न्हिप्यंप्वाँय् थीथी रंगया दइ । उप्वः थें धुङाय् च्वय् तुयूगु व क्वय् हाकुगु च्वाम्वःसाया न्हिप्यंप्वाँय् दइसा गनं च्वय् तुयूगु व क्वय् ह्याउँगु व गनं निप्वाँय् नं तुयूगु बाय् हाकुगु नं दु । धिमय् नेवाः बस्ति व देय्‌पतिकं दुसां धुँङा येँया ज्यापुतय्‌गु परम्परागत ३२ गू त्वाः मध्यय् १८ गू त्वालय् जक दु । व बाहेक मेगु त्वालय् व मेगु जातिइ धुँङाया चलन खने मदु ।

झिंनिकु हाकः जुइ, भतीचा तीमा बां लुइ । छपु धुँन्याय् निगू च्वाम्वः दइ । दक्वं त्वालय् छगू हे रंगया च्वाम्वः जुइ मखु । गनं तुयूगु व हाकुगु दइ । गनं तुयूगु व ह्याउँगु तइ । गनं गनं धाःसा तुयू तुयूगु व हाकु हाकुगु नं जुइ । निपुं हाकुगु जूथाय् बाहेक दक्वभनं तुयूगु च्वय् लाइ । च्वं निसें क्वय्यागु च्वाम्वःतक पञ्च रङ्गया झल्लर तयाः कुछि कुछि पाक पताय् ची । घंघला घानातःगु पताय् च्वाम्वः नाप ची । धुँन्याया च्वकाय् संकि तयातइ ।