सभ्यताया मू दापू खः – संस्कृति व सम्पदा ! मानवीय समुदायया न्हियान्हिथंया जीवन हनेगु प्रवृत्तिया जीवन्त किचः खः थुपिं । थुकी विधि व व्यवहार जक मखु जीवन व जगतया सम्बन्धय् बिचाः नं दुथ्याना च्वनी । उकिं समाज व समुदायया अवस्थायात दुवालीबले उमिगु जीवन हनेत छ्यलाबुला यानावयाच्वंगु भौतिक संरचना वा सुविधायात जक स्वइमखु । ताःहाकःगु इलंनिसें छगू संस्कार, मान्यता व प्रवृत्ति कथं मदिक्क थातंकयाच्वंगु मूल्य मान्यताया नापनापं जीवन शैलीयात नं दुवालेगु याइ । थुज्वःगु खँ धाःसा गुलिं बौद्धिक सिर्जनाया लिच्वः कथं समाजया विधि, व्यवहार व बिचालय् अभिब्यक्त जुयाच्वनी, गुगु अमूर्त सम्पदा कथं नालाकाइगु जुल । अथे हे समुदायया सामूहिक अले सिर्जनात्मक श्रमया लिच्वः कथं भौतिक रुपय्् स्वयेखने दइ उकियात मूर्त सम्पदा कथं थुइकी ।

अन्तर्राष्ट्रिय ख्यःया मिखाय् संस्कृति व सम्पदाया निंतिं नेवाः समाज व सभ्यता मुक्कं तःजिगु–तःमिगु धुकू खः ।

जीवन हनेगु झ्वलय् मदिक्क न्ह्याकावयाच्वंगु संस्कार, संस्कृति, परम्परा, नखःचखः अले जात्रा पर्व नेवाः समाजया मौलिकता व विशेषता खत ।

पुर्खापिनि सिर्जनात्मक प्रतिभायात छ्यलाः धस्वाकातःगु द्वलंद्वः भौतिक संरचनात गुुगु दु छखे उकी सिप, कला, प्रविधि व ज्ञानया तःजिगु गुण खंकेफु, मेखे प्रत्येक संरचनाया स्वरुप, आकार, प्रकृतिया ल्यूने कल्पना जक मखु जीवन दर्शनया गहन पक्ष नं ध्वदुइ । थ्वहे कारणं नेवाः सभ्यताया केन्द्र नेपालमण्डल छगुलिं हे सम्पदा व संस्कृतिया अतिकं महत्वंजाःगु थाय्बाय् खः, छगू जीवित संग्रहालय जुयाब्यूगु दु ।

ख्वपया तःमधि त्वाःया पश्चिम नासमना वनेबलय्‌ खवय्‌ ध्वदुइगु ल्वहंहितिया फुसय्‌ च्वंगु बहाःया नां अखण्डशील महाविहार घखः । थुगु बहाःयात अखः बहाः धकाः नं म्हसीकेफु । थ्व सक्व देय्‌या सुरति विहारं वःपिं बज्राचार्यतय्‌ चूडाकर्म याइगु बहाः खः ।

अखण्डशील महाविहार जुजु नरेन्द्रदेवया शासनकालय्‌ स्थापना जूगु खः धकाः वंशावलीइ उल्लेख यानातःगु दु । इतिहासय्‌ उल्लेख जूकथं झिंनिदँ तक स्वनिगलय्‌ वा मवयाः हाहाकार जुयाच्वंगु इलय्‌ जलवृष्टिया निंतिं नेपालय्‌ करुणामय बिज्याकेत ख्वपया जुजु नरेन्द्रदेव, येँया बन्धुदत्त आचार्य व यलया ललित नांया ज्यापु स्वम्ह भारतया कामारुकामाक्ष (कामाक्षा) वंगु जुल । वसपोलपिंसं लोकनाथ करुणामय दकलय्‌ न्हापां नेपाः हयाः तयेत हे अखण्डशील महाविहार दयेकूगु खः धयागु जनविश्वास दु । यलया करुणामय रथय्‌ बिज्याके न्ह्यः यलं थुगु बहाःया क्वाचपालयाथाय्‌ पुजा छ्वयाहयेगु चलन दु । अथे हे करुणामय रथ साले न्ह्यः ‘अखः बहाः’ धकाः छकः धायेमाःगु दुगुया नापं छुं जुयाः आश्विनकृष्ण अष्टमीया दुने करुणामय बुंगय्‌ थ्यंके मफुसा थ्व विहारय्‌ बुंगद्यः हयेमाः धयागु जनविश्वास ल्यना हे च्वंगु दनिगुलिं थुगु विहारया निर्माण नरेन्द्र देवया हे पालय्‌ जूगु खः धायेफु । यद्यपि प्रामाणिक अभिलेख छुं मदु । आः तक लुयावःगु दसि प्रमाण धयागु हे विहारया गर्भगृहय्‌ च्वंगु अभिलेख खः । थुगु अभिलेखय्‌ ने.सं. ७७५ य्‌ बज्राचार्य देवज्योतिं विहार जीर्णोद्धार यानाः ने.सं. ७७७ य्‌ क्वचायेकल धकाः च्वयातःगु दु ।

अखण्डशील महाविहारया चुकय्‌ दथुइ लाक तग्वःगु तेराकोटाया बज्रधातु चैत्य व नापं चिग्वःगु धर्मधातु चैत्य दु । स्वरुप हिले धुंकूगु क्वाःपाःछेँय्‌ उत्तराभिमुख अक्षोभ्य बुद्धया क्वाःपाःद्यः दु । क्वाःपाःछेँया मूलुखा फुसया तोरण दथुइ महावैरोचन मूर्ति अंकित जुयाच्वंगु दु ।

थ्व बहाःया आयश्रोत छुं मदु । अथेसां संघ दुजःपिनि पालंपाः यानाः नित्यपुजा याना वयाच्वंगु दु । अथे हे ल्हुतिपुन्हिकुन्हु यःमरि छायाः दथुइ च्वंगु चैत्य पुजा यायेगु चलन ल्यनाच्वंगु दु । थुकथंया पुजा यायेत गोमधि त्वाःया रंजितकार खलःयापिंसं गुथिया व्यवस्था यानातःगु दु । अथे हे गुंलागाया जुगःचःह्रेकुन्हु न्याम्ह दीपंकर पुजा यानाः पञ्चदान बीगु चलन ल्यंकातःगु दु ।

ह्यंग्वाः, चाह्यंग्वाः च्याकाः नसात्वँसा बुकेगु थाय् ।

मांया नं मां अजि खःसा अजिया नं मां अजिमा खः । अजिमाया अर्थ यक्व अनुभव दुम्ह सःम्ह खः । नेवाःतय्‌सं मिसा द्यःयात नं अजिमा धाइ । विशेष यानाः च्याम्ह मातृकादेवीयात अजिमाकथं कयातःगु दु । थुपिं अजिमापिंत स्थानीयकरण यानाः येँय्‌ हारति अजिमा, कंग अजिमा, लुति अजिमा, तखति अजिमा, मय्‌ति अजिमा, बःति अजिमा, न्यतभुलु अजिमा, लुँचुभुलु अजिमा, असंभुलु अजिमा, कुलांभुलु अजिमा, लुँमधि अजिमा, म्हय्‌पि अजिमा, गलक्व अजिमा, पासिक्व अजिमा, ज्वालामाइ अजिमा, न्हाय्‌कंतल्ला अजिमा, पोर्पा अजिमा, जातिका अजिमा, प्याःथ्वँ अजिमा, फिब्व अजिमा, नैं अजिमा,

छ्वासकामिनि अजिमा आदि । अजिमायात देय्‌ व जनताया रक्षककथं कयातःगु दु । छम्ह छम्ह अजिमापिन्त छगू छगू जिम्मा बियातःगुलिं छगू उद्देश्य पूवंकेगु लागि उम्ह अजिमायात पूजा याइ । तःकै वइबवलय्‌ सितला अजिमा, झिंनिदँतकया मचातय्‌गु ल्वय्‌ लंकेगु जिम्माया लागि हारति अजिमा पूजा याइ । नेपालय्‌ तःकैया महामारी जूगु इलय्‌ सितला, हारति पूजा मयायेकं ल्वय्‌ लनीमखु धैगु विश्वासकथं त्वाःत्वालय्‌ सितला, हारति द्यःयात सालाः पूजा यानावयाच्वंगु थाय्‌यात नं अजिमा ख्यः धया वयाच्वंगु दु । मल्लकालीन नगरबस्ती अजिमापिन्सं चाःहीकातःगु सीदु । अजिमापिनिगु ब्यागलं जात्रा दु । अजिमायात माजु खँग्वः नं स्वानाः धायेगु याः । सितलामाजु, कछलामाजु, बत्सलामाजु अथे हे ल्यूने मिसाद्यःपिंत मां स्वानाः नं धायेगु याः । हारति मां, विजेश्वरी मां, दक्षिणकाली मां, भद्रकाली मां, ससुमां, सितला मां, लुँचुभुलु मां, धर्ति मां आदि ।

चायागु, प्यं माथं वंंगु, ख्वातुगु वसः हीत दयेकातःगु थल ।

यल नःबही त्वालय्‌ अथःबहाः दु । थुगु बहालय्‌ छतँ जक पौ तयाः स्वतँजाःगु देगः स्वनातःगु दु । थ्व देगःया मूलुखाय्‌ ली भुनातःगु दु । मूलुखाया न्ह्यःने किसि आसन यानाच्वंपिं ल्वहंया सिंह निम्ह दु । मूलुखा जखंखवं लीया ध्वाँय्‌ निपु नं दु । च्वय्‌ लीया त्वलं तयाः उकी महाबज्रसत्व मूल यानाः जवय्‌ प्रज्ञापारमिता खवय्‌ षडक्षरी लोकेश्वरया मूर्ति तयातःगु दु । दुने थुगु बहाःया क्वाःपाःद्यः पूर्वपाखे स्वयाः दनाच्वंम्ह मैत्रेय बोधिसत्व स्वनातःगु दु । खवय्‌ धाःसा आर्यावलोकितेश्वरया मूर्ति दु ।

आँय्‌पापौया च्वय्‌ चिग्वःगु देगःचा छगः दयेकाः उकी द्यःने गजू छगः नं तयातःगु दु । थ्व बहाः देगःया खवय्‌ थनया दिगी दु । थ्व बहाःया दथु्इ लाक्क नागं कुइकातःगु चैत्य छगः नं दु । थ्वया नापं खानातःगु तग्वःगु गं व धर्मधातु मण्डल छगः नं दु । थ्व बहाः क्वाःबहाःया मू कचाबहाः मध्ये मूलगु बहाः खः । थ्व गुबलय्‌ नीस्वन धयागु छुं प्रमाण मदु । तर थन ने.सं. ८४२ या छगू अभिलेख व ने.सं. ८७४ या शिलापत्र छगू दु । थन न्हय्‌म्ह आजु जुइमाःगु परम्परा दु । थुपिं हे आजुपिं व संघपिं मुनाः थनया ज्या न्ह्याकाच्वंगु दु । थनया क्वाःपाःद्यःयाथाय्‌ थकालिकथं लछि लछि द्यःपाः फयाः पुजाआजा यायेगु चलन दु । अथे हे दँय्‌दसं क्वाःपाःद्यः व चैत्यया बुसाधं, लुकुंचःह्रेकुन्हु संभ्वय्‌, सम्यककुन्हु थनया थपाजुं गं थानाः वनेमाःगु अले क्वाःबहाःया छत्रंकु आजुपिंत निमन्त्रणा याइबलय्‌ थनया थपाजु छम्ह क्वाःबहालय्‌ वनेमाःगु परम्परा दु ।

ग्वम्प सिबय् चिग्वःगु चायागु थल । थ्व अप्वःथें पुजाया ज्याय् छ्यली ।

अय्लाः त्वनेत दयेकातःगु चिकिचाग्वःगु ख्वलाचा ।

नेवाः समाजय्‌ अलप जुइफुपिं जीवतय्‌गु नं कल्पना यानातःगु दु । थज्याःपिं जीवत नं थीथी कथंयापिं दु । थुपिं मध्ये गुलिं मनूतय्‌त ख्या जक ख्याः वइपिं दइ । गुलिसिनं धाःसा पुनाहयेगु व दुःख बीगु नं याइ धयागु आमधारणा दु ।

गुलिखे थज्याःपिं जीवत अप्राकृतिक मरण व पाप यानावःगु फलं सिनाः सुगति प्राप्त याये मफयाः बाध्यतावश थीथी कथंया रुप धारण यानाः सास्ति नयाच्वपिं नं दु धयागु विश्वास यानातःगु दु ।

अगति

अकालं सीपिनि चाःहिलाच्वंगु आत्मा । गति मदयाः उखेंथुखें जुइ । आकृति खं थें जुइ । धायेवं अलप जुइ । छेँय्‌ म्वाःमि मदुगु गतिविधि यानाः हायेकेगु याइ ।

कवं

म्ह छम्हं क्वँय्‌या क्वँय्‌ जक दुम्ह जीव । बपि ताःताः जुइ । मिखा ह्वःजक दइ । म्हुतुइ म्ये नं दइमखु । हालीबलय्‌ तिसः जुइ । गंछिं द्यःप्याखनय्‌ द्यःपिनि लिउ लिउ जुइ ।

कुकचा ख्याः

झाःपाः दुगु द्यां व द्वंब्वलय्‌ च्वनीपिं जीव । कुछि कुत्याति धिकः जुइ । ख्वाःपाः चिकीचापाः व ह्याउँसे च्याःगु थें जुइ । छ्यंनय्‌ ह्याउँसे सीसे च्वंगु झ्यापाझ्यापा सँ दइ । तिंन्हिनय्‌ पिहां वइ । प्रत्यक्ष खनेदइ ।

बुँइ ज्या यानाच्वनीबलय्‌ इमिसं नं ज्याभः कयाः ज्या याःवइ । गतिलाक याइ मखु । यायेमते धाःसां खँ न्यनी मखु । मा स्यंकी धकाः ख्यालं ख्यालंया ज्याभः जक बी ।

 तिंन्हिन फःपुइथें जुल धायेवं कुक कुक…कुक कुक हालाः न्ह्य न्ह्य पनाः झ्वःलाक च्वनी । बजि तयाबिल धायेवं नयाः झालय्‌ दुहां वनाः अलप जुइ । थुमित ‘कुक बजि लुकु लुकु’ नं धाइ ।

कांचोबायू

मन्त्र यानाः त्वःतातइगु बायू । महिताःतय्‌थाय्‌ त्वःतेगु याइ । सुं मदुथाय्‌ च्वनाः म्वाःमदुगु यानाः छेँजःपिंत ख्याइ । आकृति धाःसा छुं खनीमखु ।

किचकन्या

ग्वालिं न्ह्यस्वः पालिं लिस्वःम्ह कन्या । नच्चा ल्यासेचाम्ह जुइ । बांलासे च्वनी । शुद्ध चान्हय्‌ पिहां वइ । मनूतय्‌त मायाजालय्‌ क्यंकेगु याइ ।

ख्याः

लाया ला जकम्ह जीव । सँ झ्यापाझ्यापा दइ । थीबलय्‌ नाइसे च्वनी । खापाभुलिं दुहां पिहां जुइफइ । धनप्वः पाछायाः लक्ष्मीद्यःया नापनापं जुइ । धुकुतिइ च्वनी । गंछि प्याखनय्‌ ख्याः तुलीगु व द्यःपिनि लिउलिउ जुइगु याइ ।

छ्वास अजिमा

छ्वासय्‌ च्वनीम्ह अजिमा । बुरिचाम्ह जुइ । मतू तयाः किकिंपा छुनातइ । छवासय्‌ वानातःगु फोहरया द्यःने च्वनाच्वनी । कोप जुयाः पुनाहल धायेवं मनूतय्‌गु ज्यान तकं वनी धाइ ।

छेपु (छिपः)

छक्वलं निम्ह ताहा नइम्ह जीव । छेपु लीबलय्‌ छक्वलं निम्ह ताहा लिइ । द्यःछेँ व देगःया लुखाफुसय्‌ तोरणय्‌ तयातइ । छुं कथंया अपशकुन दुने मवंकेत पाः च्वनाच्वनी ।

तुयूम्ह ख्याः

लक्षणम्ह ख्याः । म्ह छम्हं तुयुगु सँ दइ । भुवा थें नाइसे च्वनी । सुयातं ख्याइमखु । धनप्वः पाछायाः लक्षणं लीगु छेँय्‌ जक च्वनी । धनसम्पति यक्व मुंके फयेकाबी ।

तुँ हालीगु

लखय्‌ दुनाः सीपिनि आत्मा हालीगु । शुद्ध चान्हय्‌ हाली । सः तिस्सः जुइ । उहुहु…. इहिहिहि….या सः वःथें जुइक हाली । ताउत तक थ्वयाच्वनी । दुखकष्ट जुल धायेवं हालेगु याइ ।

दंकिनी

थीथी कथंया रुप धारण यायेफुम्ह राक्षसनी । ग्यानापुसे च्वंगु रुप जुयाः मांसाहारी जुइ । मनूतय्‌त मायाजालय्‌ क्यंकी ।

धापलां ख्याः

ग्वारामाराचिंक लं फिनातइम्ह ख्याः । तग्वारा व तःधिकः खनेदइ । थाय्‌ पंक दनाच्वनी । सुयां ह्वालुक तपाःगु लं फिनाः क्वथ्यंक वयेकाच्वन धायेवं धापलांख्याः थें च्वं धायेगु याइ ।

धिकय्‌ग्वारा ख्याः

स्वये हे ग्वाज्यां च्वंम्ह ख्याः । धिकचं भुनातःम्ह थें च्वनी । फोहरि खनेदइ । फोहरि थें च्वंक गूगु वसः पुनातल धायेव धिकय्‌ग्वारा ख्याः थें च्वं धायेगु चलन दु ।

नांस्यू ख्याः

चान्हय्‌ चान्हय्‌ सःतः वइम्ह ख्याः । छेँय्‌ च्वनाच्वंपिनिगु नां स्यूम्ह जुइ । क्वलं अप्वः निकः सःती मखु । सःतल धकाः स्वःवंसा सुं खनीमखु । चान्हय्‌ सुनानं सःतीबलय्‌ नांस्यू ख्याकं सःतूगु भाःपियाः छकः सःतेवं ताःसां हं धायेगु याइमखु ।

पिसाच

पापित सिनाः उखेंथुखें जुयाच्वनीगु आत्मा । प्रतक्ष रुपं प्रकट जुइ फइमखु । दुखया सः पिकयाः कन्ना चाइपुस्ये च्वंक हाली । सः धाःसा सुनानं पां थुइमखु ।

प्रेत

पाप कर्म यानाः सीपिनिगु आत्मा । पापित सित धायेव प्रेत जुयाः नरकय्‌ वनी । साप दुःखकष्ट जुइ । छेँजःपिंसं पुजापाठ यानाः प्रेत योनिं मुक्त यायेगु याइ ।

बाःह्राःख्याः

बाःह्राःख्याः निगू कथंयापिं दइ । बाःह्राः तयातःम्ह मचायात पासाकथं तइम्ह कतांमरियात नं बाःह्राःख्याः धाइ । थ्वयात ग्वाखंप्वालय्‌ तयातइ । मचायात नकीगु दक्वं न्हापालाक वयात निं तइ । बाःह्राः पिकाइकुन्हु सुथन्हापां चागःया लिसें छ्वासय्‌ वायेयंकी । बाःह्राः तयातइबलय्‌ छुं जुयाः बाःह्राःमचा सिनाः अगति जुयाः दइम्ह ख्याःयात नं बाःह्राःख्याः हे धाइ । बाःह्राः च्वंच्वनीबलय्‌ छु छु याइ व व हे यानाच्वनी । सीम्ह मचाया रुप धाःसा जुइमखु । खितिक्क जुल धायेव अलप जुइ ।

बेताः

लँय्‌ वने मछिंक बेथां ग्वारातुलाच्वनीम्ह जीव । मिजंम्ह जुइ । द्यः गमय्‌ दइ । लँय्‌ वने मछिंक सुं नं ग्वारातुलाच्वन धायेव बेताः च्वं थें च्वन धायेगु चलन दु ।

ब्वसल

द्यःपिनिम्ह धयातःम्ह सल । पपू दइ । ब्वयावने फइ । थुपिं वइबलय्‌ थीथी कथंया सः वइ । गबलें घंघला सः वयेकावइ । गबलें सिखः लुयावःथेंया सः वयेकावइ । मब्वसे वइबलय्‌ पालिख्वःया सः वयेकी । इष्टदेव कथं हनातःपिं भक्तजनतय्‌गु लागा दुने चाःहुलेगु याइ ।

थुकियात द्यःपिंसं रक्षा याःवःगु कथं काइ । अथे वइबलय्‌ सुनानं स्वये मजिउ धाइ । वःगु चाःपिंसं झ्याः चायेकाः मस्वःसां ह्वतं हितं धाःसा स्वयेगु याइ । सिंहसार्थ बाहुया बाखनय्‌ ब्वसलया तःधंगु भूमिका ब्वयातःगु दु । सलयात न्हिनय्‌ गनं गनं चाःहीकल चान्हय्‌ त्वःताहइबलय्‌ अनं अनं जक चाःहिलीगु बानि दु ।

भकुंग्वारा ख्याः

भकुंग्वारा थें गुल्ल गुल्ल तुलीम्ह ख्याः । खिउँथाय्‌ वइ । छक्वलं भकुंग्वारा थें ग्वाराचिनी । तुतिइ ततःमतः क्यंकाः ख्याः यायेगु याइ ।

भूत

यक्व नयेफुम्ह व थीथीकथं रुप हिलेफुम्ह जीव । दुवातय्‌ च्वंच्वनी । पुना हयेगु याइ । खनेदइ मखु । बौ तयेहःगु नइ । गथांमुगःबलय्‌ हि, च्वकाबजि आदि दुगु बौ तयाः थुमित नकेगु याइ ।

भुवाः/भुज्याः

थातं च्वनाच्वनीम्ह जीव । द्वंब्वः, बुंगाः, ख्यः आदि थासय्‌ च्वंच्वनी । तातापाक वनीमखु । न्ह्याबलें छथाय्‌ जक च्वंच्वनीम्हेसित भुवाः धाइगु चलन दु ।

मिप्वाःलाखे

छ्यनय्‌ मि च्याकाः जुइम्ह लाखे । खिउँबलय्‌ जक खनी । सीपिं जीवत व क्वँय्‌ ल्हाकातःथाय्‌ झाःपाः दुगु धः सिथय्‌, खुसि धिकय्‌ व सुंसांदंगु ख्यलय्‌ दइ । तिंतिंन्हुयाः प्याखं हू थें यानाः उखेंथुखें जुइ ।

मुर्कता

छ्यं मदुम्ह ख्याः । पालाः फांसि बिउपिनि अगति मुर्कता जुइ । थुमि मिखा छातिइ दइ । तप्यंक जक न्यासि जुइ । थुमिसं पुनाहल धायेव गःपः स्याइ ।

लँपं ख्याः

लँ तंकाबीम्ह ख्याः । छखे वने धकाः वंसा मेखे लाकाबी । चकं थासय्‌ च्वनाः थथे यायेगु याइ । पनाच्वंगु खनीमखु । छुं नं ज्या यायेबलय्‌ ज्या याके मबीम्हेसित नं लँपं ख्याः धायेगु याइ ।

लसिं

लाखेया माजात । सँ झ्यापाझ्यापा दइ । कुप्प हे सुंक मच्वंसे सनाजुइ । सुनानं छुं धाल धायेवं दिगिदिगि खाइ । तिंतिंन्हुयाः सनाजुइपिं मिस्तय्‌त नं लसिं थें जुल धाइ ।

लाखे

लसिंया बाजात । छ्यं छगलं ह्याउँसे च्वंगु झ्यापाझ्यापा सँ दइ । ख्वाः तपाः व ग्वारामारा जुइ । म्हुतुया जःखः निपु धंवा दइ । ल्हाः ब्वयेकाः तिंतिंन्हुयाः सनाजुइ । स्वये हे ग्यानापुसे च्वनी । नेवाः संस्कृतिइ आजु कथं मानय्‌ याइ । यँयाःपुन्हिबलय्‌ लाखे प्याखं हुइकेगु याइ ।

सर्गःपाःताः छस्वाम्ह ख्याः

तःधिकःम्ह ख्याः । सर्गतय्‌ थिउम्ह थें खनेदइ । दुवातय्‌ व सुंसांदंगु ख्यलय्‌ दनाच्वनेगु याइ । अलप जुइफइ । थ्व दइबलय्‌ वयाथासं वनेगु याये मजिउ ।

सीक

सीम्हेसिया आकृति । रुप यच्चुसे च्वनीमखु । किपालु थें जक जुइ । छेँया माया दयाच्वंकं सित धायेव वयेगु याइ । अथे वःगु खन धायेव वया नामं पाठपुजा यानाबी ।

हाकुम्ह ख्याः

सँ हाज्याहाज्या दुम्ह ख्याः । सँ हाकुसे नाइसे च्वनी । ग्वारामारा चिनी । द्यः प्याखनय्‌ द्यःपिनि नापनापं जुइ । ख्याः तुलेगु नं याइ । ख्याः तुलीगु स्वयेबलय्‌ न्ह्यइपुसे च्वनी ।

च्याम्ह बोधिसत्वया चिंकथं बुद्धधर्मय्‌ च्यागू ज्वलंयात कयाः बौद्ध संस्कृतिइ अष्टमंगल छ्यलावयाच्वंगु दु । ध्वाँय्‌, कलश, च्वाम्वः, ज्वःन्या, श्रीवत्स, छत्र, पलेस्वां व शंख खः । थुज्वःगु च्यागू मंगलया ज्वलं अष्टमी धलं दनीबलय्‌, तीर्थय्‌ श्राद्ध याःवनेगु इलय्‌ तीर्थ तीर्थय्‌ छायेगु याइ । छेँ पलिस्था याइगु इलय्‌ नं भ्वँतय्‌ थुगु ज्वलंया चिं च्वयाः सःखि खिपतय्‌ हनाः छेँ चाःहीकाः तइ । बुराबुरि जंक्वया इलय्‌ नं चाया थलबलय्‌ थुज्वःगु चिं च्वयाः पिनेया मभिंगु तŒवपाखें रक्षा यायेत छ्यली ।