स्वनिगः पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु कैलाशमान श्रेष्ठ नं छम्ह खः  । वय्‌कःया जन्म वि.सं.१९५४ य् धरानय् जूगु खः । वय्‌कःया मांया नां रत्नकुमारी व बाःया नां गोरखमान श्रेष्ठ खः । तसकं हे नेवाः नुगः दुम्ह वय्‌कलं धरानया सतकय् ल्वहँतं छाय्‌पियादिल । कुसा आकारयागु सिँ हे सिं फल्चा दयेकादिल । वय्‌कः बि.सं. २०३६ सालया माघय् दिवंगत जुयादिल ।

अबु संघरत्न मानन्धर व मां सीतादेवी मानन्धरया क्वखं भाजु रवि मानन्धर ने.सं. १०९३ स चसाद्वँ त्वाः येँय् जन्म जूगु खः । प्रव्रज्या ग्रहण यानालि वसपोल भिक्षु कौण्डन्य जुयाबिज्यात । नेपाःया प्रबुद्ध भिक्षुपिं मध्ये भिक्षु कौण्डन्य नं छम्ह खः । वसपोलया हिलावंगु विश्वया रुप निबन्ध न्हापां बौद्ध लय्‌पौ आनन्दभूमिइ पिदंगु खः । बुद्ध धर्म सम्बन्धी आपालं मौलिक च्वसु च्वया बिज्यानाच्वंम्ह वसपोल अखिल नेपाल भिक्षु महासंघया महासचिव जुयाः थेरवाद बुद्ध धर्मय् योगदान बियाबिज्याःगु दु । भृकुटी मण्डप स्थित बौद्धविहारया संरक्षण सम्बर्दनय् नं वसपोलया महत्वपूर्ण देन दु । भिक्षु कौण्डन्य आनन्द भूमि लय्‌पौया सम्पादक खःसा वसपोलं भिक्षु सुमंगल महास्थविर स्मृतिग्रन्थ (ने.सं. ११२०) नं सम्पादन यानाबिज्याःगु दु । नेपालभाषा, नेपाली तथा अंग्रेजी स्वता भाषां नं च्वसा न्ह्याकाबिज्याइम्ह वसपोलया नेपालभाषाय् पिदंगु सफू संक्षिप्त दीर्घनिकाय व मज्झिम निकाय (ने.सं. १११९) खः । अथे हे नेपाली भाषं नं बुद्धधर्म सम्बन्धी वसपोलया तःगू सफू पिदंगु दु ।

बौ सुब्बा दिव्यमान मल्ल व मां मोदिनीकुमारी मल्लया कोखं येँया गुच्चात्वालय् ने.सं. १०३७ मार्ग शुक्ल ५ कुन्हु च्वखँ च्वमि भाजु खड्गमान मल्ल बूगु खः । हिन्दी भाषाय् स्नातकोत्तर पूवंकाः नेपालभाषा व नेपाली भाषाय् च्वसा न्ह्याकादीम्ह भाजु मल्लं नेपालभाषा साहित्यय् थःगु च्वसा निबन्ध व समालोचना विधा पाखे न्ह्याकादीगु दु । नेपालभाषाय् समीक्षात्मक भूमिका व परिचयात्मक सफू धलः च्वया समालोचना लागायात तिबः बियादीम्ह भाजु खड्गमानया न्हापां पिदंगु च्वसु एकल शासनया अन्तय् झीगु साहित्य नांगु च्वखँ (ने.सं.१०७३ , नेपाल १/५) खः । वय्‌कः वि.सं. २०३० य् नेपाल राजकीय प्रज्ञा प्रतिस्थानं पिदंगु पर्यायवाची शब्दकोष सफूया नेवार भाषा शब्द खण्डया सम्पादन नं खः । नेपालभाषाया साहित्यय् अतिकं नुगः क्वसाःम्ह मल्ल भाजु नेपालभाषा प्रकाशिनी समितिया परीक्षक जुयाच्वनादीगु इलय् वय्‌कलं थीथी सफूया अध्ययन यानाः उगु हे सफूया समीक्षात्मक टिप्पणी धलः नं तःगू हे च्वयादीगु दु । थज्याःगु हे भूमिका मध्ये वय्‌कःया नेपालभाषा न्हू बाखं पुचःया भूमिका न्ह्यथनेबहः जू । थथे इलय् ब्यलय् च्वखँ, समालोचना व न्वचू पिथना झायाच्वनादीम्ह भाजु खड्गमान मल्ल लोकसेवा आयोगया सम्माननीय सदस्य तकं जुयाः ने. से. १११८ चिल्लाथ्व ३ य् चय्छदँया उमेरय् दिवंगत जुयादिल ।

बौ तीर्थमान श्रेष्ठ व मां अष्टमाया श्रेष्ठया कोखं ने.सं. १०६१ स समालोचक भाजु खड्गमान श्रेष्ठया जन्म येँया कालिमातिइ जूगु खः । इतिहास व नेपाली विषयय् स्नातकोत्तर व कानूनशास्त्रय् स्नातक यानादीम्ह भाजु श्रेष्ठया च्वसा नेपालभाषा, नेपालीभाषा व अंग्रेजी भाषा थ्व स्वताय्‌सं च्वन्ह्याः । नेपालभाषाया साहित्य ख्यलय् वय्‌कलं च्वसा न्ह्याकादीगु मू विधा समालोचना खः । नेपालभाषाया प्राध्यापन पेशाय् थःत फ्यानाच्वंगु इलय् थीथी पत्रिकाय् समालोचनात्मक च्वसु च्वयाः म्हसीका बियादीम्ह भाजु श्रेष्ठया न्हापांगु च्वसु कस्तुरी पत्रिकाय् पिदंगु सुगत सौरभया समीक्षा खः । थ्वय्‌कःया सफू हे कथं छुं पिदंगु मदुसां अन्वेषणात्मक प्रतिभा दुम्ह भाजु श्रेष्ठया पुरातत्व विभागया महानिर्देशक जुयाच्वंगु इलय् इतिहासनाप स्वापू दुगु च्वखँया नापं समीक्षात थीथी पत्रिकाय् पिदंगु दु ।

बौ सानुबाबु वैद्य व मां मंगलकुमारी बैद्यया कोखं येँया जयबागेश्वरी, ग्वलय् ने.सं. १०५८ थिलांगा ११ कुन्हु चिनाखँ च्वमि भाजु गणेश अपार बूगु खः । अपार वय्‌कःया कुनां (उपनाम) खःसा पूवंगु नां गणेशराज वैद्य खः । आइ.ए. नापनापं आयुर्वेदशास्त्रया अध्ययन यानादीम्ह भाजु अपारं नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् आपाः धयाथें मचा कविता व म्ये च्वयेगु नापं नेपालभाषा कवितायात अंग्रेजीं भाय् हिलाः नं पिथनादी । वय्‌कःया न्हापांगु कविता भन व अन ने.सं.१०८५ य् (झी : ६४ ) पिदंगु खःसा मचा कविता मुना कतांमरिचा ने.सं. १११० तछलागाय् पिदंगु खः । अपार भाजुं थःगु पुर्खाया वैद्य ज्याया नापनापं म्ये च्वयाः म्येचाः व नेपालभाषाया सफूत पिथनाः थःगु मांभाय् नेपालभाषा साहित्यया सेवा यानादीगु दु ।

स्वनिगलं पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया च्वमि नापं भाषिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु गणेश बज्राचार्य नं छम्ह खः । वय्‌कःया जन्म बि.सं. २००९ माघ ७ गते भोजपुर नपा वडा १२ खिकामाछा टक्सारय् जूगु खः । निबृत प्रधानाध्यापक वय्‌कः थौंकन्हय् विराटनगरय् च्वनादी । वय्‌कः नेपालभाषा मंकाः खलः भोजपुरया संस्थापक सचिव, श्रीपद्म महाविहारया पूर्व अध्यक्ष, श्री शाक्यमुनि बौद्ध संद्ध टक्सार भोजपुरया सल्लाहकार, नेवाः देय् दबू कोशी प्रदेशया सल्लाहकार, अथेहे विराटनगरया झी पुचः, झी गुथि, विराट नेवाः पुचः व विराट बौद्ध संघया नं सल्लाहकार जुयादी । वय्‌कलं पत्रपत्रिकाय् यक्व हे नेवाः संस्कृति सम्बन्धि च्वसु च्वया पिकयादीगु दु । वय्‌कलं च्वयादीगु नेवार संस्कृति तथा पूजाविधिहरू, नेपाल संबत् तथा म्ह पूजा, नेवार संस्कृति तथा चाड पर्व आदि सफूत नं च्वयाः प्रकाशित यानादीगु दु ।

बा पञ्चनारायण मानन्धर व मां कृष्णदेवी मानन्धरया क्वखं ने.सं. १०६६ कतिं पुन्हिकुन्हु येँया नःघः क्वाछँ त्वालय् भाजु गणेश साय्‌मिया जन्म जूगु खः । वय्‌कःया मेगु नां गणेश नारायण मानन्धर खः । थ्वय्‌कः थःगु मांभाय् थपू यायेगु लागि नेपालभाषा साहित्यय् जुयाच्वंगु अन्याःया विरोधय् जूगु भाषिक आन्दोलनय् न्ह्यलुवाः जुयाः सक्रिय रूपं ब्वति कयाःदिउम्ह छम्ह भाषिक अभियन्ता, भाषिक योद्धा नापं समाजसेवी नं खः ।

भाजु गणेश साय्‌मिं नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् थःगु पलाः कविता व बाखं पाखें न्ह्याकादीगु खः । साय्‌मिया न्हापांगु साहित्यिक सृजना बाखं गजू मरू देगः ने.सं. १०९० य् सितुइ पिदंगु खः । ने.सं.१०९४ य् जूगु विराट नेपालभाषा साहित्य सम्मेलनय् बाखं विधाय् न्हाप सिरपाः त्याकादीम्ह भाजु साय्‌मिं थःगु बनेज्या नापनापं थःगु मांभाय् प्रति नुगः क्वसायेकाः निरन्तररुपं नेपालभाषा साहित्यया सेवा याना झाःगु दु । वय्‌कःया चिनाखँ व बाखं इलय्‌‌ब्यलय् थीथी पत्रपत्रिकाय् पिदनाच्वंगु दु । साय्‌मिजु छम्ह प्याखंम्वः नं खः । प्याखं च्वयेगु, प्याखं स्यनेगु नापनापं नेपालभाषाया थीथी ख्यालः प्याखनय् अभिनय यानादीम्ह थ्वय्‌कः छम्ह लोकंह्वाःम्ह व सफल ख्यालःमि जुइत नं ताःलाःगु दु ।

थथे निःस्वार्थ भावं थःगु मांभाय् थपू यायेगु ज्याय् थःत फ्यानाझाःम्ह थ्वय्‌कलं यानादीगुयात कदर यासें ने.सं. ११४३ दिल्लागा ५ (वि.सं. २०८० असार २३ गते) शनिवाःकुन्हु छगू तःजिगु ज्याझ्वःया दथुइ गणेश साय्‌मियात मंकाः हनेज्या याःगु खः ।

ख्वपयाम्ह गणेश बहादुर भुवनेश्वरी कर्माचार्य नेपालभाषां भजन, रामायण, म्येँ सफू च्वयादीम्ह छम्ह स्रष्टा खः । थ्वय्‌कःयात भक्त कविकथं म्हसिइकेगु याः । थौंकन्हे पत्रिकाया ने.सं. १०७४, ३/६–७ ल्याखय् थ्वय्‌कःया न्हापांगु गुण दोष नांगु चिनाखँ पिदंगु खः । थ्वय्‌कःया पिदंगु सफू खः – मोहन कीर्तन, (ने.सं. १०७७), गणेशकृत रामायण भाग १ बालकाण्ड, गणेशकृत रामायण भाग २ अयोध्याकाण्ड व अरण्यकाण्ड (ने.सं. १०९०), गणेशकृत रामायण भाग ३ किष्किन्धाकाण्ड व सुन्दरकाण्ड (ने.सं. १०९२), गणेशकृत रामायण भाग ४, लंकाकाण्ड (ने.सं. १०९२), गणेशकृत रामायण भाग ५, उत्तरकाण्ड‘ व ‘लवकुशकाण्ड, (ने.सं. १०९३) व श्री रामामृत गणेशकृत राम रामायण, (ने.सं. १०९६) आदि ।

थुकथं गणेशबहादुरजुं रामायणया बालकण्डं निसें लवकुशकाण्ड तक रामायण च्वयादिल । अथे हे ज्ञानमञ्जरी भजन भाग १, (ने.सं. १०८६), वर्षक्रिया भजन भाग २ (ने.सं. १०८७), थुकथं महाकवि सिद्धिदास धुंकाः रामायणया सफू नेपालभाषां पिकाःम्ह च्वमि थ्वय्‌कः हे खः । तर थथे थीथी इलय् पिदंगु रामायणया फुक्क काण्डयात छथाय् हे तयाः सफू रुपय् पिकायेगु ज्या धाःसा ल्यं हे दनि । विषयवस्तुया पकड तथा छन्दया प्रयोगय् सिद्धिदासया सिद्धि रामायण स्वयाः गणेशकृत रामायण गाकं स्तरीय जू । थ्वय्‌कलं थःगु भाषा साहित्ययात बियादीगु योगदानया कदर स्वरुप च्वसापासां थ्वय्‌कःयात ने.सं. १०८३ स भाषाजवाः उपाधिं छाय्‌प्यूगु दु ।

स्वनिगलं पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक सांस्कृतिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु गणेशबहादुर श्रेष्ठ नं छम्ह खः । वय्‌कःया जन्म बि.स. २००३ कार्तिक १५ गते खः । नेवाः खलः कास्कीया वरिष्ठ न्वकू जुयादीधुंकूम्ह वय्‌कः थौंकन्हे उकिया सल्लाहकार जुयाः च्वंच्वनादीगु दु । वय्‌कः पोखराय् नेवाः छेँ दनेगु भवन निर्माण समितिया दांभरी लिसें ग्वहालिमि नं खः । वय्‌कः विन्धवासिनी धार्मिक समितिया नायः जुयादी ।

बौ तेजकृष्ण लाछि व मां नानीमाया लाछिया कोखं थिमिया चपाचो त्वालय् ने.सं. १०७० कछलाथ्व १३ य् साहित्यकार भाजु गणेशराम लाछिया जन्म जूगु खः । वय्‌कःया पूवंगु नां गणेशराम लाछि प्रजापति खः । वय्‌कःया च्वसाया मू विषय म्ये व प्याखं जूसां वय्‌कःया च्वसा आपाः यानाः ख्यालि न्हिलि प्याखं पाखे क्वसाः । वय्‌कः साहित्य ख्यलय् बाखंपाखें खनेदयेकः झाःम्ह च्वमि खः । लाछि जुया दकलय् न्हापांगु बाखं किजापूजा (ने.सं. १०९२) खः, गुगु यलया हौगः त्वालय् जूगु नेपालभाषाया साहित्य मुँज्याय् सिरपाः त्याकेत ताःलाःगु बाखं खः । थ्वयां लिपा भाजु गणेशराम लाछिं आपाः यानाः थःगु च्वसायात ख्यालिन्हिलि प्याखंपाखे हे न्ह्याकादिल । वय्‌कःया दकलय् न्हापां पिदंगु सफू स्याः नुगः व इतिहास : हिचःतिया (ने.सं. ११०७) खः । अथे हे ख्यालिन्हिलिपाखे वय्‌कःया ह्वगां खिं (ने.सं. ११०७), फय्गं ने.सं. १११९, कनेमाःगु बाखं हाले माःगु म्येँ (छधाः प्याखं ने.सं. ११३४), ह्युमेन फ्ल्यू (ने.सं. ११३४)पिदंगु दुसा ख्वाःपाः उपन्यास ने.सं. ११३४), छंत लुमनेवं (चिनाखँ मुना सन्२०१४) सफू नं पिदनेधुंकूगु दु । वय्‌कलं थःगु च्वसायात बाखं, चिनाखँ, ख्यालिन्हिलि बिधाय् जक कय्‌मकुंकुसे देय्‌या धर्मसंस्कृति व नेपाल संवत्नाप स्वापू दुगु खँयात कयाः नं च्वसा न्ह्याकादीगु खँ वय्‌कल पिथनादीगु सफू थिमि देय्‌या सिद्धिकाली (वि.सं. २०६५) पाखें थुइका कायेफु । अथे खःसां भाजु गणेशराम लाछियात छम्ह लोकंह्वाःम्ह ख्यालिन्हिलि च्वमि कथं म्हसीका कायेफु । नापं वय्‌कः छम्ह लोकंह्वाःम्ह प्याखंम्वः नं खः । वय्‌कलं तःगू टेलिफिल्मय् नं म्हितादीगु दु ।