नेपालभाषाया कोश निर्माणया इतिहासय् डेनमार्कयाम्ह विद्वान् हायन्स जोर्गेन्सनया योगदान नं उलि हे न्ह्यथनेबहःजू । पश्चिमा जगतय् दकलय् आपास्यां सिउगु नेपालभाषा सम्बन्धी सफू हायन्स जोर्गेन्सनया सफू हे जुइमाः । वय्‌कः नेपाः झायामदीसां वय्‌कलं मुंकादीगु २००० ति खँग्वःया वर्णनात्मक विश्लेषण यानाः फेरसुख आइन्स वर्टरबुख्स देर नेवारी स्प्राख (सन् १९२९) आक्टा ओरियन्टालिया ६, पौ २६–९२ मुनादिल । थुकिया विस्तृतरूप करीब ६,४०० प्रविष्टीया सफू सन् १९३६ य् अ डिक्सनरी अफ क्लासिकल नेवारी नामं पिदन ।

वय्‌कःया थ्व ज्यां नेपाःया विद्वानपिंत नं कोश निर्माण यायेगु निंतिं हःपा बिल । लिपा थ्व सफूयात काठमाडौं : तिवारी पिल्ग्रीम्स हाउसं सन् १९९८ य् ‘A dictionary of classical Newari’ या नामं (१७८ पौया सफू ) पिकया ब्यूगु दु ।

महाकवि चित्तधर ‘हृदय’जुं थुलिंचा (ने.सं १०७४) धकाः नां तयादीगु थ्व कविता संग्रहया नेपालभाषा काव्य ख्यलय् छगू बिस्कंगु थाय् दु । महाकवि चित्तधर हृदयजुं वैकुण्ठप्रसाद लाकौल व वय्‌कःया पासापिं अर्थात् नेपालभाषां कविता च्वयेगु अभ्यास यानाच्वंपिं थुगु इलय्‌या मातृभाषाप्रेमी युवा विद्यार्थीपिंत  थुलिंचा पुचः धकाः नां बियादीगु खः । थ्वहे थुलिंचा पुचःया काव्य साधनाया उपज खः थुलिंचा कविता संग्रह । थथे थ्वय्‌कःपिसं उगु इलय् च्वःगु आपालं कविता तत्कालीन राणाशासकपिनिगु डर त्रासं गुलिं थःपिसं हे छ्वयेका छ्वल सा गुलिं सुचुकेगु यायां थुखेलाः उखेला मदयावन । लिपा प्रजातन्त्र स्थापना जुसेंलि चित्तधर हृदयजुं थ्व थुलिंचा पुचःया उखें थुखें लानाः ल्यनाच्वंगु ल्यंपुल्यंगु कविता मुनाः थुलिंचाया नामं तारा लाकौल येँ पाखें पिकयादिलः । थुलिंचा पुचःया हे छम्ह मत्यवं मदुम्ह पासा कृष्णलाल डंगोल (१०२६–१०४७)या स्मृतिइ समर्पण यानातःगु थ्व सफूयात निद्याय् ब्वथलातःगु दु ।

न्हापांगु द्याय् वैकुण्ठप्रसाद लाकौलया झिंच्यापु कविता दुथ्यानाच्वंगु दुसा सफूया निगूगु द्याय् वय्‌कःया पासापिं कृष्णलाल, शंकरलाल श्रेष्ठ, विक्रमानन्द वैद्य, गोरक्षबहादुर, भवानीभक्त सिंह, चूडानन्द वैद्य, बद्रीमान (इन्दुनाद), व पूर्णनारायण प्रधानजुपिनिगु कविता दुथ्यानाच्वंगु दु । बांलाक ह्वयेमलाकं झ्वाःजुयाः उखेंथुखें लाःपि तत्कालिन मातृभाषाप्रेमी युवा विद्यार्थीपिं — श्री बद्रिमानजु, श्री विक्रमानन्द, श्री गोरक्षबहादुर, श्री चूडानन्द, श्री पूर्णनारायण, श्री भवानीभक्तसिंह आदिपिनिगु कविताय् नं पृथक विशेषता जा दैगु हे जुल, परन्तु शंकरलालजुयागु सुकुमार भावनां पाठकपिन्त विशेष आकर्षित याः ।

थथे हे मातृभाषा अनुराग, सुधारवादी भावना, देशभक्ति, उपदेशात्मक प्रवृति थुगु काव्यया छगू पक्ष जूगु दुसा सौन्दर्य उपासना कल्पनाशीलता स्वतन्त्र विषय चयन आदि मेगु पक्ष जूगु दु । थ्वहे कथं थुलिंचा कविता संग्रह नेपालभाषा साहित्यया वर्तमान युगया काव्य लिसे योगवीरसिं कालया काव्य प्रवृत्ति विद्यमान जूगु कविता संग्रह खः ।

शुक्रराज शास्त्रीयात शहीद धकाः जक फुक्कस्यां म्हस्यू तर नेपालभाषाया छम्ह् वैय्‌याकरणविद् धकाः म्हो जकस्यां स्यू । नेपालभाषा व्याकरण शुक्रराज शास्त्रीं ने.सं १०४८ स पिकयादीगु व्याकरणया सफू खः गुगु नेपालभाषां च्वयातःगु न्हापां पिदंगु नेपालभाषाया व्याकरण सफू खः । थ्व व्याकरण सफूया मू तातुना खः — व्याकरणया नियमं चिनाः नेपालभाषायात छगू स्तरीय भाषा कायम यायेगु, समकालिन चलन चल्तीया नेपालभाषाया लिधंसाय् व्याकरण दयेकेगु, नेपालभाषाया स्वरुप विशेषता कायम जुइकथं व्याकरणया नियम दयेकेगु, समकालिन चलन चल्तिया नेपालभाषायात काव्य शास्त्र व ब्वने सफू आदि च्वयेगु निंतिं परिस्कृत माध्यम दयेकेगु आदि । थ्व हे तातुना कथं शुक्रराज शास्त्रीजुं येँ देया नेपालभाषायात स्तरीय भाषा नालाः येँ देशय् छ्यलीगु खँग्वः हिज्जे, पदावली वाक्य गठन कथं थ्व व्याकरणया रचना यानादीगु दु । अथेहे विषय कथं थ्व व्याकरणयात वर्ण विचार, शव्द विचार, वाक्य विन्यास, छन्द विचार धकाः प्यब्वय् थलातःगु दु । थ्व व्याकरणय् अंग्रेजीया नेसफिल्ड, संस्कृतया पाणिनिया व्याकरणया प्रभाव गाकं लाःगु दयाः नं नेपालभाषाया प्रकृति स्वरुपयात नं उलि मनन् यानातःगु व्याकरण खः ।

नेपालभाषा साहित्यय् दकलय् न्हापांगु तःम्ह कविपिनिगु कविता मुनाः पिदंगु सफू ‘नेपाली–विहार’ कविता संग्रह (१०५९) खः । थुकिया संग्रहकर्ता व सम्पादक फत्तेबहादुर सिंह खः । थ्व कविता मुनायात निगू खण्डय् ब्वथलातःगु दु । थुकी यलया मल्ल जुजु श्रीनिवास मल्लयागु छपु कविता प्राचीनकालयागु दुसा मेगु माध्यमिककालयापिं थीथी कविपिनिगु काव्य दुथ्याः । प्रथम खण्डय् गुपु व द्वितीय खण्डय् च्यापु यानाः झिंन्हय्‌पु काव्य दुथ्याः । थुकी दुथ्याःपिं कविपिं व कविता क्वय् न्ह्यथनाकथं दु । –

सिद्धिचरण श्रेष्ठ – राष्ट्रीय गान, वर्षा, गंगु खुसी ।

पुर्णबहादुर नेवाः – धर्मया मर्म ।

फत्तेबहादुर सिंह – स्वां व कं, स्त्री शिक्षा, सफलताया नियम, प्रभाति (ब्यहां चुलि), बांमलागु चाल ।

श्रीनिवास मल्ल – सुदामा चरित्र ।

सिद्धिदास अमात्य – काल चक्र ।

योगवीर सिंह – किर्तियात, जिगु मनया उदगार (अशान्त हृदय) नामं ।

वैकुण्ठप्रसाद लाकौल – ह्वय्‌त्यंगु स्वांयात, विनय (तारा) नामं ।

हरिकृष्ण – नेपालभाषा साहित्य ।

धम्र्म आदित्य धम्र्माचार्य – जन्मभूमि नेपाल ।

सुप्रभात – रत्न ।

शुभ दिन प्रकाश – कीर्ति ।

फत्तेबहादुर सिंहं नेपाली विहार सफू राणाशासनया निरंकुशता चरम स्थितिइ थ्यनाच्वंगु इलय् अति साहस यानाः पिकयादीगु खः । थथे नेपालय् राणाशासनया निरंकुशताया चरम परिस्थितिइ नं नेपाली विहार सम्पादन यानाः पिकायेगु धयागु सरासर तत्कालीन शासकपिंत छगू कथं हाथ्या बीगु खः । झिंछम्ह कविपिनिगु झिंन्हय्‌पु कविताया संग्रह नेपाली विहार सफूया सम्पादक फत्तेबहादुर सिंहं सफू पिकाःगु द्वपनय् सर्वश्वहरणया नापं जन्मकाःछिं कैदया सजाय फयेमाल धाःसा थुकी कविता दुथ्याःपिं कविपिं –सिद्धिचरण श्रेष्ठ, योगवीर सिंहपिंत नं जेलय् स्वथनेगु यात । थथे सफू पिकायेगु जोश ल्याय्‌म्हम्ह फत्तेवहादुर सिंहयात छखे तत्कालिन जागरुक युवातय्‌गु भूमिगत राणाविरोधी गतिविधिया प्रभावस्वरुप वःगु खःसा मेखेर मांभाय्‌या सेवा यायेगु नं मांयाःगु सेवा यायेगु बराबर खः धकाः फत्तेबहादुरयात सान्त्वना ब्यूम्ह (मां मदुथाय् बिचाः वःम्ह) फत्तेबहादुरया पाजुबाज्या सिद्धिदास महाजुया हःपालं नं खः मधासें मगाः । थ्व खँ फत्तेबहादुर सिंहं थःगु नेपाली विहार सफूया भूमिकाय् न्ह्यथनादीगु दु । महाकवि सिद्धिदासया सल्लाह कथं हे फत्तेबहादुर सिंहं थ्व सफू भारतया बेतियाय् वनाः १००० प्रति छापे याकाः हयादीगु खः, तर न्यासःगूति पिहांवने धुंकाः तत्कालिन सरकारं जफत यानाबिल । लिपा हानं प्रजातन्त्र पश्चात् ने.सं १०९६ य् थ्व सफूया मेगु संस्करण पिकायेगु ज्या जुल ।

जुजु श्रीनिवास मल्लया प्राचीन काव्यंनिसें माध्यमिक कालया कविपिं सिद्धिदास महाजु, योगवीर सिंह, धर्मादित्य धर्माचार्यया कविता नापं नेपालभाषा काव्य साहित्यय् स्वच्छन्दवादया शुरुवाट यानादीम्ह वैकुण्ठप्रसाद लाकौल व सिद्धिचरण श्रेष्ठया कविता दुथ्याःगु थ्व सफू तत्कालीन ईया निंतिं छगू महत्वपूर्ण व तःजिगु सफू ला जु हे जुल, उकिया नापनापं थ्व नेपाली विहार कविता संग्रहलं माध्यमिककाल व प्रारम्भिक आधुनककालया काव्यया सेतु कथं ज्या याःगु दु । छखे भाषानुराग, उपदेशात्मक प्रवृत्ति थेंज्याःगु माध्यमिककालिन काव्य विशिष्टता दुगु काव्य दुथ्यानाच्वंगु दुसा मेखेर स्वतन्त्र विषय चयन, कल्पनाशीलता सौन्दर्यया उपासना आदि थें ज्याःगु प्रारम्भिक आधुनिककालया स्वच्छन्दवादी कविता नं लानाच्वंगु दु ।

थ्व सफुलिइ दुथ्याःगु कविता गुलि महत्वपूर्ण जू अझ व स्वयाः नं थ्व सफूया भूमिका महत्वपूर्ण जू । नेपाली विहार सफूया भूमिकाय् केवल सफू सम्पादन यानादीम्ह फत्तेबहादुरया भाषिक सजगता, मातृभाषा अनुराग जक ल्यहेँपुंयाच्वंगु मखु भूमिकाया रुपय् फत्तेबहादुरं नेपालभाषाया गद्ययात स्वतस्फूर्त रुपं गुगु वेग, स्वच्छन्दता बिल थ्व स्वयाः न्ह्यः थज्याःगु गद्य नेपालभाषाय् पिदंगु मदुनि । थ्व हे कथं नेपालभाषाया गद्यय् नं स्वचछन्दवाद थ्व हे सफुलिइ छ्यलातःगु गद्यं न्ह्याकूगु दु ।

बुद्धधर्म व नेपाल भाषा नेपालभाषा पुनर्जागरण कालया छम्ह महारथी, नेपालभाषाया न्हापांम्ह पत्रकार धर्मादित्य धर्माचार्यया सम्पादनय् ने.सं १०४५ निसें १०५० तक पिदंगु बुद्धधर्म व नेपाल भाषा पत्रिकाया फुक्क अंक छथाय् मुनाः सम्पादन यानाः पिकयातःगु सफू खः । थ्व सफूया सम्पादक तथा प्रकाशक कवि शिरोमणी वैकुण्ठप्रसाद लाकौल खः । वय्‌कलं थ्व सफू स्व. धर्मादित्य धर्माचार्ययात देछायाः बुद्ध जयन्तीया लसताय् १०९२ स पिकयादीगु खः । नेपालभाषाया न्हापांगु पत्रिका बुद्धधर्म व नेपाल भाषा ने.सं १०४५ वैशाखपुन्हि कुन्हुनिसें पिदनाः बुद्ध धम्र्मया नामं निगू अंक अनंलि बुद्ध धम्र्म नेपाल भाषा धकाः छगू अंक अले हानं बुद्धधर्म व नेपाल भाषा धयागु नामं न्हय्‌गू  अंक यानाः न्यादँ तकया दुने जम्मा झिक्वः प्रकाशित जूगु पत्रिका खः ।

झिगू अंकजक प्रकाशित जूगु जूसां छगुलिइ हे आपालं अंक ल्वाकछ्यानाः पिकाःगु ल्याखं १९ अंक थ्यंगु खः । थथे थ्व पत्रिकाया १९ अंक फुक्क उखेलाः थुखेलाः मजुइमा, लिपाया पुस्तां नं थ्व पत्रिका ब्वनेखनेमा धकाः फुक्क अंक छथासं मुनाः लाकौलजुं सफूया रुपय् पिकयादीगु खः ।

वय्‌कलं थ्व सफुलिइ बुद्धधर्म व नेपालभाषा पत्रिकाया थीथी अंकया संकलन जक दुथ्याकेगु मयासे धर्मादित्य धर्माचार्यया जीवनी व योगदान लिसें वैकुण्ठप्रसाद लाकौल सहित तत्कालीन च्याम्ह विद्वानपिनिगु वुद्धधर्म व नेपालभाषा पत्रिका सम्बन्धी ओजपूर्ण मन्तव्य नं दुथ्याकादीगुलिं थ्व सफूया महत्ता अझ च्वन्ह्याःगु दु ।

ने.सं. १०७१य् पिदंगु योग–सुधा नेपालभाषा साहित्यय् माध्यमिककालया कविकथं म्हसीका दुम्ह कवि योगवीरसिंह च्वयादीगु कविता संग्रह खः । थ्व सफू कवि योगवीरसिंह मदयेधुंकाः वय्‌कःया शिष्य चित्तधर ‘हृदय’जुं थुखें उखें लानाच्वंगु मुनाः नेपालभाषा परिषद पाखें पिकयादीगु खः । छम्ह हे कविया थीथी कविता मुना कथं पिदंगु थ्व योग–सुधा सफुती दुथ्याःगु ‘नेपालभाषा’ थेंज्याःगु कवितां कवि योगवीरसिंहयात नेपालभाषाया पुनर्जागरणया शंखनाद याःम्ह कवि नं खः धकाः म्हसीके ब्यूगु दु । वय्‌कः बौद्धधर्मह्यःमि, समाजसुधारक नापनापं छम्ह सचेत कवि नं खः धयागु खँ थ्व योगसुधा कविता संग्रह दुने दुथ्याःगु मनया उदगार व मेमेगु कृतिं क्यंगु दु ।

तत्कालीन राणा सरकारया राजनैतिक क्रूर दमनं यानाः थःगु नां तक नं तयाः पिथने मजियाः अशान्त हृदयया नामं प्रकाशन यानादीगु कविता मनया उदगार खः । थ्व योगसुधा सफुलिइ नेपालभाषा, मनया उद्गार नापनापं अहिंसा, धर्मसार, धर्मोद्धार, महामञ्जुश्री, हे अजिमा !, कीर्तिया लँ, सार वचन, गीत, श्री भगवान् निर्वाण, धम्मपद, विहार, बुद्धगन दु ?, चैत्य वन्दना, हे देवी, धर्मपद, विश्वन्तर, चैतन्यगुरु अष्टक आदि थेंज्याःगु धार्मिक व नैतिक उपदेशं जाःगु ताहाकःगु व चिहाकःगु कविता दुथ्यानाच्वंगु दु । नापं रानी मन्दिराया विलाप, प्रवासी–पत्नीया वसन्त थेंज्याःगु ताताःहाकःगु कविता निसें प्यझ्वःप्यझ्वःया कविता गथेकि जीवन–हार, फ्वसा, हृदयया सली आदि जीवन दर्शन, प्रेम सम्बन्धी कविता नं दुथ्याःगु दु । वय्‌कलं नेपालभाषां जक मखु नेपालीभाषां नं कविता च्वयादीगु दु । वय्‌कलं नेपालीभाषां कविता च्वयादीबले जोगवीर उदासया नामं च्वयादीगु खः ।

ललितविस्तर महायान बुद्धधर्मया नवग्रन्थमध्ये अति प्रसिद्धगु छगू ग्रन्थ खः । थ्व सफूयात नेपालभाषा पुनर्जागरणकालया प्यंगः थां मध्ये छगः थां जुयादीम्ह गद्यगुरु पण्डित निष्ठानन्द वज्राचार्यजुं नेपालभाषां हीकाः ने.सं १०३४ स थम्हं हे सफू थानाः पिकयादीगु खः । थथे सफू नेपालभाषां हीकादीबलय् फुक्कस्यां ब्वनेफयेमा धैगु उद्देश्यं वय्‌कलं न्हापा न्हापाया च्वमिपिसं थें पुंलाःगु नेपालभाषा मखु, तत्कालीन बोलिचालिया नेपालभाषा छ्यलादिलसा, लिपि नं नेपाल लिपि मखुसे देवनागरी लिपि छ्यलादिल । थ्वहे कथं निष्ठानन्द वज्राचार्यं पिकयादीगु थुगु ललितविस्तर ग्रन्थ बोलिचालिया भाषा, देवनागरि लिपि छ्यलाः थासा आखलं पिदंगु नेपालभाषाया दकलय् न्हापांगु ग्रन्थ जूगु दु । थ्वयां लिपा निष्ठानन्दं मेमेगु नं महायानी बौद्धधर्म सम्बन्धी सफू च्वयादिल । तर वय्‌कलं च्वयादीगु थीथी सफू मध्ये दकलय् अप्वः प्रचार जूगु व लोकंह्वाःगु सफू ललितविस्तर खः ।

निष्ठानन्द वज्राचार्यजुं बौद्ध धर्मया बांलाक अध्ययन यानाः पण्डित जुयादीधुंकूम्ह जूगुलिं थःके दुगु ज्ञान सकसितं इनाबिइत येँ देय्‌या थासंथासय् ललितविस्तर, भद्रकल्पावदान बाखं कनादिल । बाखं कंवंबलय् बुद्ध जीवन चरित्र न्यनेगुलिइ मन क्वसाःपिं आपालं दुगु वाःचायेकाः थम्हं कनागु बाखं फुक्कं नेवाः भासं हे च्वयाः सफूया रुपय् पिकायेगु मतिइ तयादिल । थुकिया लागि थः हे कलकत्ता झायाः आखःया थासा न्यानाहया दिल । काय् पासा कयाः ने.सं. १०२९ साल निसें सफू थानाः छेँखा छेँखा, पसःपसःपतिं वनाः मियाः उकिं वःगु ध्यबां न्हि छपौ छपौ पिकाकां ने.सं. १०३४ सालया बछलागा १३ शुक्रवाः खुन्हु ललितविस्तर सफू पिकायेगु पूवंकादिल ।

थुगु सफुलिइ ६५ गू परिवर्त दुसा ४६० पौ (कख) दु । थुकिया न्याक्वःगु संस्करण तक पिदंगु दु । थ्व ललितविस्तर ग्रन्थय् छ्यलातःगु गद्य तत्कालिन बौद्ध जातक अवदान आदिइ छ्यलातःगु गद्यया तुलनाय् आपालं परिस्कृत व परिमार्जित जूगु दु । फलतः नेपालभाषाया लिपाया गद्यकारपिनिगु निंतिं ललितविस्तरया गद्य छगू नमूना थें जुयाबिल । उकिं हे निष्ठानन्द वज्राचार्ययात गद्यगरु धाःगु खः ।

उगु ईया संस्कृत मसःपिं नेपाःमितय्‌त बुद्धया जीवनी व बुद्धया शिक्षा बांलाक थुइका बिइगुया लागी निष्ठानन्द वज्राचार्यं थुगु ललितविस्तर ग्रन्थय् भद्रकल्पावदान, रत्नमाला, गुणकारण्डब्यूह, स्वयम्भू पुराण, अशोकावदान, अष्टसहस्रिका प्रज्ञापारिमिता आदिया खँ नं दुथ्याकादीगु दु । उकिं थ्व सफू संस्कृतया मूल ललितविस्तरया जक मुक्कं अनुवाद मखु । नेपालभाषाया थ्व ललितविस्तर सफू येँ, यल, ख्वप, भ्वँत, पाल्पा, तानसेन भोजपुर आदि थासय् तकं प्रचार जुल । कवि केशरी चित्तधरयात सुगत सौरभ महाकाव्य च्वयेगु, बौद्ध ऋषी महाप्रज्ञायात भिक्षु जुइगु प्रेरणा थ्वहे सफू पाखें वःगु धैगु खँ वय्‌कःपिंसं थःपिनिगु सफुलिइ न्ह्यथनादीगु दु ।

सज्जन हृदया भरण (ने.सं १०४०) नेपालभाषा पुनर्जागरणकालया छम्ह महारथी महाकवि सिद्धिदास महाजुं (९८७–१०५०) च्वयादीगु नीतिपरक चिनाखँ सफू खः । थ्व सफू पिदनेवं प्राचीन काव्यकथंया धार्मिक उपासना, स्तुति, तुतः, भजन व श्रृङ्गारिक म्येँय् जक लिकुनाच्वंगु नेपालभाषा काव्य ख्यः मानव समाज, जीवननाप स्वापू दुगु साहित्यया विकासनापं चकना वन । गुकिं यानाः साहित्यया सृजनाय् ह्यूपाः वयाः साहित्य साधनाया मू उद्देश्य समाजय् जीवनोपयोगी नीति, उपदेश, ज्ञानया बोध याकाः जनचेतना बीगु, समाज व देशय् ह्यूपाः हयेगुली थाय् काल । काव्ययात शान्त सुखायया नितिं मखु परान्तसुखायया नितिं छ्यलेगु जुल । नेपालभाषा पुनर्जागरण न्ह्यःयागु दयनीय परिस्थिति जुयाच्वंगु घडीइ सज्जन हृदया भरणया पिथनां खँल्हाबल्हाया भाषां साहित्य सृजना यायेज्यू अले साहित्यया भाषां खँ ल्हाये नं ज्यू धयागु खँ जनमानसय् ध्वाथुइका बिल ।

थ्यंमथ्यं न्यय्‌गुलिं (५०) मयाक सफू च्वयादीम्ह सिद्धिदास महाजुया थःगु जीवनकालय् पिदंगु छगुयां छगू कृति थ्व सज्जन हृदया भरण खः । दोहा चौपाइ छन्दं च्वयातःगु थीथी कथंया नैतिक उपदेश बियातःगु थ्व सफुलिइ मुक्कं प्यंगू सर्ग दु । प्यंगू सर्गमध्येय् स्वंगू सर्ग तक नैतिक उपदेशया खँ दुसा लिपांगु छगू सर्ग स्त्रीशिक्षा सम्बन्धी दु । नैतिक उपदेश दुने सुचुकुचु याना च्वनेमाः धयागु सामान्य स्वास्थ्य सम्बन्धी ज्ञान निसें धन, शिक्षा, गुरु व शिष्यया स्वापू, परोपकार यायेगु आदि आदि आपालं नैतिक उपदेश दुथ्यानाच्वंगु दुसा स्त्रीशिक्षा सर्गय् तत्कालिन मान्यताकथं स्त्रीधर्मया खँ न्ह्यथनातःगु दु । मुक्कं स्वीखुगू (३६) पौ जक दुगु चिकचाधंगू सफू खयानं थ्व सज्जनहृदयाभरण सफूया प्रकाशनं नेपालभाषा काव्यधाः प्राचीन कालं सीदयेक माध्यमिककालय् फपूगु स्पष्ट यानाबिल ।

नेपालभाषा पुनर्जागरण– कालया महारथी महाकवि सिद्धिदास महाजुं च्वयादीगु खुगू सर्ग दुगु खण्डकाव्य खः– सत्य–सती । थ्व खण्डकाव्यया निगूगु संस्करण ने.सं १०९६य् लुमन्ति खलः पाखें पिदन । थ्व खण्डकाव्य, खण्डकाव्यया शास्त्रीय नियम पालन मयासे नं खण्डकाव्यया रचना यायेफु धैगु क्यनेकथं छम्ह साधारण मिसाया जीवनीयात कयाः नानी छिं छु धयाःका धैगु न्ह्यसःया लिसः कथं धर्म तोते मखूका धकाः समस्यापूर्तिया रुपय् च्वयातःगु काव्य खः । खण्डकाव्यया मू नकिंया नामं सत्यसती धकाः शीर्षक छुनातःगु थ्व खण्डकाव्य कवि सिद्धिदासया काव्य प्रवृति जक उजागर याइगु काव्य मजुसे नेपाःया भौगालिक, सांस्कृतिक तथा तत्कालिन सामाजिक मूल्य मान्यता नं म्हसीकेबीगु काव्य खः ।