सैद्धान्तिक अर्थ कथं अनुवाद धायेबलय् छगू भाषाया लेखोट वा धापूयात मेगु भाषाय् गथे खः अथे हे ल्ह्ययेगु अथवा सारवस्तु रुपान्तर यायेगु धैगु थुइकी । नेपाली वृहत् शब्दकोशं नं अनुवादयात थुली हे परिभाषा दुने सीमित यानातःगु दु । नेपाः छगू बहुजाति व बहुभाषी देय् खः । २०११ जनगणना कथं नेपालभाषाय् १२५ जाति १२३ भाषा दु । थ्वहे कथं नेपालय् अनुवादया परम्परा न्हापांनिसें दुगु खनेदु । मानदेवया चाँगुनारायणया अभिलेख, प्रताप मल्लया रानीपुखूया अभिलेख, हनुमानध्वाखाया अभिलेख आदि छगू हे विषययात तःगू भासं कियातःगु थुकिया दसी खः ।

आधुनिककाल अर्थात् ने.सं १०६० लिपा नेपालभाषाया अनुवाद साहित्यय् खनेदुगु दकलय् तःधंगु ह्यूपाः मेमेगु भाषाया सफू जक नेपालभाषाय् अनुवाद जूगु मखुसे नेपालभाषाया सफू नं मेमेगु भाषं अनुवाद जूगु

खः । थुगु इलय् वयाः नेपालभाषाया प्रचार प्रसार जुइकेत मेगु भाषं नं थःपिनिगु साहित्य अनुवाद यायेमाल धैगु चेत केवल भाषा साहित्य अभियन्तापिंके जक मखु स्वयम् च्वमिपिंके नं ब्वलंगु खनेदत । थ्वहे चेतनां नेपालभाषाया कविता, म्ये, बाखं, लोकबाखं, खण्डकाव्य, महाकाव्य नं अंग्रेजी, नेपाली व मेमेगु भाषं अनुवाद यानाः पिथनेगु ज्या न्ह्यात । थथे अनुवाद यानाः पिथनेगु ज्याय् गुलिंलय् थीथी संस्था न्ह्यज्याःगु दुसा गुलिंलय् च्वमि स्वयमं हे न्ह्यच्यूगु दु । थथेहे नेपालभाषाया ग्रन्थयात अंग्रेजी भाषं अनुवाद यानाः आधुनिककालय् न्हापां पिदंगु सफू सिग्फ्रेडलिन हार्डया सम्पादनय् पिदंगु भगवान बुद्धया जातक बाखं मणिचुदावदान (इ.सं १९६३/ने.सं १०६३) खःसा सिग्फ्रेडलिन हार्डं हे सम्पादन याःगु मेगु सफू नेवारी गीतिमञ्जरी (इ.सं १९७४/ने.सं. १०९८) नांगु पुलांम्येया संग्रह खः । थ्वहे कथं नेपालभाषाया काविता विभाषीपिंसं नं म्हसीमा धकाः नेपालभाषा परिषदं पिदंगु तत्कालीन प्रतिनिधि कविपिनिगु कविता संग्रह नेपालभाषाया नःलि कविता (ने.सं १०७८ ) या सफुलिइ छखेर नेपालभाषाया कविता मेखेर उकिया अंग्रेजी भाषं अनुवाद तयाः सफू पिकाल । थथे नेपालभाषाया समकालिन कविपिनिगु कविता अंग्रेजी भाषं अनुवाद जूगु थ्व न्हापांगु खः । थ्वयां लिपा थीथी च्वमिपिनिगु सफूया अंगेजी, नेपाली व मेमेगु भासं अनुवाद यायेगु क्रम न्ह्यात । थ्वहे झ्वलय् कविकेशरी चित्तधर हृदयया महाकाव्य सुगत सौरभ यात गद्यभाषं भाजु सुवर्णमान तुलाधर व टड लुइस जानाः अंग्रेजी भाषं अनुवाद यानादिल, तर अनुवादया ज्या क्वचायाः नं सफू पिदनेगु ज्या मजू । लिपा नेपालभाषा एकेडेमिं भाजु तीर्थराज तुलाधरयात अनुवादया भाला बियाः क्गनबत क्बगचबदज (इ.सं १९९८)या नामं अंगे्रजी भाषां सुगतसौरभ महाकाव्यया अनुवाद पिथन । थ्वयां लिपा तत्कालीन नेपाल राजकीया प्रज्ञाप्रतिष्ठानं कविकेशरी चित्तधर हृदयको सुगत सौरभ (वि.सं. २०५९) नामं नेपाली भाषं सुगत सौरभया अनुवाद पिकयाबिल । थथे नेपाली भाषं सुगत सौरभ महाकाव्यया अनुवाद याःम्ह अनुवादक भाजु चित्तरञ्जन नेपाली खः । नेवाःभाय्‌या सफू अनुवाद यानाः पिकायेगु झ्वलय् सत्यमोहन जोशीया अरनिको श्वेतचैत्य महाकाव्यया अंग्रेजी (वि.सं.२०६४) व नेपाली भाषं (वि.सं २०७२) भाजु अनुराज जोशी पाखें अनुवाद जुयाः पिदन । अथेहे धुस्वांया गंकी उपान्यास नेपाली, अंग्रेजी भाषं अनुवाद जूगु दुसा वय्‌कःया मेमेगु उपन्यास नं नेपाली, हिन्दी लगायत चेक आदि भाषं नं अनुवाद जूगु दु । अथेहे जनकवि दुर्गालालया थीथी इलय् च्वयातःगु कविता मुनाः तीर्थराज तुलाधरया अनवादनय् १२५ कविता त्धष्कतक बलम त्गचलक (ने.सं ११२०) नामं अंग्रेजी भाषं पिदनसा वय्‌कःया हे लण्डन झायादीबय् च्वयादीगु कविताया सफू ीयलमयल च्यकभक (ने.सं ११२२) नामं गिरीधरलाल मानन्धरया अनुवादनय् पिदन । कवि पूर्ण वैद्यया लःलः खः कविता संग्रहया नं अंग्रेजी भाषं म्चयउक या धबतभच नामं ध्बथलभ ब्mतशष्क व प्चष्तष्कज च्बवदजबलमबचष् जानाः अनुवाद जुल । धर्मरत्न यमिया सँ देय्‌या लिसः खण्डकाव्य ल्हासा बोल्छे नामं नेपाली भाषं अनुवाद जुयाः पिदंगु दुसा मल्ल के सुन्दरया व लँपु थ्व पलाः व शंखधर साख्वाः उपन्यास, प्रतिसरा साय्मिया प्रेशर कुकरया चिल्लाय् कविता संग्रह, सुवर्णकेशरीया गुँच्व मूपुली सफू, शशीकला मानन्धरया संकल्प उपन्यास आदि कृतिया गुलिं नेपाली भाषां सा गुलिं अंग्रेजी भाषां अनुवाद जूगु दु । अथेहे सुलोचना मानन्धर, आनन्द जोशी, नवीन चित्रकार, यज्ञरत्न धाख्वाः, मथुरा

साय्मि, लक्ष्मण राजवंशी आदिपिनिगु छुं सफू नं अंग्रेजी भाषां अनुवाद जुयाः पिदंगु दु । नेपालभाषाया पुलां बाखं तथा नेवाः संस्कृतियात विदेशय् नं म्हसीकेबीगु तातुनाः भाजु केशरलाल श्रेष्ठं नेपालभाषाया आपालं लोकबाखं व संस्कृति विषयया सफू अंग्रेजी भाषां अनुवाद यानाः पिकयादीगु दुसा भाजु शान्तदास मानन्धरं नं आपालं मेमेगु भाषाया मचासफू नेपालभाषाय् अनुवाद यानाः मचासाहित्यया धुकू जायेकादीगु दु । थज्याःगु हे ज्या भाजु कमलप्रकाश मल्ल, माधवलाल कर्माचार्य, तीर्थराज तुलाधर, डा. तेजरत्न कंसाकार, डा. ज्योति तुलाधर, डा. केशवमान शाक्य आदिपिंसं नं चित्तधर हृदय, दुर्गालाल श्रेष्ठ, मोतिलक्ष्मी उपासिका, धुस्वां साय्मि, लक्ष्मण राजवंशी, सत्यमोहन जोशी, यज्ञरत्न धाख्वाः आदि थेंज्याःपिं व्यक्तित्वपिनिगु कृतियात अंग्रेजी भाषं अनुवाद यानाः नेपालभाषेत्तरपिंत म्हसीकेबीगु ज्या यानादीगु दु । थ्वय्‌कःपिं बाहेक नेपालभाषाया अनुवाद साहित्यया ख्यलय् योगदान बियाादीपिं मेपिं न्ह्यथनेबहःपिं अनुवादकपिं ख — सुवर्णमान तुलाधरर, पूर्णदास श्रेष्ठ, ठाकुरलाल मानन्धर, माणिकलाल श्रेष्ठ, निर्मलमान तुलाधर, कमलरत्न तुलाधर, सुग्मा तुलाधर, झुलेन्द्रमान प्रधान, चित्तरञ्जन नेपाली, गिरीधरलाल मानन्न्धर, अनुराज जोशी, तेजप्रकाश श्रेष्ठ आदि आदि । थ्व हे क्रमय् रुसी भाषाया सफू नेपालभाषाय् व नेपालभाषाया सफू रुसीभाषां.अनुवाद यानाः नेपालभाषाया प्रचार प्रसार यानादीम्ह विद्वान कृष्णप्रसाद श्रेष्ठया नां नं न्ह्यथनेबहः जू । अथेहे गुलिखय् च्वमिपिंसं थःपिनिगु कृति अंग्रेजी, नेपाली भाषां अनुवाद यानाः थःपिंसं हे पिकयादीगु दु ।

नेपालभाषाया सफू सरकारी तवरं नेपाली भाषं अनुवाद यानाः पिकायेगु ज्या वि.सं २०३१ सालय् तत्कालीन राजकीय प्रज्ञा—प्रतिष्ठानपाखें नेवारी लोकगीत नांगु सफूया प्रकाशन नं निसें न्ह्यात । थ्व नेवारी लोकगीत नांगु सफुलिइ भजन, सामाजिक म्ये, हासि, ख्यालि, बालगीत यानाः २६० पु नेपालभाषाया म्ये दुथ्यानाच्वंगु दु । थ्व सफूया सम्पादन तव अनुवादया फुक्क ज्या तत्कालिन समाचारवाचक हरि श्रेष्ठं यानादीगु खः ।ं बहुदल व्यवस्था लिपा नेपाल राजकीय प्रज्ञाप्रतिष्ठानय् ‘मातृभाषा विभाग’, ‘अनुवाद विभाग’ आदिं नेपाःया थीथी मातृभाषाया सफू पिकायेगु झ्वलय् नेपालभाषाया नं छु छुं सफू गथे नेवारी भाषाका केही आधुनिक कविता (वि.सं २०४९) नामं भाजु इन्द्र मालीया अनुवादन तथा सम्पादनय् नेपालभाषाया झिम्ह प्रतिनिधि कविपिनिगु ५५ पु कविता नेपाली भाषाय् अनुवाद जुयाः पिदनसा भाजु स्नेह साय्मिया अनुवाद व सम्पादनय् नेपालभाषाका समकालीन कविताया नामं ३३ पु नेपालभाषाया समकालीन कविपिनिगु (थीथी पत्रपत्रिकाय् पिदंगु) म्हतिं निपु निपु यानाः ६६ पु कविता नेपाली भाषं अनुवाद जुयाः पिदंगु दु । अथेहे प्रज्ञाप्रतिष्ठानया मातृभाषा विभाग पाखें वि.सं. २०७० इ मय्‌जु प्रेमशान्ति तुलाधरया नेपालभाषा साहित्यया इतिहास नांगु सफूया नेपाली भाषं अनुवाद जुयाः पिदंगु दु । अथे हे नेपाल जनजाति उत्थान राष्ट्रिय प्रतिष्ठान पाखें पिदनीगु थुंगा नांगु सफुलिइ नं मेमेगु जनजातिपिनिगु कविताया नापं नेपालभाषाया छुं कविता नं नेपाली भाषं अनुवाद जुयाः पिदंगु दु ।

आधुनिककालय् वयाः नेपालभाषाया सफू जक थीथी भाषं अनुवाद यायेगु ज्या न्ह्याःगु मखुसे न्हापा स्वयाः तःगू भाषा अर्थात् संस्कृत व पालीभाषा नापं अंग्रेजी, नेपाली, हिन्दी, बर्मि, रुसी, जापानी, चेक आदि थीथी भाषाया सफू नेपालभाषाय् अनुवाद जुयाः पिदन । थथे पिदनेफुगुया मू कारण खुल्ला राजनैतिक वातावरण, अंग्रेजी शिक्षाया विकास व भूमण्डिलीकरण आदिया प्रभाव खः धायेमाः । थ्वहे कथं विश्वया थीथी भाय्‌या नांजाःपिं बाखंमिपिनिगु चर्चित बाखंया मुना आखे (ने.सं १०८५) नामं तीर्थराज तुलाधरया अनुवादन व चित्तधर हृदयया सम्पादनय् पिदनसा– गुलिभरया यात्रा छगूगु (ने.सं १०८५), गुलिभरया ब्राण्डिग नायग देशय् (ने.सं ११०५) नांगु विश्वप्रसिद्ध अंग्रेजी भाषाया नियात्राया सफू अमर बहादुर ताम्रकारया अनुवादय् पिदनसा झुलेन्द्रमान प्रधानं खलिल जिब्रानया जीवन दर्शन (ने.सं १०८६) नेपालभाषाय् अनुवाद यानाः दुतिना दिल । अथेहे हरिवंश राय बच्चनया हिन्दीभाषाया मधुशालायात दुर्गालाल श्रेष्ठं सुलिं (ने.सं११०८) या नामं नेपालभाषाय् हिलादिल । नेपाःया भिक्षुणी धम्मावत्तीया जीवनीयात कयाः बर्मीभाषं च्वयातःगु उपन्यासयात भिक्षु ज्ञानपुर्णिकं यःम्ह म्ह्याय् (ने.सं. १०९०)या नामं नेपालभाषाय् पिकयादिल । न्हापांखुसी सँय्भाय्‌या महायानि बौद्धग्रन्थयात भिक्षु सुमतिं नेपालभाषं अनुवाद यानाः पितहयादिलसा भाजु दुण्दबहादुर वज्राचायं पाली भाषाया महापरिनिर्वाण सुत (ने.सं. ११०९) इतिवृतक (ने.सं.११०२), मिलन्द प्रश्न ११०४ या नापं त्रिपिटकया तःधंगु सफू दीर्घनिकाय, मज्झिमनिकाय व संयुक्त निकाययात (ने.सं. १११०) नेपालभाषां अनुवाद यानाः पितहयादिल । चित्तरञ्जन नेपालीं खैयामया रुवाइ (ने.सं १०७७), वैत हे (ने.सं १०९२), मुद्राराक्षस नाटक (ने.सं १११०), स्वप्नवासवदता (ने.सं १११९) सफू नेपालभाषाय् अनुवाद यानाः दुतहयादिल । अथेहे सिद्धिचरणया नेपाली भाषं च्वयातःगु उवर्शी खण्डकाव्ययात नेवाःभाषं दुर्गालाल श्रेष्ठ व शान्तहर्ष वज्राचार्यपिंसं अनुवाद यानाः नेपालभाषाय् दुथ्याकादिल ।

नेपालभाषाय् अनुवाद साहित्य विकास यायेगु ज्याय् च्वसापासाया नं तःधंगु देन दु । च्वसापासां ई.सं १९८८ य् छगू अलग्ग हे अनुवाद विभाग चायेकाः टोयोटा फाउण्डेशनया ग्वाहालिं जापानिज भाषाया नापं मेमेगु भाषाया ६५ गुलिं मयाक सफू नेपालभाषा व नेपाली भाषाय् अनुवाद यानाः पिकाःगु दु । थथे च्वसापासां पिकाःगु छुं सफू खः – बी निभाः उपन्यास (११०४), जापानी न्हूबाखं (ने.सं ११०७), न्हू जापानी हाइकु (ने.सं ११०६), श्रीलंकाया न्हूबाखं (ने.सं.१११३), डाक्टरया कलाः उपन्यास (ने.सं.१११०), श्रीलंकाया न्यकँ बाखं (ने.सं.११०६) आदि । अथेहे च्वसापासां थ्व हे अनुवाद विभाग पाखें समकालिन च्वमिपिनिगु बाखं मुनाः ब्ल ब्लतजययिनथ या ल्भउबदिजबकब (ई.सं १९९२) नामं नीनिपु समकालिन च्वमिपिनिगु बाखंया संग्रह व ऋयलतझउयचबचथ धचष्तष्लन क्ष्ल ल्भउब िद्यजबकब (ई.सं २०००) नामं साहित्यया प्यंगू विधा — कविता, नाटक, बाखं, निबन्ध ख्यःया प्रतिनिधि च्वमिपिनिगु झिंखुपु रचना अंग्रेजी भाषं अनुवाद यानाः पिकाःगु दु । च्वसापासाया थ्व ज्यां अनुवादया सफू जक पिदंगु मखु न्हून्हूपिं तःम्ह अनुवादकपिं नं पिकाल । अथेहे बाखं दबुलिं थःगु बाखं दबू पत्रिकाया थीथी अंकय् पिदंगु बाखं मुनाः स्वंगू भाग यानाः अंग्रजीभाषाय् अनुवाद यानाः नेपालभाषाया बाखंया प्रचार प्रसारय् तिबः ब्यूगु दु ।

थथे आधुनिककालय् वयाः नेपालभाषाया दकलय् अप्वः सफू नेपाली भाषाय् अनुवाद जूगु दुसा, दकलय् अप्वः अंग्रेजी भाषाया सफू नेपालभाषाय् अनुवाद जूगु दु । आधुनिककालय् वयाः अनुवाद साहित्यया ख्यलय् न्हापा स्वयाः आपालं ज्या जूगु दुसां थुकी हे सन्तोष कायेगु अवस्था मदुनि । थौं अनुवाद साहित्यया ख्यलय् संख्यात्मक व गुणात्मक विकासया निंतिं आपालं ज्या यायेमाःगु दनि। ।

नेपालभाषाय् अनुवाद साहित्यया इतिहास नं नेपालभाषाया ग्रन्थ वाङ्मय इतिहास ति हे पुलां । नेपालभाषा तिब्बती बर्मेली परिवारया भाषा खयां नं प्राचीनकालंनिसें बहुसंख्यक भारोपेली शब्दयात स्थानीयकरण यानाः नेपालभाषाय् छ्यलेगु जूगु व प्राचीनकालय् ज्ञानया लुखा चायेकेगु द्वार हे संस्कृत भाषा जूगुलिं मल्लकालीन नेपालय् संस्कृत भाय् सयेकेमाःगु आवश्यकता कथं संस्कृत कोशकार अमर सिंहं च्वःगु विश्वप्रसिद्ध ग्रन्थ नामलिङ्गानुशासनम्या नेपालभाषां टीका च्वयेगु ज्या जुल । थज्याःगु अमरकोश थीथी इलय् ल्ह्ययातःगु तःगु प्रति लुयावःगु दु । थथे नेपालय् खनेदुगु अमरकोश मध्ये— अमरकोश ने.सं ५०१ या अमरकोश कल्लर्देवं पुत्रपौत्रादिबोधिनी नामं थः काय् छय्पिंत संस्कृत थुइके भनं दयेकूगु खः धयातःगु दुसा अमरकोश (ने.सं ५०६) जुजु जयस्थिति मल्लया मन्त्री जयतयात अबलेया राजपण्डित माणिक्यं च्वयाब्यूगु खः । अमरकोश बाहेक मेमेगु नेपालभाषं अनुवाद जूगु धनञ्जयकोश, स्यादन्तकोश आदि नं लुयावःगु दु ।

मल्लकालय् तत्कालीन आवश्यकता व शासकपिनिगु रुची कथं संस्कृत प्राकृत भाषाया चिकित्सा, पशुचिकित्सा, न्यायशास्त्र, वास्तुशास्त्र, कर्मकाण्ड, संगीत, कामशास्त्र आदि थीथी शास्त्र व प्राविधिक विषयया आपालं ग्रन्थ नेपालभाषां आपाः थें टिकाया रुपय् अनुवाद यायेगु ज्या जूगु दु । थ्वहे कथं नेपालभाषाया प्रारम्भिक हस्तलिखित ग्रन्थ विचित्र कौटुक (ने.सं ४९३) व हरमेखला (ने.सं ४९४) चिकित्सा ग्रन्थ, नारदस्मृति (ने.सं ५००) न्यायशास्त्रया सफू, भाषा ज्योतिष (ने.सं ५४२) व दशाफल (ने.सं. ५१९) ज्योतिषशास्त्रया सफू, दशकर्म पद्धति (ने.सं ६१८) कर्मकाण्डया सफू आदि संस्कृत भाषाया नेपालभाषाय् अनुवाद टिका यानातःगु सफू खः । तर धार्मिक प्रकृतिका ग्रन्थ धाःसा संस्कृतपाखें अनुवाद जुयाच्वंगु खःसां कर्मकाण्डया इलय् ब्वनीगु स्तुति वाक्य धाःसा संस्कृत भाषं हे ब्वनेगु यानाः निर्देशन वाक्य जक नेपालभाषां हिलेगु याःगु दु, गुगु प्रचलन थौंतकं ल्यना हे च्वंगु दनि ।

नेपालभाषाय् सिर्जनात्मक साहित्य शुरु जुइधुंकाः धाःसा नेपालभाषाय् अनुवाद यायेगु ज्या मूलतया आख्यान अर्थात् बाखं विधाय् जुल । आख्यानय् नं दकलय् अप्वः अनुवाद धार्मिक बाखं गथे — रामायण, महाभारत, पुराण, जातक, अवदान तीर्थव्रत महात्म्य सम्बन्धी अप्वः जुल । तर बाखं विधाय नं अप्व थें धार्मिक व औपदेशिक बाखं गथे तन्त्राख्यान (ने.स.६३८), हितोपदेस (ने.सं ६९१) आदि ग्रन्थय् अनुवादकं गथे खः अथे हे –छगू संस्कृतिया श्लोक मेगु उकिया नेपालभाषां टिका अनुवाद यायेगु ज्या याःगु दुसा लौकिक बाखं गथे सुकवहतरी (ने.सं ८५६), बेताल पञ्चविंशतिका (ने.सं ७४०) आदि बाखनय् धाःसा तप्यंक अनुवाद टिका जक मयासे थनया धर्म संस्कृतियात ल्वयेक थःपिंसं नं छुं तनेगु यानाः स्थानीयकरण नापं नेवाःकरण यानायंकेगु ज्या जूगु दु गुगु अनुवादया शास्त्रीय विधि मध्येया छगू विधि खः ।

प्राचीनकालय् म्ये व प्याखं विधाय् धाःसा तप्यंक संस्कृतयागु अनुवाद यायेगु ज्या जूगु खनेमदु । तत्कालिन नांदंपिं गीतगोविन्दया कवि जय देव, मैथली कवि विद्यापति आदिपिनिगु काव्यया भाव जक त्याये कयाः थःपिंसं हे म्ये चिनेगु याःगु दुसा नाटकय् नं तत्कालिन प्रचलित आख्यानया लिधंसाय् थःपिंसं गुलिं नेपालभाषां मुक्कंसा गुलिं थीथी भाय् ल्वाकछ्यानाः च्वयेगु याःसां तप्यंक अनुवाद यानातःगु मदु । मल्लकालय् मुगल भाषा, साहित्य, संस्कृति यावर्चस्वतां तत्कालिन शासकपिंत नं गाक्कं प्रभाव लाकूगु जुयाच्वन । फलतः मुगलत नाप सम्वन्ध तयेत उमिगु भाषा सयेकेमाःगु आवश्यकता कथं प्रताप मल्लया राज्यकालय् कर्णपुर कायष्ठं नेपालभाषा– संस्कृत–नेपालभाषा व फारसी भाषा तयाः फारसी शब्द कोशया नं रचना याःगु दु, गुगु अनुवादया ख्यलय् न्ह्यथनेबहगु ज्या खः ।