नेपाल मण्डलय् जुइगु थीथी खः जात्रा मध्ये बखुंमदः जात्रा नं छगू महत्वपूर्ण जात्रा खः । नेपाल मण्डलया दक्षिण पश्चिमय् लाःगु बःखु खुसिया लिक्क विष्णुदेवीयाथाय् बखुंमदः जात्राया मू जात्रा जुइ । थ्व हे इलय् किपू लागाया न्हय्गू गामय् नं जात्रा जुइगुलिं थ्व जात्रायात न्हय्गां जात्रा नं धायेगु याः । थ्व जात्राया इलय् न्हय्गुलिं गामं बःखुइ विष्णुदेवीयाथाय् पुजा वइसा प्यंगू गांया द्यःखः नं थन हयेगु याइ ।
न्हय्गां जात्राबलय् किपू, पांगा, नगां, ब्वसिगां, सतुंगः, मच्छेगां व ल्ह्वंखाय् इन्द्रायणी, विष्णुदेवी, बालकुमारी व भैरवया खः जात्रा जुइ । थ्व जात्राबलय् किपुली इन्द्रायणीया जात्रा जुइसा पांगाय् विष्णुदेवी व बालकुमारीया जात्रा जुइ । अथे हे मच्छेगां व सतुंगलय् विष्णुदेवीया जात्रा जुइ । नगामय् बालकुमारीया जात्रा जुइसा बोसिगां व ल्ह्वंखाय् भैरवया जात्रा जुइ ।
न्हय्गां जात्राया झ्वलय् मूजात्रा मार्गशुक्ल अष्टमी (बखुमदः अष्टमी) निसें दशमी तक न्ह्याइ । जात्राया झ्वलय् सतुंगः, मच्छेगां, ल्ह्वंखा व बोसिगांया विष्णुदेवी व भैलःद्यःयात बःखुइ हयेगु चलन दुसा किपूया इन्द्रायणी, पांगाया विष्णुदेवी व बालकुमारी व नगांया बालकुमारी द्यः धाःसा थःथःगु थासय् जक जात्रा याइ ।
न्हय्गां जात्राया झ्वलय् जुइगु बःखु, दिप व इन्द्रायणी द्यःयाथाय् जुइगु होमयात नं महत्वपूर्ण रुपं कयातःगु दु । न्हय्गां जात्राया झ्वलय् न्हय्गांमितय् तःजिक नखः नं हनी । थ्व झ्वलय् थ्वँ थुइगु, छ्वय्लाभू, छेँय् पाहां ब्वनाः भ्वय् नकेगु, सनाःगुथिया दँपुजा, गुथिया पाः हिलेगु, द्यःपाः हिलेगु ज्या नं जुइ । अथे हे थ्व हे जात्राया झ्वलय् इन्द्रायणीया लिक्क लाखेपाः च्वनेगु ज्या नं जुइ । न्हय्गां जात्राया झ्वलय् जुजुया प्रतिनिधि कथं खड्ग हयेमाःगु चलन नं दु ।
न्हय्गां जात्राया झ्वलय् पांगाय् विष्णुदेवी व बालकुमारीया यानाः निखः जात्रा जुइ । विष्णुदेवी व बालकुमारीया मू जात्रा थिंलाथ्व (मार्गशुक्ल ) अष्टमी व नःमिकुन्हु जुइ । सप्तमीकुन्हु छ्वय्लाभू जुइ । थ्वयां न्ह्यः चौथिकुन्हु पांगाय् नं भेलुथ्वँ थुइगु ज्या जुइ ।
सप्तमीकुन्हु बालकुमारी द्यःयाथाय् बलि बीधुंकाः खड्गीयात थाकुलि यानाः भ्वय् नइ । अले लाछिइ च्वंगु बालकुमारी व विष्णुदेवीया द्यःछेँय् पुजा वनी । पुजा सिधयेधुंकाः बहनी विष्णुदेवी व बालकुमारीयात खतय् तयेहइ । बालकुमारीया खःयात उकुन्हु हे बहनी दीख्यलय् च्वंगु बालकुमारी देगलय् यंकीसा विष्णुदेवीया खःयात धाःसा कन्हय् अष्टमीकुन्हु भाजंगालय् च्वंगु विष्णुदेवीया देगलय् यंकी । थन चान्हय् हे गुथियारतपाखें विष्णुदेवीया पुजा जुइ । पुजा सिधयेधुंकाः चान्हय् हे द्यःखः ल्ह्वनाः द्यःचपातय् तयेहइ । बालकुमारी खःयात नं चान्हय् हे द्यःचपातय् तयेहइ । निगुलिं द्यःखः द्यःचपातय् तयेहःसां बालकुमारीयात पूर्वपाखे स्वकाः तइसा विष्णुदेवीयात पश्चिमपाखे स्वकाः तइ । गुथियारत चान्हय् चछि मि च्याकाः जाग्राम च्वनी ।
थ्वयां कन्हय् नवमीकुन्हु मू जात्रा जुइ । थुकियात ‘सिन्हः जात्रा’,‘सिन्हः याः’ नं धाइ । थुकुन्हु सुथंनिसें पांगायापिं थीथी स्वां, स्वांमाः ज्वनाः द्यःचपातय् द्यइके वइ । द्यः पुज्याः वःपिंसं ज्वनावःगु स्वांमालं द्यःखः छाय्पी । थुकुन्हु हे जुजुया प्रतीककथं खडग ज्वनाः द्वारें सरकारी पुजा वइ । द्वारेया पुजा सिधयेकाः निखतं द्यःखः ल्ह्वनाः देय् चाःहीकी । देय् चाःहीके क्वचायेवं निखतं द्यःखः लाछिइ दिकेहइ । लाछिइ थाकुलिं पुजा यायेधुंकाः द्यःयात खतं क्वकयाः द्यःछेँय् तयेयंकी ।
न्हय्गां जात्राया झ्वलय् ब्वसिगामय् भैलःद्यः (भैरव)या जात्रा जुइ । थिंलाथ्व नवमीकुन्हु भैलःद्यः (भैरव)या मूर्तियात धकिइ तयाः जात्रा याइसा बहनी भैलःद्यः कियातःगु तःखःगु त्यपद्यःयात कुबियाः बःखुइ विष्णुदेवी द्यःया न्ह्यःने तयेयंकी । थन विधिपूर्वक पुजा सिधयेधुंकाः भेलुद्यःयात गामय् हइ ।
थथे गामय् हइबलय् मांपुचाय् दिकेहइ, थनं थनाहयाः छ्वासय् दिकी । अनं लिपा गांपाखे यंकाः देय् चाःहीकाः जात्रा याइ । थथे जात्रा याइबलय् सिन्दुर ह्वलाः थीथी थासय् पुजा फयावनी । सनिलय् गुथिया थकालि, भाइनायः, म्हय्नायः लिसें च्याम्ह थकालिं भुयुसिन्हः तिकेगु नं याइ ।