Author: Pratik Sthapit

थुलि हे नापया धाये थाकुसां मू धिमय् स्वयां चिग्वःगु धिमय् हे चिग्वः धिमय् खः । येँय् चिग्वःगु धिमय्यात यलय् पो धिमय् नं धायेगु याः । मेगु छताजि नेवाः बाजं धाः थें चिग्वःगु जुयाः थ्व बाजंयात धाःचा धिमय् नं धाइ ।
ख्वपय् चिग्वः धिमय्यात धिमय्‌चा धाइ । थुगु धिमय् नं तःग्वः धिमय् थें हे ज्वः पुचलय् थाइगु खः । ख्वपय् चिग्वः धिमय् (धिमय्‌चा) नौबाजा थाइबलय् छताजि बाजंकथं जक थाइ । चिग्वः धिमय् नं तग्वः धिमय् थें हे दयेकी । चिग्वः धिमय्या गुहालि बाजं भुस्याः खः । निगः धिमय्या छज्वःयात छजुकथं भुस्याः थाइ । चिग्वः धिमय्‌लिसे धुङा दइ मखुसा गुहालि बाजंकथं घौ/कँय्‌पु थाइ मखु ।
ल्याय्‌म्ह ल्यासेपिन्सं तसकं ययेकूगु थ्व बाजं थौंकन्हय् यक्व हे न्हून्हूगु धिमय् खलः नीस्वनाः छ्यलाबुला उप्वया वःगु खनेदु । न्हापा न्हापा धिमय् मदुगु नेपाःया थीथी नेवाः बस्तिइ नं धिमय् स्यनेगु थायेगु जुयावःगु दुसा विदेशय् नेवाःत दुथाय् धिमय् न्यनाच्वंगु दु । धिमय् थाइगु थाय् न्यनावं थें धिमय्‌लय् न्हापा मदुगु तालय् न्हून्हूगु बोलया नं विकास जुयाच्वंगु खनेदु । गथेकि न्हापा धिमय्‌लय् ग्वाराया धुनय् थायेगु बोल मदुगुलिइ आः वयाः थीथी ग्वाराय् नं थायेजीक धिमय् बोल दयेकाः थानाहःगु दु ।

म्ह्वतिं नं ४५ सेमि हाकः व ३५ सेमि ब्या दुगु धिमय्यात तग्वः धिमय् धाइ । थ्व बाजंया मू धिमय्, मा धिमय्, नासः धिमय्, त्वाः धिमय् आदि थीथी नां दु । ख्वपय् तग्वः धिमय्यात धिमय् जक धाइ । मू धिमय्यागु गुहालि बाजं घौ बाय् कँय्‌पि/कँय्‌पु/कँय्‌पुइ/ताइँनाइँ खःसा ख्वपय् धिमय् थायेत भुछ्याः (भुस्याः) व सिस्याः (छुस्याः) माः । येँय् मू धिमय् थाइबलय् गनं गनं धुङा हीकेगु व ईब्यःकथं प्वंगा पुइगु नं चलन दु ।
तान्त्रिक बाजंकथं कयातःगु मू धिमय् छगू त्वालय् छथी जक दइ । उकिं थ्वयात त्वाः धिमय् नं धाइ । त्वालय् दुजः जुयाच्वंपिन्त जक मू धिमय् स्यनी । उमिसं जक मू धिमय् थायेदु ।

धिमय् नेवाःतय्‌सं थाइगु तसकं लोकंह्वाःगु बाजं खः । सः तःसः जुइगुलिं न्हापा सैनिक बाजंकथं व बस्तिपिने बुँज्या वनेत जंगलि जनावर ख्यायेत थ्व बाजं थायेगु चलन दुगु खँ नं न्यनेदु । न्ह्यागुं जात्रा पर्वय् मेमेगु बाजं खलःया दकलय् न्हापा धिमय् बाजं खलः च्वनी । न्हापा न्हापा धिमय्या विशेष बोल थानाः सिथं यंकीगु नं चलन दुगु खः । थ्व चलन थौंकन्हय् खने मदु । धिमय् उप्वः थें ज्यापु जातिं थाइगु खःसां थासंथाय् शाक्य, ताम्राकार, स्यस्यःत व मेमेपिंसं नं थानाच्वंगु खनेदु ।
धिमय् तसकं पुलांगु लोकबाजं खः । पुलां पुलांगु धिमय् सिँग्वं गथे खः अथेहे बकुलाक जूसां दयेकातःगुलिं नं थ्व बाजं पुलांगु खः धयागु सीदु । लिच्छविकाल स्वयां न्ह्यःनिसें दुगु अनुमान यानातःगु धिमय्या पुलांगु नां ‘धेमस्‌’ खः । किराँततय्‌गु बाजं च्याब्रुङलिसे ज्वःलाःगुलिं ‘धिमय् किराँतकालीन बाजं खः’ धयागु धापूयात तिबः बियाच्वंगु दु । धिमय् दुने फुस्लुंगु तःग्वःगु उत्तिस, हलू बाय् सिसौंया सिँग्वंयात निखें छ्यंगुलिं भुनाः उकियात निखें तं सालाः दयेका तइ । थौंकन्हय् लीयागु नं धिमय् दयेकेगु थायेगु चलन वःगु दु । धिमय्या देय्‌पापाखेया छ्यंगू दुने दथुइ अप्पाचुं, ल्वहंचुं, गुंगू आदियागु मसला दयेकाः इलातइ ।
नेवाःतय्‌सं थाइगु धिमय् निथी दु— तग्वः धिमय् व चीग्वः धिमय्‌ । थुपिं निथी धिमय् ग्वलं जक पाःगु मखु निथी धिमय्या बोल, थाइगु ई व परम्परा सकतां पाः । तग्वः धिमय् पुलांगु नेवाः बाजं खःसा चीग्वः धिमय् लिपा तिनि छ्यलाबुलाय् वःगु खः धइगु जनविश्वास दु ।
धिमय् थायेत भंगलय्‌तक वयेक गःपतय् क्वखानाः जवय् कथिं व देय्‌पाय् ल्हाःतं थाइगु खः । धिमय् निम्ह, प्यम्ह, खुम्ह, च्याम्ह आदि ज्वःलाकाः पुचलय् थाइ । येँय् व यलय् धिमय्या गुहालि बाजं घौ/कँय्‌पु बाय् भुस्याः खःसा ख्वपय् भुछ्याः (भुस्याः) व सिछ्याः/सिस्याः (छुस्याः) थाइ । धिमय्या बोल बाजनं पिज्वयेके अःपुुगुलिं थुकियात थाये अःपुगु बाजंकथं कयातःगु दु । येँ, यल, ख्वप, भ्वँत जक मखु छथाय्या हे त्वाः पतिकं धिमय् बोल पाः । नेसं.१११४ य् येँय् जूगु धिमय् ब्वज्याय् स्वनिगःया ८७ गू धिमय् खलकं ब्वतिकाःगु दु । इलंइलय् येँ, यल, ख्वप, भ्वँत आदि नेवाः बस्तिइ तःक्वः धिमय् थायेगु ब्यज्या व धेंधेंबल्लाः जुयाच्वंगु दु ।

छपा ल्हातं ल्ह्वनाः मेगु ल्हातं थाइगु बाजं दहयात पाकदुम्चा नं धाइ । मेमेगु जातियापिन्सं थ्व बाजंयात दम्फु धाइ । थ्यं मथ्यं ५० सेमि ब्याया सिँया चाकःयात छखे खौ मदुगु छ्यंगुलिं भुनाः थ्व बाजं दयेकी । थ्व बाजंया छ्यंगू द्यःने दथुइतक वयेक तिं बाला छबाला नं दइ । छपा ल्हाःतं बाजनय् दायाः व बाजं ज्वनेगु मेगु ल्हाःतं थ्व तिं बाला इलय्‌ब्यलय् तियाः थुकिं थीथी बोल पिज्वयेकीगु खः । दहयात बसन्त ऋतु व कामदेवलिसे नं स्वानातःगु दु । दह चाकलाःगु बाय् च्याकुंलूगु नं दइ ।

बौद्ध विहार बहाः बहिलिइ क्वाःपाःद्यःयाथाय् न्हिथं थायेमाःगु सिँया बाजं खः – धर्मगण्डी । थ्यं मथ्यं १.५ मितर हाकः व १२ से.मि. ब्या दुगु सिँग्वंयात मेगु १५ से.मि. हाकःगु सिँ कथिं त्वाक् त्वाक् दायाः धर्मगण्डी थाइ ।

तीनकुने/ताइँनाइ
नेवाः भजन पद्धती छ्यलीगु थीथी सहयोगी बाजं मध्यय् तिनकुने नं छगू प्रकारया सहायक बाजं खः । थ्व बाजं ३/४ इञ्च वा १ (इञ्च) पुगु डन्डीयात स्वकुंलाक्क (त्रिकोणत्मक आकारय्‌) चाःतुइकाः च्वय्या (शीर्ष) भतिचा गोलो यानाः उकी खिपतं चिनाः छपा ल्हातं यख्खानाः मेगु ल्हातं ७/८ इञ्च हाकःगु नँयागु हे दन्दिं त्रिकोणया क्वय्या भागय् दथुइ थाइगु खः । थुकिं पिज्वइगु सः (शब्द) ताइँताइँ/ नाइँनाइँ जूगुलिं थ्व बाजंयात ताइँनाइँ व स्वकुंलाःगु जूगुलिं तिनकुने बाय् स्वकुंलाः नं धाइ ।

भ्यगः थें तःग्वः चीजाः जुयाः गाःवंगु चा, सिजः बाय् लीया बाँया बाय् बाम बाजंया म्हुतुइ छ्यंगुलिं भुनाः भचा दथुइ मलाक्क खौ इलातइ । थ्व बाजनय् नं च्वं क्वय्‌थ्यंक छ्यंगूया तं सालातइ । थुकिं घ्वंसः दुगु बोल पिज्व न्हापा न्हापा नेवाः भजन कीर्तनय् खिं, धोलक, पछिमा आदि मौलिक नेवाः बाजं जक थाइगु खःसा लिपा वयाः हरि भजन, रास भजन, धल्चा भजन, रामायण भजन, ज्ञानमाला भजन आदि भजनय् मू तालबाजंकथं तबलां थाय् काःगु खने दु । व थेंतुं थीथी नेवाः आधुनिक संगीतय् नं तबला यक्व छ्यलाबुलाय् वयाच्वंगु दु । शास्त्रीय संगीतय् नं तालबाजंकथं उप्वः थें संगत याइगु बाजं तबला हे खः । हरेक पहःया संगीतयात ल्वयेक थायेज्यूगुलिं तबला विश्वव्यापी बाजंकथं विकास जुया वनाच्वंगु दु ।
तबलाया विकासया खँ ल्हायेबलय् भारतवर्षय् ध्रुपद धमार शैलीया गायनयात साथ बीगु तालबाजं मृदङ्ग व पखावज खः । थुपिं बाजं आःतक नं भारतय् छ्यलाबुला दनि । ईशाया झिंस्वंगूगु शताब्दिपाखे भारत दिल्लीया सुल्तान अलाउद्दिन खिलजीया दरबारी अमीर खुसरों पखावजयात बागः यानाः निब्व थलाः तबला दयेकूगु खः धाइ । अथे हे दिल्लीया उस्ताद सिद्धार खाँ ढाढीयात नं न्हापां तबला दयेकूम्हकथं काः ।
ईकथं थासंथाय् तबला थायेगु पहः, विशेष बोल, रचना व विशेषताकथं घरानाया विकास जुयावन । तबलाया दकलय् न्हापांगु घराना दिल्ली घराना खः । हलिमय् तबलाया खुगू घरानाया तबला थाइपिं यक्व दुसां नेपालय् तबलाया स्वंगू घरानाया प्रभाव यक्व खनेदु । उपिं खः– दिल्ली घराना, बनारस घराना व फारुकावाद घराना । नेपालय् खुगुलिं घरानाया तबला थायेगु पहः व रचना छ्यलाबुला दु । थनया थःगु पहःया नेपाल घराना नं बुलुहं ब्वलना च्वंगु दु ।
भारतय् विकास जूगु तबला थौंकन्हय् दक्षिण एशिया जक मखु यूरोप व अमेरिकाय् नं छ्यलाबुलाय् दु । नेपालय् तबला गुब्लय्‌निसें दुहां वल धयागु यकीन खँ सीके मफुनि । अथेसां गोरखा राज्य विस्तार न्ह्यः बाइसे चौबिसे राज्य दुबलय् हे अन तबला थाइगु सी दु ।
गोरखा दरबारय् भारतीय उस्ताद सदारङ्ग वःगु व शाह जुजु रण बहादुरया पालय् भारतया उस्तादपिं हुसेन बक्श व निजारी बक्शपिन्त दरबारी यानातःगु प्रमाण दु । उबलय् हे नेपालय् थीथी भजन कीर्तनय् तबलाया छ्यलाबुला दुगु खःसा राणाकालनिसें थुगु बाजं दरबारं पिने नं लोकंह्वाःगु खनेदु । थौंकन्हय् नेवाःतसें थीथी नेवाः भजनय् सूरबाजंकथं हार्मोनियम व तालबाजंकथं तबलायात मू बाजंकथं छ्यलाच्वंगु खनेदु । न्हापा न्हापा तबला थाइपिं जव पुलि ल्ह्वनाः खव पुलि लथ्यानाः वीरासनय् च्वनाः थाइगु खः । थौंकन्हय् मुलापतिं थ्यानाः फ्यतुइम्ह तबल्चिं ख्वातुगु प्यचाःया द्यःने निगः बाजं निखे दिकाः निपा ल्हातिं तबला थाइगु खः ।