Author: Pratik Sthapit

परम्परागत नेवाः बाँसुरी खलकय् थाइगु थ्व बाजं चिम्ता ज्वःलाःगु झ्यालि घानातःगु गुहालि बाजं खः । थुकियात बाजंया तालकथं छपा ल्हातं चिम्ता थें संकाः व मेगु ल्हातं झ्यालि छिलिछिलि हीकाः थाइ ।

घंगला पिस्ता बांलूगु दथु चिरिबाःगु कँय्या ग्वः दुने नँया गुच्चा तयाः संकलकि छ्यालाछ्याला सः वइगु बाजं खः । घंगलाया च्वकाय् दुगु चाःयात कापतय् घानाः माः थें दयेका तइ । द्यः प्याखं, चर्या याखं व मेमेगु प्याखनय् प्याखंम्वलं नारिइ, तुतिइ बाय् जँय् घंगला हिनाः प्याखंपाःलिसे ल्हाः तुति संकाः सः पिज्वयेकीगु खः ।

उगु दँय् दिवंगत जूम्ह थः जःया उद्घार जुइमा धकाः आशिका यानाः गुंलां अर्नामेय्या ङकू पुयाः धाः थानाः स्वयम्भू महाचैत्य चाःहिलेगुयात ङकू पुयेकेगु धाइ । येँय् उराय्, ज्यापु व साय्‌मितसें थथे स्वयम्भूइ ङकू पुइकः वनीगु खः । स्वयम्भूया बुद्घाचार्यतय्‌गु गुंलाबाजं खलकं थःथाय् स्वापू तःवःपिनिगु नामं थथे ङकू पुयाबीगु यानाच्वंगु दु ।

भुस्याः स्वयाः चिपाःगु भु बांगु कँय्या बाजं खः – छुस्याः । छुस्याः नाय्‌खिंया ग्वाहालि बाजंकथं उकिया तालया मात्रा क्यनाः थाइ । ख्वप लागाय् सिछ्याः धकाः धिमय्‌लिसे छुस्याः थायेगु चलन दु । थुकिया आकार थ्यं मथ्यं २०–२४ सेमी ब्याया दथुइ बच्छि चाकः भतीचा थकया तइ । २ मिमी फिगु छुस्याःया दथुह्वतं पिकयातःगु चिखि ल्हाःया पतिनय् हिनाः छपातं मेगुलिइ ल्वाकाः थ्व बाजं थाइ । चलनचल्तीइ छुस्याःया बोलयात ‘छ्याँइ’ बाय् ‘छ्याँय्‌’ व ‘चा’ धाइगु खः ।

गं थें तिस्सः वयेक थाइगु नेवाः बाजं खः – ताः । दापाया खिं, पछिमा–बाँसुरी, क्वंचाखिं–बय्, गुंलाबाजंया धाः व नाय्‌खिं, नगरा आदि परम्परागत नेवाः बाजंलिसे तालया तालि व खालि क्यनेत ताः थायेगु नेवाः संगीतया विशेषता खः । तालया तालि दुगु मात्राय् छफ्वलं मेगुलिइ छ्यानाः तिस्सः वयेकीगुयात ‘तिं’ बोल व ताःफ्वः तीजक दिकाः ‘छु’ बोल वयेकी । तिं व छु सःया बोलकथं थाइगु जुयाः ताःयात ‘तिंछु’ नं धाइ । ख्वपपाखे थुकियात ‘तं’ व ‘भृङ्गी’ नं धाः । ताःफ्वःया दथु ह्वतं पिकयातःगु पुतु ज्वनाः ताः थाइगु खः ।
छथ्वः बाजंखलकय् छजु हे जक ताः थायेगु चलन दु । मेमेगु बाजं मथासे मुक्कं ताः जक थानाः चर्यामे व प्याखं हुलेगु नं चलन दु ।
ताः थीथी आकारया दु– तःजुगु, माझवाल व चीजुगु । थ्यं मथ्यं ८ मिमी ख्वातुक ८ सेमी पाःलाःगु ताःफ्वः थीथी धातु ल्वाकछ्यानाः दयेकीगु खः । ताः दयेकेत च्याता धातु (अष्टधातु) माः धाइ । खास अनुपातय् सिजः व कँय् ल्वाकछ्यानातःगु दाकँय्या ताः दयेकीगु खः ।

गुंलाबाजं पुचःया मूबाजं धाः खः । गुंलाबाजं बाहेक ङकूबाजं व नौबाजा पुचलय् नं धाः दुथ्याः । थिमिइ धाःयात ‘गुंलाखिं’ नं धाइ । शाक्यमुनि बुद्धया इलय् कपिलवस्तुपाखे लोकंह्वाःगु बाजं धाः शाक्यतय्‌सं नेपालय् हःगु खः धयागु न्यनेदु । थ्यं मथ्यं ३०–३५ सेमी तःहाकः व २०–२५ सेमी व्यासया दुने फुस्कुलुगु सिँग्वंयात निखेरं ह्वतय् साछ्यंगुलिं भुनाः धाः दयेकी । निखेरं सिथय् पंबालाया चाकय् हिनातःगु छ्यंगूचाःयात जवंखवय् ०.४ सेमी बालागु ख्वातुगु छ्यंगूबालाया तं सायेका तइ ।
मेमेगु नेवाः बाजनय् थें धाःया नं तिसः वइथाय् नासः व घ्वंसः वइथाय् माङ्काः धाइ । दनाः थायेत धाःबाजनय् पतार घानातइ । जव ब्वहलय् पतार दिकाः दनाः धाः थाइबलय् जवपाखे ल्हाःतिं व खवपाखे धाःकथिं थाइ ।
धाः छगः जक मथासे निम्ह, प्यम्ह, खुम्ह, च्याम्ह ज्वःखाकाः पुचलय् थाइ । धाःया ग्वाहालि बाजं भुस्याः खः । येँयाःया लाखे प्याखं हुइकीबलय् व थीथी ख्वाःपाः प्याखनय् नं धाः थायेगु चलन दु । थज्याःगु प्याखनय् उप्वः थें ल्वापुया (युद्ध) लुइ धाः थानातःगु खनेदु ।

धाःकथि
धाः थायेगु सिँयागु कथि हे धाःकथि खः । २–३ सेमी व्यासया थ्यं मथ्यं २५ सेमी तःहाकःगु थ्व कथि च्वका ग्वःलाका तइ । प्वःकापाखे ल्हाः म्हूचिनाः ज्वनेगु धाःकथिं च्वकां धाःया माङ्काःपाखे थाइ ।