Category: भाषा, लिपि व साहित्य

विश्वय् नेपाःयात म्हसीकाच्वंगु नेवाःतय् कला, संस्कृति, सभ्यता नं छता खः । नेवाःतय् उत्कृष्ट कलाकारिता गथेकि वास्तुकला, स्थापत्यकला लिसें सुवर्ण कलाकारिता नं खः । थजाःगु ज्या याइपिं अर्थात बुत्ताकीपिं, कतांकिज्या याइपिंत ख्वपय् न्हापांनिसें बियातःगु दर्जा खः निवा । थ्व हे निवातय्‌गु अद्योपान्त इतिहास खः थ्व ख्वपया निवा शाक्यतय्‌गु इतिहास सफू । थ्व सफूया च्वमि भाजु संघरत्न निवा शाक्य खः । थ्व सफू आरती गुथि निवा संघ, जेतवर्ण महाविहारपाखें ने.सं ११४१ य् पिदंगु खः । ने.सं. ६७० इ विश्व मल्लया शासनकाल निसें जुजु रणजित मल्ल ने.सं.८९० तकया प्रामाणिक अभिलेखया आधारय् थ्व सफू तयार जूगु दु । थ्व सफुलिइ ख्वपया नांजाःगु लुँध्वाखा दयेकूपिं कलाकारतय्‌गु गौरवमय इतिहास दुथ्यानाच्वंगु दु ।

ख्वबिं प्याःगु म्ये (ने.सं १०६७) कवि केदारमान ‘व्यथित’या जेलकालिन काव्य खः । राणा विरोधी गतिविधिइ सरीक जुयादीम्ह केदारमान व्यथित १९९७ सालया राजनैतिक पर्वय् जेलय् लात । अन हे जेलय् लाःपिं साहित्य मनिषी चित्तधर ‘हृदय’, सिद्धिचरण आदिपिनिगु उत्प्रेरणां व्यथितं नं काव्य कविता च्वयेगु यानादिल । थथे जेलय् रचना जूगु ‘व्यथित’या थीथी काव्य मध्ये थ्व ख्वबिंप्याःगु म्ये नं छगू खः । सफूया रुपय् धाःसा थ्व काव्य जेलं पिहां वयेधुंकाः ने.सं १०६७ स जक पिदन । ल्याय्‌म्हगु वैशय् कलाः मचाखाचानाप बायाः जेलया कठोर जीवन हनेमाःम्ह व्यथितया सिर्जनाय् नं विरह वेदना ख्वबि झसुकालं जाइगु स्वभाविक खः । थ्वहे कथं तत्कालिन जेलय् लाःपिं मेपिं कविपिनिगु काव्य थें थ्व काव्यया नं मू विषयवस्तु नं विरह वेदना जूगु दुसा छायाँवाद रहस्यवाद हे मूलभूत प्रवृति जूगु दु । थुगु इलय् नेपालभाषाय् पिदंगु सफू मध्ये उत्कृष्ट काव्य धकाः थ्व ख्वबिं प्याःगु म्ये सफूयात तत्कालिन धर्मोदय सभां ने.सं १०६८ स धर्मोदय पुरस्कार नं प्रदान याःगु दु ।

ख्वबिलु सफू श्याम प्रजापतिं च्वयादीगु म्ये–चिनाखँ मुना खः । रत्नदेवी प्रजापति साहित्य ट्रस्टं ने.सं. ११३४ बछलागां पिथंगु थ्व सफुलिइ म्ये व चिनाखँ यानाः खुइस्वपु रचना दु ।

ख्ववि व लाय्‌लामा मय्‌जु अर्चना शाक्यं च्वयादीगु छगू सामाजिक एवं बौद्धशिक्षा नाप सम्बन्धित उपन्यास खः । रमा कौशल्या प्रकाशन येँ पाखें ने.सं ११४१ य् पिदंगु १२३ पौया थ्व उपन्यासय् २३ अध्याय दु । वरिष्ठ आख्यानकार मथुराकृष्ण साय्‌मिया आह्वानय् च्वःगु थ्व उन्यासय स्वनिगलं पिने पाल्पा तानसेनं पिदंगु नेपालभाषाया न्हापांगु मिसा उपन्यासकारया उपन्यास खः । बौद्ध शिक्षां ततःधंगु शोकं विक्षिप्त जूपिंत नं समाज व देशया निंतिं भिं जुइगु सिर्जनात्मक लँपुइ न्ह्याकेफु धैगु बौद्धशिक्षाया महत्ता न्ह्यब्वयातःगु उपन्यास खः ।