Category: भाषा, लिपि व साहित्य

नेपालभाषा उपन्यास विधाय् मनोविश्लेषण दुथ्याःगु न्हापांगु उपन्यास धुस्वां साय्‌मिया गंकी खः । नेसं १०७८ य् पिदंगु थ्व उपन्यास आत्मकथात्मक शैलीइ च्वयातःगु यौनवादी, फ्रायडवादी व माक्र्सवादी विचारधारां ब्याःगु, यौन समस्यायात कयाः सेक्सया वृहद् चित्रण यानातःगु उपन्यास खः । व्यक्ति दुने दुस्वयाः जीवनया आन्तरिक यथार्थ अर्थात् मनूया चेतन मन जक मखु अर्धचेतन अझ अचेतन मनयात दुवालेगु चेष्ठा थ्व उपन्यासय् जूगु दु । थुकथं विश्व उपन्यास साहित्यय् खनेदुगु न्हूगु प्रवाह व प्रयोगयात नेपालभाषा साहित्य् दुत हयाः मौलिक रुप बियाः नेपालभाषाया उपन्यास साहित्ययात विश्व साहित्यया मापदण्डकथं आधुनिक युग हयाब्यूगुलिं गंकीया अप्वः महत्व दु । गंकी नेपाली, अङ्ग्रेजी, हिन्दीलिसें च्यागू भाषाय् अनुवाद जूगु नेपालभाषाया छगुयां छगू जक उपन्यास खः ।

सुवर्ण शाक्यं च्वयादीगु बाखं मुना सफू खः— गंगु ख्वबि । थुकिया पिकाकः सरला श्रेष्ठ खः । ने.सं. ११०१ य् पिदंगु थुगु सफुलिइ खुपु बाखं दु । सुकुन्दा दँपतिइ पिदंगु गंगु ख्वबि, धुँज्या लसतापतिइ पिदंगु पासा, नवरञ्जन पार्विक संकलनय् पिदंगु न्हूजः, सः सामयिक साहित्य संकलनय् पिदंगु ह्याउँख्वाःद्यः, ब्वसल लोकसाहित्य मुनाय् पिदंगु भुयूफसि व आनन्दभूमि लय्पतिइ पिदंगु धर्म–देशना थ्व सफुलिइ दुथ्यानाच्वंगु बाखं खः । सफूया द्यबकिपा पुष्प रत्न शाक्यं कियादीगु खः ।

गंगु स्वां बाखं सफूया च्वमि स्व. बुद्धिराम प्रजापति खः । थ्व सफू साहित्य ख्यः कान्तिपुरपाखें ने.स. १०९३ य् पिदंगु खः । संसारय् सुखी सु ?, हर्न, कल्पनाया कल्पना, समाजया व्यवस्था, क्रुर समाज विवश मतिना व इतःमतः क्यनाः ब्यना च्वंगु चा शीर्षकया खुपु बाखं थुकी दुथ्यानाच्वंगु दु । थुगु सफुलिइ दुथ्याःगु निपु बाखं पल्पसा पतिइ पिदनेधुंकूगु खः । थ्व साहित्य ख्यःया न्हापांगु सफू पिथना खः ।

इशाया झिगूगु शदिइ अरबभूमी पाखें विकास जूगु गजलं थौं शास्त्रीय संगीतय् अपूर्व थाय् काःगु दु । गजलया शाब्दिक अर्थ मतिनामि नाप खँल्हाबल्हा वा थः यज्जुयात प्रणय बोध यायेगु खः। तर कालान्तरय् वयाः थ्व विधा माया मतिनाय् जक प्यपुना मच्वंसे मेमेगु ख्यःयात नं कःघायेगु यात । थथे विषयया विविधतायात थ्व विधां कय्च्यायेगु याःसां गजलया नियम विधानयात धाःसा त्वःतेगु मयाः ।

महाकवि सिद्धिदास महाजुया समकालीन नेपालीभाषाया युवा कवि मोतिराम भट्टं थम्हं गजल चिनेगु जक मखु साहित्यिक मण्डली हे स्वनाः नेपाली भाषा साहित्यय् गजलया धाः न्ह्याकल । थुकिया लिच्वः खः संगीत चन्द्रोदय काव्य संग्रह । बनारसं ने.सं १०३३ स पिदंगु निगूगु संस्करण धयातःगु थ्व संगीत चन्द्रोदयय् नेपाली भाषाया गजल नापं नेपालभाषां च्वयातःगु रत्नलाल ‘रत्न’यागु निपु व कवि गजवयागु छपु गजल नं लाःगु दु । थ्वहे कथं थुगु ईया नेपालभाषाया भक्त कवि मानलाल मास्कें (ने.सं ९९७–१०३७ ) च्वयाथकूगु भजनामृत नांगु सफलिइ निपु नेपालभाषाया गजल व सरदार हरिभक्त माथेमा (ने.सं ९४३–१०१५)यागु श्रृंगार भक्तिं जाःगु छुं गजल लुयावःगु दु । अथे हे ने.सं १०४० य् सिद्धिदास महाजुं राग गजल कौवाली नांगु गजलया सफूचा च्वयादीगु दु । अथेहे नेपालभाषां गजल चिनाः नं थौं तक गनं नं चर्चाय् मवःनिम्ह गजलकार गोरखबहादुरं ने.सं १०४८ निसें १०८५ दुने च्वया थकूगु ९५पु गजल व म्येया संग्रह लुयावःगु दु ।

थथे नेपालभाषाय् गजल विधाया प्रादुर्भाव ने.सां १०३३ य् संगीत चन्द्रोदय काव्यं निसें जुइधुंकूगु खयानं थ्वया सैद्धान्तिक चर्चाया नापं गजल साहित्यया विकास आधुनिककालय् वयाः तिनि जुल । ने.सं ११०७ य् सक्व प्रकाशन पाखें पिदंगु शैलेन्द्र श्रेष्ठया गजलया कल कल (ने.सं ११०७) नेपालभाषाया न्हापांगु गजल संग्रह खः । थ्वयां लिपा ने.सं ११०८ य् मोहनकाजीया भचा भचा गजल संग्रह पिदन । अथेहे ने.सं १११४ य् महाकवि गिरिजा प्रसादया गजल सीके नांगु गजल सम्बन्धी सैद्धान्तिक ज्ञानया न्हापांगु सफू पिदन । थ्वयां ल्यू गजलया सफू ज्वनाः छम्हयां ल्यू मेम्ह गजलकारपिं नं विस्तारं खनेदयेकः वल । थ्वय्‌कःपिं खः– भूषणप्रसाद श्रेष्ठ, एच. के कपाली, ईश्वरीमैंया श्रेष्ठ, दया खड्गी ‘वेचैन’, मदन श्रेष्ठ जुजं, राजेन्द्र पुता, दुर्गालाल श्रेष्ठ, अगिंमथः, सुधिर ख्वबि, सुरेश प्रधान, तुयु पुं, मजनु मर्हजन, सौरभ शाक्य, बद्री वेदना, धु्रव मधिकःमि, रेन राजन, ज्यापु जुजु, बुद्ध नेवाः, अनिश शाक्य, तवः मरु, नरेन्द्रप्रसाद जोशी आदि । अथेहे भूषणप्रसाद श्रेष्ठया थुलि यःकि गजल, छ गजल जि गजल म्येँचाः व जिं म्हंकेवं, छंं स्वःगु मिखाय् गजल सी.डी. नेपालभाषाया गजल ख्यलय् मेगु अध्याय खः । थथे गजल ख्यलय् दकलय् अप्वः गजल च्वःम्हः, सी.डी पिकाःम्ह व गजलया शास्त्रीय विधान कथं उच्चकोटिगु गजल च्वयाः विशिष्ट रुपं थःत म्हसीके ब्यूम्ह गजलकार भूषण प्रसाद श्रेष्ठ खः । अथेहे नेपालभाषाय् मतिनाइतर विषययात कयाः गजल च्वयेगु शुरु याःम्ह गजलकार खः एच. के.कपाली ।

थ्वय्‌कःपिं बाहेक नेपालभाषाया तत्कालीन थीथी पत्रपत्रिकाय् गजल च्वयाः गजलकार कथं म्हसीकःवःपिं मेपिं गजलकारपिं खः– चन्द्रलाल पिवाः, विमल ताम्राकार, रजनी मिला, राजेन्द्रप्रसाद श्रेष्ठ, रुमण जोशी, लिजः स्थापित, विष्णु, राजन् नापित, सामन्त, कृष्णराम स्यस्यः, यचु जोशी, रामेश्वर श्रेष्ठ, अगिव बनेपाली, निरज ‘आँशु’ आदि । तर थथे तःम्ह च्वमिपिं गजल लेखनय् खनेदुसां थ्वहे क्षेत्रय् प्रतिवद्ध जुया गजल साधना याःपिं गजलकारपिं धाःसा तसकं म्हो धायेमाः । थथे खया नं थौंया गजलकारपिं वैचारिक रुपं आपालं सचेत, सजग जूगु दु । थौंया गजलयात केवल मतिनाया विषयभूमिइ जक लिकुंकाः तयेगु मयासे थीथी ख्यलय् खनेदयाच्वंगु विसंगति विकृतिप्रति तिक्ष्ण व्यंग्य प्रहार याना सकारात्मक परिवर्तनया आवश्यकता बोध याकेगु निंतिं गजलयात अप्वः छ्यलेगु याःगु दु ।

गजल ईया, ईया गजल भाजु भूषणप्रसाद श्रेष्ठं च्वयादीगु गजलया संग्रह खः । थुगु संग्रह ईलोहं प्रकाशनपाखें म्हिचा सफूया आकारय् ने.सं. ११२६ य् पिथंगु खः । मेमेगु गजलया सफुलिइ थें थुकिया विषयवस्तु मतिना मजुसे थौंया देशकाल परिस्थिति व समसामयिक राजनीति जूगु दु । गजलकार भूषणं थौं देय् छ्वयाच्वंगु, नेतातय्‌सं सहिदया बलिदानयात ल्वःमंगु खंकादीगु दुसा थुकिया निंतिं इतिहास हे न्हूधाः यायेमाःगु बोध यानादीगु दु । थुकथं वर्तमान व्यवस्थाप्रति असन्तोष, विद्रोह परिवर्तनया आवश्यकता हे थ्व गजल संग्रहया मू विषय जूगु दु ।

गजल सीके – गिरिजा प्रसाद जोशीया च्वसां पिज्वःगु गजलया संरचना बारे च्वयातःगु सफूचा ने.सं १११४ गुंलाथ्व १५ य् कुतः पिकाकः पाखें पिदंगु खः । थुगु सफूचाय् थ्व सफू न्हू च्वमिपिनिगु लागि जक खः धकाः च्वमि थःम्हं हे उद्घोष यानातःगु दु । थुकी गजलया संरचना गय् जुइ वा गजल सीकेत माःगु खँ व छन्द गथे जुइ धकाः दसुसहित बियातःगु दु ।

गजलया कल कल भाजु शैलेन्द्र श्रेष्ठं च्वयादीगु ने.सं ११०७ स पिदंगु नेपालभाषाया न्हापांगु गजलया सफू खः । सक्व प्रकाशनया लुखां पिदंगु थ्व सफुलिइ मुक्कं खुइपु गजल दुथ्यानाच्वंगु दु । थ्व सफूया प्रकाशनं निसें नेपालभाषाया गजलया पुनर्जागरण शुरु जुल धाःसां ज्यू । थ्व सफूया प्रकाशन लिपा छगूयां ल्यू यानाः मेमेपिं गजलकारपिनिगु गजलया सफू पिदनेगु जुल ।उकिं शैलेन्द्र श्रेष्ठया गजलया कलकल संग्रह निसें नेपालभाषाय् गजल विधाया पुनर्जागरण जूगु नालेगु यानातःगु दु ।

गजलया सिद्धान्त व नेपालभाषाया गजल नांगु सफूया च्वमि नेपालभाषाया नांदंम्ह कवि राजेन्द्रकुमार पुता खः । सन्ध्याटाइम्स पिथना प्रा.लि.पाखें ने.सं १०४०य् पिदंगु थ्व सफुलिइ गजल सम्बन्धी सैद्धान्तिक ज्ञान अर्थात् गजलया परिभाषा, गजलया इतिहास, गजल च्वयेगु तरिका आदिया बारे चर्चाया नापं नेपालभाषा गजलया काल विभाजन नापनापं नेपालभाषा गजल च्वमिपिगिु नां धलः व नेपाल संवत् ११३० जःखःतक पिदंगु नेपालभाषा गजल सफूया धलः नं दुथ्याः । नेपालभाषाय् दकलय् न्हापां पिदंगु गजल सफूया च्वमि शैलेन्द्र श्रेष्ठया गजलया कलकल (ने.सं. ११०७) निसें नरेन्द्रप्रसाद जोशीया स्वां छंगु क्यबया गजल सफूया दुनेच्वंगु गजलया विश्लेषण दु । अथेहे गजलया शास्त्रिय मान्यता व संरचनागत सिद्धान्तयात बःकयाः नेपालभाषाया प्रत्येक गजल सफू दुनेच्वंगु गजलया बारे कुलेगु ज्या थ्व सफुलिइ जूगु दु ।

बौ सानुबाबु वैद्य व मां मंगलकुमारी बैद्यया कोखं येँया जयबागेश्वरी, ग्वलय् ने.सं. १०५८ थिलांगा ११ कुन्हु चिनाखँ च्वमि भाजु गणेश अपार बूगु खः । अपार वय्‌कःया कुनां (उपनाम) खःसा पूवंगु नां गणेशराज वैद्य खः । आइ.ए. नापनापं आयुर्वेदशास्त्रया अध्ययन यानादीम्ह भाजु अपारं नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् आपाः धयाथें मचा कविता व म्ये च्वयेगु नापं नेपालभाषा कवितायात अंग्रेजीं भाय् हिलाः नं पिथनादी । वय्‌कःया न्हापांगु कविता भन व अन ने.सं.१०८५ य् (झी : ६४ ) पिदंगु खःसा मचा कविता मुना कतांमरिचा ने.सं. १११० तछलागाय् पिदंगु खः । अपार भाजुं थःगु पुर्खाया वैद्य ज्याया नापनापं म्ये च्वयाः म्येचाः व नेपालभाषाया सफूत पिथनाः थःगु मांभाय् नेपालभाषा साहित्यया सेवा यानादीगु दु ।

स्वनिगलं पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया च्वमि नापं भाषिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु गणेश बज्राचार्य नं छम्ह खः । वय्‌कःया जन्म बि.सं. २००९ माघ ७ गते भोजपुर नपा वडा १२ खिकामाछा टक्सारय् जूगु खः । निबृत प्रधानाध्यापक वय्‌कः थौंकन्हय् विराटनगरय् च्वनादी । वय्‌कः नेपालभाषा मंकाः खलः भोजपुरया संस्थापक सचिव, श्रीपद्म महाविहारया पूर्व अध्यक्ष, श्री शाक्यमुनि बौद्ध संद्ध टक्सार भोजपुरया सल्लाहकार, नेवाः देय् दबू कोशी प्रदेशया सल्लाहकार, अथेहे विराटनगरया झी पुचः, झी गुथि, विराट नेवाः पुचः व विराट बौद्ध संघया नं सल्लाहकार जुयादी । वय्‌कलं पत्रपत्रिकाय् यक्व हे नेवाः संस्कृति सम्बन्धि च्वसु च्वया पिकयादीगु दु । वय्‌कलं च्वयादीगु नेवार संस्कृति तथा पूजाविधिहरू, नेपाल संबत् तथा म्ह पूजा, नेवार संस्कृति तथा चाड पर्व आदि सफूत नं च्वयाः प्रकाशित यानादीगु दु ।