Category: भाषा, लिपि व साहित्य

चं अजि नेपालभाषाया नांजाःम्ह आधुनिक बाखं च्वमि यज्ञरत्न धाख्वाःया च्वसां पिदंगु झिंखुगूगु बाखं संग्रह ख । नेपालभाषा एकेडेमि न्यामासिमा किपू पाखें ने.सं ११४० य् पिदंगु थ्व बाखं सफुलिइ—चं अजि, नाइल खुसिया पारिइ पाःचाय्, सलचुं लासाया ज्यासः, न्हूगु लाकां, लुँयागु पुजाभः, प्याःचाःया झोंकय्, जू, म्ह्याय्‌या पौ, मू मदुगु ज्या, हिलावंगु मोहनीया लकस आदि यानाः झिंनिपु बाखं दुथ्यानाच्वंगु दु । थुपिं बाखं च्वमिं ११३७—११४० दुने च्वःगु सीदु ।

थः जःखःया थःत प्रभावित विषयवस्तु व थम्हं बांलाक म्ह्स्यूपिं मनूतय्‌त पात्र दयेकाः जीवनया छगू घटना व मनूया मनोभाव ब्वयेगु हे धाख्वाःजुया बाखंया विशेषताः खः । थ्व संग्रहय् नं अज्याःगु हे विशेषता विद्यमान जूगु दु । सायद च्वमियात दकलय् यःगु बाखं जुया हे जुइ थ्व सफुलिइ दुथ्याःगु न्हापांगु चरित्रप्रधान बाखं चं अजिया नामं थ्व सफूया नां नं चं अजि तयादीगु जुइमाः ।

सुधीर ख्वबिया च्वसां पिज्वःगु चक्रब्यूह नांया चिनाखँ सफू ने.सं. ११०० न्हूदँया लसताय् अमर पुस्तकालय यलपाखें पिदंगु खः । थुकी थीथी विषयया झिंन्हय्पु चिनाखँ दुथ्यानाच्वंगु दु । जनताया घाः, स्याः व पीडाया अनुभूति मजूपिं लाश थें खः, सासः ल्हानाः लाश थें म्वानाच्वंपि नेतातय्‌गु पोष्टमार्टम यायेमाःगु खँ च्वमिं थ्व सफुलिइ न्ह्यथनादीगु दु । अथे हे इमिगु न्ह्यपु व नुगः रुपि चक्रब्यूह दुने अभिमन्यू ला थें थौं शान्ति अहिंसा नं थ्वहे चक्रव्यूह दुने लानाच्वन धकाः च्यूताः प्वंकाच्वंगु दु ।

अबु प्रयागधर शर्मा व मां प्रयागेश्वरी देवी शर्माया कोखं यलया महाद्यः ननिइ ने.सं. १०३२ बछलाथ्व २ (वि.सं. १९६९) वैशाखय् भाजु चक्रधर शर्माया जन्म जूगु खः । वय्‌कःया मेगु नां चक्रधर शर्मा गर्ग (राजोपाध्याय) खः । व इलय्‌या संस्कृति विषय कयाः प्रथम परीक्षा क्वचायेकादीम्ह भाजु शर्मां नेपालभाषां च्वयादीगु चिनाखँ नर्केच्वंम्हेसिनं याःगु अफसोस ने.सं. १०६८ य् धर्मोदय पत्रिकाय् (१, ८–९) पिदंगु खः । कर्मकाण्ड व कलाकृतिया ज्या यानादीम्ह भाजु शर्मां यलया लाय्‌कू दबुलिइ हुइकीगु कात्ति प्याखंया बाथः खँ अर्थात् सम्वाद च्वयादीम्ह च्वमि खः ।

बौ मेहरमान श्रेष्ठ व मां सुनमाया श्रेष्ठया क्वखं येँ, मरू दोकाधः त्वालय् गणितज्ञ भाजु चन्द्रमान श्रेष्ठया जन्म ने.सं. १०५४ चौलाथ्व १४ बिहिवाः कुन्हु जूगु खः । प्रवेशिका तक ब्वनेज्या यानादीम्ह भाजु श्रेष्ठया च्वसा नेपालभाषा साहित्यया थीथी विधा– बाखं, उपन्यास, गणित, प्रबन्ध व छधाः प्याखंपाखे न्ह्याःगु खःसां वय्‌कःया न्हापांगु सृजना न्ह्यो चिनाखँ (धर्मोदय ७/७५, ने. सं. १०७४) खः । भाजु चन्द्रमान नेपालभाषा विकास मण्डलया संस्थापक दुजः नापं ने.सं. १०८० निसें ने.सं. १०८८ तक झी पत्रिकाय् व्यवस्थापक जुयादीधुंकूम्ह खः । भाजु श्रेष्ठं नेपालभाषाया साहित्य थपू यायेत झीगु भाषाय् वर्णाक्षर व खँग्वः गुकथं छ्यलेगु, आः गुकथं छ्यलावयाच्वना धयागु भाषा व्याकरण नाप स्वापू दुगु सफू बाख्वालदेव ने.सं.१११८ पिथनादीगु दु । थ्व स्वयां न्हापा वय्‌कलं नेपालभाषाया प्राम्भिक अङ्कगणित (ने.सं. १०७५)य् पिथनादीधुंकूगु दु । तःगू विधाय् च्वसा न्ह्याःगु खःसां आपाः यानाः नेपालभाषाय् बाखं, व्याकरण व अङ्कगणित च्वयादीम्ह भाजु श्रेष्ठया व्यावहारिक अङ्कगणित व मेमेगु बाखं सफूत नं पिदंगु दु । बाख्वालदेव सफूया निंतिं थ्वय्‌कःयात ने.सं.१११८ य् लोकसाहित्य परिषद्ं गौरी अनन्त सिरपाः प्रदान याःगु खः ।

स्वनिगलं पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु चन्द्रशेखर श्रेष्ठ नं छम्ह  खः । वय्‌कःया जन्म वि.सं. १९८६ चैत्रय् संखुवासभा, चैनपुरय् जूगु खः । वय्‌कःया मांया नां सुभद्रा देवी व बौया नां लोकमान श्रेष्ठ खः । धरानय् वय्‌कलं कला, शैक्षिक, सामाजिक, सांस्कृतिक ज्याय् निरन्तर सक्रिय जुयाः ज्या यानादिल । वय्‌कलं धरानया विकासय् ज्वः मदुगु योगदान बियादीगु दु । वय्‌कः वि.सं.२०७२ सालय् दिवंगत जुयादिल ।

चलः निबन्ध सफूया च्वमि नांदंम्ह न्हूबाखं व निबन्ध च्वमि लक्ष्मण राजवंशी खः । रामचन्द्र स्टोरं पिकाकःया भूमिका निर्वाह यानाः थ्व सफू ने.सं ११३० य् पिथंगु खः । थ्व च्वमि लक्ष्मण राजवंशीं नेपाःया राजनीतिक, सांस्कृतिक व सामाजिक लागाय् खनेदया च्वंगु चलः अर्थात् मभिं, मनिं, विकृति, विसंगति, पंगः व कुसंस्कार आदियात उलाः क्यनाः वइत सुधार यायेगुया निंतिं स्याचुगू ध्याचू छ्यलाः च्वयादीगु सफू खः ।

भाजु रास जोशीं च्वयादीगु सफू खः थ्व चाया थलबल । थ्व अनुसन्धानात्मक सफू खः । ने.सं.११२४ य् थ्व सफू पिदंगु खः । थ्व सफूया पिकाकः रत्नदेवी कसाः खः । नेपालय् चाया थलबलया विकास गुबले निसें जुल ? आः तकया दुने प्रामाणिक रुपय् लुयावःगु वस्तुत छु व गन दु आदिया संक्षिप्त वयान लिसें नेपाःया कला संस्कृति जात्रा पर्वय् चायागु थलबलया महत्व छु खः धयागु नापं यचुक कनातःगु दु थ्व सफूति ।

थ्व सफुलिइ लः तयेत छ्यलीगु, दुरु व धौ तयेत छ्यलीगु, अय्लाः थ्वँ तयेत छ्यलीगु, नसाज्वलं तयेत छ्यलीगु, नसाज्वलं दयेकेत छ्यलीगु, सांस्कृतिक व धार्मिक ज्याखँय् छ्यलीगु, सी संस्कारय् छ्यलीगु चायागु थीथी थलबलया बयान दु । लिसें मकः ज्वलं व मच ज्वलं नं थुकिइ दु । सफुलिइ थलबलया किपा ब्वयाः नेपालभाषा व अंग्रेजी भासां व छु खः ? उकिया नां छु खः, व गुबलय् छ्यली लिसें उकिया धार्मिक सांस्कृतिक महत्व छु खः ? धयागु बयान यानातःगुलिं थ्व सफूया तःधंगु महत्व दु ।

चारुमति सत्यमोहन जोशीं च्वयादीगु पूधाः प्याखं खः । न्हापांखुसी थ्व प्याखं ने.सं. ११२८ य् लोकेश्वर प्रकाशन पाखें पिदंगु खः । थ्व प्याखनय् पाटलीपुत्रया नरेश अशोकं थः छेँ जःपिं ज्वनाः बुद्धया जन्मस्थल नेपालय् तिर्थ यात्रा याःवःगु नापं राजकुमारी चारुमति व देवपालया इहिपा जूगु खँ दुथ्याकातःगु दु । नापं देवपालया नामं देवपटनशहर व चारुमतिया नामं चारुमति विहार स्थापना जूगु नं खँ दुथ्यानाच्वंगु दु । प्याखनय् मुक्कं गुंगू लु दु ।

पञ्चनारायण महर्जन (नगांमि)या च्वसां पिज्वःगु चिकुलाया निभाः चिनाखँ मुना सफू ने.सं. ११३७ चिल्लां हलिं नेवाः गुथि गःछेँ कचा किपू येँपाखें पिदंगु खः । थुकी थीथी विषयया ३१ पु चिनाखँ दुथ्याकातःगु दु । निगूगु ब्वय् ४५ पु मुक्त पहः वःगु चिनाखँ दुथ्याकातःगु दु । चिनाखँ दुने राष्ट्रिय विभुति, न्हूदँ नेपाल संबत्, संस्कृति, देश, जात्रा व थीथी विषयया चिनाखँ दु ।

उपन्यासकार मय्‌जु शशिकला मानन्धरजुं मचातय्‌गु बिषययात कयाः च्वयातःगु उपन्यास चिचीपागु ल्हाः खः । ने.सं. ११३१ य् थ्व उपन्यास ज्यामि मचातय्‌गु बिषयय् ज्या याइगु संस्था कन्सर्न नेपालया नायः भाजु बिजय सैंजुं पिकयादीगु खः । ज्या यानाः ब्वनेमाःपिं मचातय्‌गु पारिवारीक बिषय हे थ्व उपन्यासया बिषयवस्तु खः ।