Category: भाषा, लिपि व साहित्य

छगू दिप छगू लाश सफू भाजु योगेन्द्र प्रधानं च्वयादीगु न्हूगु चिनाखँ मुना खः । झी पुस्तकालय प्रकाशन ख्वपं पिदंगु ने.सं. १०८८ य्थ्व सफुलिइ १५ पु न्हू गद्य चिनाखँ दु ।

छगू देशय् भाजु भूषणप्रसाद श्रेष्ठया सम्पादनय् ने.सं ११०९ स पिदंगु नेपालभाषाया प्रतिनिधि बाखं च्वमिपिनिगु बाखं संग्रह खः । भलसा श्रेष्ठ पाखें पिकयादीगु थ्व बाखं संग्रहय् नेपालभाषाया नीम्हं प्रतिनिधि बाखं च्वमिपिनिगु नीपु बाखं दुथ्यानाच्वंगु दु । थ्व हे कथं चित्तधर हृदय, पूर्णदास श्रेष्ठया बाखं निसें हरिशंकर रंजितकार, भूषणप्रसाद श्रेष्ठया बाखं तक दुथ्यानाच्वंगु दु । थ्व सफू नेपालभाषाया प्रमाणपत्र तहया विद्यार्थीपिनिगु पाठ्यक्रमय् दुथ्याःगु सफू खः ।

छगू पश्चाताप पूधाः प्याखं ज्ञानकाजि मानन्धरं च्वयादीगु खः । लु न्यागू दुगु थुगु प्याखं ने.सं ११३४ य् केन्द्रीय मानन्धर संघपाखें पिदंगु खः ।

नेपालभाषा तथा थ्वया साहित्यया छम्ह तपश्वी छत्रबहादुर कायष्ठया जन्म ने.सं.१०६२ तछलागा ३० य् बौ नरबहादुर कायस्थ व मां ज्वालादेवी कायस्थया कोखं यलया बखुंबहालय जूगु खः। भाजु छत्रबहादुर कायस्थं बि.ए. तकया शिक्षा हासिल यायेधुंकाः सरकारी सेवाय् प्रवेश यानादिल । सरकारी सेवाय् प्रवेश यानादीसां वय्‌कलं पुलांपुलांगु सफू व च्वमिपिनि विषयय् अध्ययन अनुसन्धान यायेगु, सफू पत्रपत्रिका पिकायेगु ज्या दिकामदी । बहुमुखी प्रतिभाशाली छत्रबहादु कायष्ठं कविता, छधाः प्याखं, निबन्ध, जीवनी आदि थीथी विधाय् च्वसा न्ह्याकादीसां वय्‌कःया मुख्य लगाव व झुकावया विषय सम्पादन व अनुसन्धान खः । थथे भचा हे त्यानु मचासे नेपालभाषाया उखेला थुखेलाः जुयाच्वंगु पुलां पुलांगु सफू तथा पुलां पुलांपिं स्रष्टापिनिगु कृति मात्तुमालेगु, दुवालेगु व पिथनेगु ज्या यानाच्वनादीम्ह छत्रबहादुर कायस्थं थःगु मौलिक कृति व सम्पादन यानाः थ्यंमथ्यं बासःगू धयाथें सफू पिकयादीगु दु । वय्‌कःया मौलिक कृतिकथं उपहार गीतिकाव्य, नेपाल सम्वत छगू विवेचना, नेपालभाषाया प्राचीन काव्य व काव्यकार, मां ज्वालादेवी लुमंकाः आदि यानाः च्यागुलिं मयाक सफू पिकयादीगु दुसा निगू दर्जनं मयाक अन्वेषणात्मक सफू पिदंगु दु । गथे—झीगु म्ये १,२,३,४, जुजु सिद्धिनरसिंह मल्लया म्येपुचः, कवि विजयानन्दया म्येँ मुना झीगु सिन्हाज्या म्ये, मानललाल मास्केया भजनामृत, यल क्वाछेँ बालकुमारीया देगः आदि । अथेहे प्राचीन म्येँ, बाखं तथा नाटकया सफू मालाः, सम्पादन यानाः थौंया देवनागरी लिपिं लिप्यानतरण यानाः नं तःगू सफू पिकयादीगु दु । गथे — थिमि देय्‌या पुलांगु म्ये, जुजु रणजित मल्लया कृष्ण चरित्र नाटक, मुद्राराक्षस कथा, बसुन्धरादेवी व्रतकथा, गणेश व्रतकथा आदि । थथे हे वय्‌कलं साहित्यिक व्यक्तित्वपिनिगु जीवनी, स्मृतिग्रन्थ, स्मारिका, अभिनन्द पत्र आदिया नं सम्पादन यानादीगु दु । गथे — भाषा थुवाः हेमराज शाक्य म्हसीका, स्वयम्भुलाल श्रेष्ठ स्मृतिग्रन्थ, शहीद शुक्रराज स्मारिका, ज्यानबहादुर नेवाः अभिनन्दन ग्रन्थ, द्योलानी वाख्वालदेव आदि । थुकथं छत्रबहादुर कायस्थया ज्वःमदुगु कुतः, शोध व खोजं नेपालभाषाया थुखेंउखें लानाच्वंगु, ल्वःमनाच्वंगु झीगु प्राचीन अमूल्य सफूयात पितहयाः झीत म्हसीके बियादीगु जक मखुसे नेपालभाषाया साहित्यिक इतिहासया च्वमिपिंत मूवंगु ज्वलं ताःलाकादीगु दु ।

छत्रबहादुर कायस्थं नेपालभाषाया नितिं शोधे व खोजया ज्या जक यानादीगु मखुसे थीथी पत्रिकाया सम्पादक जुयाः नं नेपालभाषाया नितिं तःधंगु योगदान बियादीगु दु । वय्‌कः प्रधान सम्पादक जुयाः पिकयादीगु पत्रिका खः— नेपाल संस्कृति (लय्‌पौ, ने.सं. १११९) ज्वलान्हाय्‌कं (दँपौ, ने.सं १०८७,) शान्तिविजय (दँपौ ने.सं.१०९०), लुँझ्याः (खुलापौ, ने.सं.१०९०), थपू (दँपौ, ने.सं.१०९२) आदि । थुपिं पत्रिका वय्‌कलं तःदँ तक थः हे मू सम्पादक जुयाः पिकयादीगु खः ।

अथेहे वय्‌कलं थःगु हे अध्यक्षताय् साहित्यिक संस्था—साहित्य मूलुखा, नेपालभाषाया मंकाः खलःया संस्थापना यानादीगु खःसा वयकः नेपाल संस्कृति, ब्वाला साहित्य समिति आदि संस्था नाप नं आवद्ध जुयादीगु दु । थथे थीथी भाषिक साहित्यिक संस्थाय् आवद्धम्ह छत्रबहादुर कायस्थ स्वनिगलय् दकलय न्हापां ने.सं. १०९४ निसें न्हूदँया लसताय् भिंतुना सांस्कृतिक य्राली न्ह्याकेगु व यलय् भाषाजवाः धर्मादित्य धर्माचार्यया बुदिं हनेज्या यानादीम्ह व्यक्तित्व खः । थथे निरन्तर रुपं नेपालभाषा व थ्वया साहित्य सेवाय् थःत फ्यानादीम्ह छत्रबहादुर कायष्ठयात वय्‌कःयागु योगदानयात कदर यानाः तःगू संस्थां सम्मान व पुरस्कार देछाःगु दु, गथे — नेपालभाषा परिषद येँ पाखें चित्तधर सिरपाः (ने.सं.१११७) , नेपालभाषा एकेडेमि पाखें दान्यहिरा सिरपाः (ने.सं.११३४), नेवाः देय दबू पाखें गिरिधरलाल नेपालभाषा सेवा सिरपाः (ने.सं.११३९) आदि ।

भाजु छत्रराज शाक्य ने.सं.१०६६ स पाल्पा तानसेनय् जन्म जुयादीगु खः । वय्‌कःया मांया नां ज्ञानीमाया शाक्य खःसा बाःया नां अनन्तराज शाक्य खः । अर्थशास्त्रय् एमए यानादीम्ह भाजु छत्रराज शाक्यजुं नेपालभाषा व खस नेपालीं कविता व निबन्ध च्वयादी । वय्‌कःया दकलउय न्हापां यजु, जि वनेत्यल कविता सितु पत्रिकाय् ने.सं.११०६ स पिदंगु खः ।

वय्‌कलं बिशेष यानाः बौद्ध धर्मया विषयया च्वसुत च्वयेगु यानादी । लिसें नेपालभाषा, नेपाल लिपि, नेवाः संस्कृति, आर्थिक, शिक्षा, पर्यटन, वातावण आदि विविध विषयस वय्‌कःया सत्यां मयाक च्वसु थीथी पत्रिपत्रिका, स्मारक, जर्नलय् पिदनेधुंकूगु दु ।

शिक्षाविद् व बौद्ध विद्वान भाजु छत्रराज शाक्यजुं ततःधंगु ज्याझ्वलय् यक्व हे कार्यपत्र पेश यायेगु ज्या नं यानादीगु दु । विश्व बौद्ध सम्मेलन, अन्तराष्ट्रिय युवा बौद्ध सम्मेलन, दक्षिण एसियाली रमेश मार्ग मनोनयन उप रणनीति सम्वन्धि युनेस्कोया ज्याझ्वः आदिइ नं वय्‌कलं ब्वति कयाः उल्लेखनीय भूमिका म्हितादीगु दु । वय्‌कलं पाल्पाय् निरन्तर रुपय् नेपाल संबत्‌या न्हूदँ हनेगु, नेपाल संबत्‌या विषयय् कार्यशाला गोष्ठि यायेगु, लिपि स्यनेगु, बौद्ध फोटो प्रदर्शन, नेपालभाषा साहित्य सम्मेलन यायेगु, बाजं स्यनेगु आदि ज्या यानाच्वनादीगु दु । वय्‌कलं राष्ट्रिय शिक्षा पुरस्कार, अनागरिका सुधम्मा स्मृति पुरस्कार, कुलमणि देवकोटा स्मृति सम्मान पुरस्कार कयादीगु दु । अथेहे वय्‌कलं प्रवल गोर्खा दक्षिणवाहु, दीर्घसेवा पदक, वीरेन्द्र ऐश्वर्य सेवा पदक आदि नं कयादीगु दु । वय्‌कःयात नेवाः देय् दबूया लिसें थीथी बौद्ध संस्था व बिद्यालय पाखें हनेगु ज्या जूगु दु । वय्‌कः पासा खलः पाल्पाया नायः व लुम्बिनी विकास कोषया कोषाध्यक्ष नं जुयादी धुंकूम्ह खः । वय्‌कः नेपालभाषा एकेडेमीया नं दुजः खः । अन्तराष्ट्रिय लुम्बिनि विकास समिति, थाइलैण्डया नं वय्‌कः दुजः जुयादी ।

गणेशराम लाछिया च्वसां पिज्वःगु चिनाखँ सफू छन्त लुमनेवं ने.सं. ११३२ चिल्लाय् नेपाल मण्डल फाउण्डेशन (सियाटल वाशिङ्गटन अमेरिका) पाखें पिदंगु खः । थुगु सफुलिइ विविध विषयया ३१ पु चिनाखँ दुथ्याकातःगु दु । चिनाखँ दुने मनूया दुःख मखंपिं मनूया ख्वःसः मताःपि फै बथांतय्‌त गज्याःगु चुपिं छ्याछ्या यायेमाःगु यथार्थ न्ह्यथनातःगु दु । शदीयौं निसें खिउँग्वारां त्ययेका च्वनापिं झी, झी दुनेया दुःख पीडाया लार्भात ज्वालामुखि जुयाः पिहां वयेमाःगु अवस्था न्ह्यब्वयातःगु दु । लिसें थ्व संग्रहय् मेमेगु थीथी विषयवस्तुया चिनाखँ नं न्ह्यथनातःगु दु ।

छन्द १०१ व नेवाः गजल सफू गजलकार भूषणप्रसाद श्रेष्ठया दकलय् लिपा पिदंगु गजल संग्रह खः । ने.सं. ११३९ य् नार्गाजुन पव्लिकेशन प्रा.लि पाखें पिदंगु थ्व सफुलिइ पूर्वीय साहित्यय् प्रचलित विविध प्रकारयागु १०१ छन्द छ्यलाः नेपालभाषा साहित्यय् नं शास्त्रीय छन्दय् छन्दोवद्ध गजल चिनेगु छुमां थ्व सग्रहं ब्यूगु दु ।

छपाः चित्रः बाखंमि पूर्ण पथिकया न्हय्पु बाखं मुना सफू खः । ने.सं. १०७७ य् श्रेष्ठ प्रकाशनपाखें पिदंगु थ्व सफू ने.सं. १०७७ या श्रेष्ठ सिरपाः त्याकेत ताःलाःगु सफू खः । थ्व सफूया निगूगु संस्करण ने.सं. ११०७ य् शुभकामना ट्रेड कन्सर्न, हौगः, यलपाखें पिदन । थुगु सफूया भूमिका कथं घःमाः धकाः सिद्धिचरण श्रेष्ठं भूमिका च्वयादीगु दु । वय्‌कलं थौंया न्हू बाखनय् दयेमाःगु मूल तत्वया चीहाकलं विवेचना न्ह्यब्वसें थुगु बाखं मुनाय् दुगु न्हय्पु बाखंया चीहाकलं म्हसीका नं न्ह्यब्वयादीगु दु ।

थ्व छपाः चित्र बाखं संग्रह दुथ्याःगु बाखं खः — विजय, कलाकार, उद्घाटन, अन्धकार, प्रेमया सवाः व अपरिचिता थुकी दुथ्यानाच्वंगु बाखं खः । थ्व सफुलिइ चित्तधर हृदयया नुगः खँ नं दुथ्याकातःगु दु । पात्रतय्‌गु सजीव चित्रण रहस्य उद्घाटन यानाः न्ह्याइपुक बाखं क्वचायेकीगु थ्व सफुलिइ दुथ्याःगु बाखंया विशेषता खः ।

शाक्य सुरेनया च्वसां पिज्वःगु मुक्तक सफू छम्हू आकाश ने.सं ११०६ य् फोर एस पब्लिकेशन पाखें पिथंगु खः । थुगु सफुलिइ खुइनिकू मुक्तक दुथ्याकातःगु दु । थुकी दुने नेपाःया धरातलया खँ दु । बुद्ध जन्म व मरणया खँत दुथ्यानाच्वंगु दु । कवि चितधर हृदययात लुमंकाः च्वयातःगु नं खंकेफइ । लिसें थःगु जिन्दगी लिसे स्वानाच्वंगु हे खँत नं न्ह्यथनातःगु दु ।

महाकवि गिरिजाप्रसादं च्वयादीगु न्हापांगु उपन्यास थ्व छि स्याना हत्या खः । थ्व उपन्यास ने.सं.१०९६ य् पल्पसा साहित्य ख्यःया निंतिं भाजु अष्टमुनि गुभाजुं पिथनादीगु खः ।