Category: भाषा, लिपि व साहित्य

जयप्रकाश श्रामणेर सुदर्शनं च्वयादीगु ऐतिहासिक पूधा प्याखं खः । थ्व प्याखं च्वयाः च्वमिं श्रेष्ठ सिरपाः त्याकादीगु दु । ने.सं. १०८२ इ च्वसापासा पाखें थ्व सफू पिदंगु खः । जुजु जयप्रकाश मल्लया जीवनीयात कयाः च्वयातःगु थ्व चरित्र प्रधान प्याखं खः । प्याखंया मू विषयवस्तु जुजु जयप्रकाशं राजनैतिक दाउपेच व गृहकलहयात समाधान याये मफुबलय् राज्य त्वःताः विस्थापित जुइमाःगु खँ दु ।

जयप्रकाश वांगमय शताव्दी पुरुष सत्यमोहन जोशीं च्वयादीगु महाकाव्य खः । थ्व महाकाव्य भाजु गोपाल राजभण्डारीया आर्थिक सहयोगय् च्वसापासाया लुखां ने.सं १०७५ य् पिदंगु खः । जयप्रकाश महाकाव्य येँया अन्तिम मल्ल जुजु जयप्रकाश मल्लया जीवन गाथायात कयाः च्वयातःगु छगू चरित्र प्रधान महाकाव्य खः । १२५ पौ २६६ श्लोकया थ्व जयप्रकाश महाकाव्ययात झिंछगू ११ सर्गय् ब्वथलातःगु दु । थ्वहे कथं जुजु जयप्रकाश मल्लया वंशवृक्षनिसें पशुपतिया आर्यघाटय् जुजु जयप्रकाश मल्लं प्राण त्याग याःगु घटनाया वर्णन् थ्व महाकाव्यय् दुथ्यानाच्वंगु दु । भाजु सत्यमोहन जोशीं थ्व जयप्रकाश महाकाव्य शास्त्रीय नियम कथं च्वयातःगु खयां नं च्वमिं महाकाव्यया फुक्क नियमयात धाःसा पालना यानादीगु मदु । महाकाव्यया शूरु द्यःया स्तुति वन्दनां यायेमाः धैगु गुगु नियम खः थ्व हे कथं नासद्यः वा सरस्वती आदियात सम्बोधन मयासे मांयात छता फ्वने धकाः मातृभाषाया सेवा यायेफयेमा धैगु बर फ्वनाः थ्व महाकाव्य आरम्भ यानातःगु दु । अथेहे महाकाव्य शुरु यायेन्ह्यः हे थ्व महाकाव्यया नायक जयप्रकाश धकाः शीर्षक बियाः—क्रोधी जुया नं सुरवीर जूम्ह, दुःखी जुया नं अति र्धैर्य फैम्ह आदि धकाः वयागु चारित्रिक विशेषता ब्वयातःगु दु । महाकाव्यया नायः धीरवीर इतिहास प्रसिद्ध द्यः जुजु राजकुमार आदि मध्ये सुं जुइमाः धयागु गुगु महाकाव्यया मान्यता खः थ्व मान्यता कथं महाकाव्यया नायक जुजु जयप्रकाश मल्लयात धीरवीरम्ह जक मखु थःगु अन्तिम घडीतकं सुयां न्ह्यःने छ्यं क्वमछुइम्ह स्वाभिमानिम्ह धकाः क्यनातःगु दु तर अथे खःसां वयागु मानवीय कमजोरी नं थाय्‌थासय् ब्वयाः वयात सजिवम्ह पात्र कथं थनातःगु दु । अथे हे महाकाव्यय् खुगू ऋतुया वर्णन् दयेमाः, सर्ग पतिकं छन्द हिलेमाः आदि नियमयात धाःसा बांलाक पालन यानातःगु मदु । महाकाव्यय् बाह्य संघर्ष जक मखु पात्रतय्‌गु मनय् जूगु अन्तरद्वन्द्व (बुराम्ह जुजु रणजित मल्लया मनय् जूगु अन्तरद्वन्द्वयात) आदियात नं दुथ्याकातःगु दु ।

ने.सं. ११२९ न्हूदँया लसताय् पिदंगु जःया जः समालोचना मुना सफूया पिकाकः नेपाल संस्कृति लय्‌पौ खः । थ्व सफुलिइ छगू उपन्यास, प्यंगू निबन्ध, निगू प्रबन्ध, प्यंगू बाखं व छगू समालोचना यानाः थीथी विधाया झिंछम्ह साहित्यकारपिनिगु झिंनिपु समालोचना दुथ्याः । थीथी विधाया सफू समता दृष्टिं अध्ययन यानाः पिदंगु थ्व जःया सः सकारात्मक नुगःया सः खः ।

भाजु केशब नारायण राजोपाध्यायं च्वयादीगु जःया दुने उपन्यास खः । थ्व उपन्यास ने.सं.१०९७ य् युग विजय पुस्तकालयपाखें पिदंगु खः । जः क्वाःगु जुइमाः । क्वाःगु जलं ख्वाउँ तंकी । ख्वाउँ तनकि ज्यू तिप्यने फै । तिप्यने फतकि धिसि दंक दने फै । धिसिदंक दने फतकि सुयां कतांमरि जुइमाली मखु । थ्व हे बिषय ज्वनाः थ्व उपन्यास न्ह्याःगु दु ।

जर्मनया बर्लिनय् च्वनादीम्ह जर्ट माटियास वेगनर ख्वपया न्ह्यागु नं जात्रा पर्वय् धिमे ज्वनाः अतिकं आकर्षक शैली बाजं थाना जुइम्ह विदेशी विज्ञ कथं सकसिनं म्हस्यू । संगीतशास्त्र, मानवशास्त्र अले इन्डोलोजि विषयय् स्नातकस्तरया अध्ययन धुंकाः भारतया तबलावादक वस्ताद मुनिर खान घरानायात कयाः एमफिल क्वचायेदीम्ह वय्‌कलं सन् १९८० निसें ८४ तकया दुने भारत महाराष्ट्रया वार्ली समुदायया संगीत परम्परा अले नेपाःया राई व शेर्पा समुदायया संगीतयात कयाः नं थीथी अध्ययन यानादीगु खः । थ्वहे झ्वलय् स्वनिगःया नेवाः समुदायया सांगीतिक परम्परा व धिमे, नाय्‌खिं बाजंया सम्बन्धय् नं शोध ज्या न्ह्याकादिल । लिपा सन् १९८५ निसें १९९० तक कोलोँ विश्वविद्यालयय् नेवाः संगीत अनुसन्धान परियोजनाया अनुसन्धान विज्ञ जुयादिल । थ्वहे इलय् त्रिभुवन विश्वविद्यालय, संगीतशास्त्र विभाग परियोजनाया संयोजक व काठमाडौं विश्वविद्यालयया संगीत विभागया प्रमुख व सहप्राध्यापक कथं नं ज्या यानादिल ।

भाजु जेर्टया भारतीय संगीत परम्परायात कयाः तःगू हे शोध, च्वसु अले सफू पिदने धुंकल । वय्‌क:या नेवाः संगीत परम्पराया सम्बन्धय् सफू “The Dhimaybaja of Bhaktapur– Studies in Newar Drumming” गाक्कं च्वछायेबहःगु सफू खः । धिमे बाजंया थीथी ताल व बोलयात दकलय् न्हापां पाश्चत्य संगीत परम्परा कथं नोटेशनय् रुपान्तरण यायेगु ज्या जेर्ट भाजुं यानादिल । नापनापं धिमेया साँस्कृतिक महत्व अले विविध पक्षयात कयाः थुगु सफुलिइ न्ह्यथनातःगु दु । अथेहे वय्‌कलं स्वनिगःया नेवाः समाजया सांस्कृतिक जीवनया छगू अभिन्न अङ्ग जुयाच्वंगु नाय्‌खिं बाजंयात कयाः नं उकथं शोधपूर्ण सफू च्वयादीगु दु । उगु सफू खः – “The Naykhinbaja of the Newar Butchers–Studies in Newar Drumming “ ।

जलं किउगु गजल सौरभ शाक्यं च्वयादीगु ४३पु गजलया संग्रह खः । कुतः पिकाकः ख्वपया लुखां ने.सं. ११२९ य् पिदंगु थुगु गजल संग्रह दुने – शान्ति तनाच्वंगु, बम बारुदं थाय् कयाच्वंगु, जिन्दगीया स्याःचाः, मतिना, अय्लाः, बुद्ध आह्वान अले न्ह्याम्हेसितं पासा दयेके मते धयागु सन्देश प्रवाहित जूगु गजल दुथ्यानाच्वंगु दु ।

मय्‌जु उपन्यासकार शशिकला मानन्धरजुया च्वसां पिदंगु उपन्यास थ्व जल्ल थीगु लँपु खः । थ्व उपन्यास ने.सं. ११२४ य् धुस्वां साय्‌मि अभिनन्दन समारोह समिति पाखें पिदंगु खः । उपन्यासकार बेलायतय् दछितक च्वंबलय् अन खंगु व भोगे यानागु अनेतनेगु लुमन्तियात घानाः च्वयातःगु थ्व यैपुगु उपन्यास खः ।

जात गन दु? भिक्षु सुनन्दं च्वयादीगु प्रबन्ध सफू खः । बुद्ध संवत् २५२३ य् पिहांवःगु थ्व सफू स्वम्ह प्रकाशकपिं — न्हुछेमान शाही, मानबहादुर शाही व तीर्थ शाही पाखें पिदंगु खः । थ्व चिकिचाधंगु सफुलिइ च्वमि भिक्षु सुनन्दं थम्हं सःस्युथें जातपातया विषयय् छुं व्याख्या यानादीगु दु । भिक्षु सुनन्दया नेपालभाषाया थ्व न्हापांगु सफू नं खः ।

जापानया पुलां बाखं सफू जापानया पुलां बाखंयात नेपालभाषां अनुवाद यानातःगु बाखं संग्रह खः । जापानी साहित्य अनुवाद समितिया नितिं जूगु सम्झौताकथं च्वसापासां ने.सं. ११०८ य् पिथंगु थ्व सफुलिइ नीनिपु बाखं दुथ्यानाच्वंगु दु । थ्व सफूया अनुवादक वीणा कंसाकार खःसा सम्पादन राजा शाक्यं यानादीगु खः । थ्व बाखं सफुलिइ — तिंकथि ध्यनीम्ह व छम्ह मिसा, भिंया पलेसा, जिम्बेइया ध्यबा–म्हिचा, खौचुयागु सीगाः, लानिमय्‌जु काराताचि, ह्वःताः छखेलाःम्ह मनू, बलवानम्ह गुरुजु आदि बाखं दु । जापानी साहित्य अनुवाद समिति व द टोयोटा फाउन्डेसनया संयुक्त आयोजनाय् जापानया मचा बाखं व जापानया न्यँकँ बाखंया लिपा पिथंगु थ्व स्वंगूगु जापानया लोकबाखं सफू खः । थ्व सफुलिइ दुथ्याःगु बाखनय् जापानया पुलांगु लोक जीवनया चित्रण दु ।

जि खग्रास मखु, मिलाया बाखंमि राजा शाक्यया निगूगु बाखं मुना सफू खः । ने.सं. ११०३ य् श्रेष्ठ प्रकाशन, यलं पिदंगु थ्व सफुलिइ झिंनिपु बाखं दुथ्याना च्वंगु दु । थुपिं थथे खः– बाखं, बज्रमलः, म्हगसय् थ्वःगु गं, साहित्य सम्मेलन, किसिद्वम्बः, मोहनि छन्हु न्ह्यः, छु जू…छु जू…, उत्खननय् लूगु सिजःपौ, जि खग्रास मखु मिलाया, नसला, शुभलाभ, मित्याः । थुगु बाखं मुनाय् वरिष्ठ समालोचकपिं इन्द्र माली व माधवलाल कर्माचार्यपिनिगु नुगःखँ नं दुथ्याकातःगु दु । थ्व सफुलिइ दुथ्याःगु बाखनय् झीसं हनाच्वनागु जीवनय् खनेदुगु विषमता, विसंगति व कुण्ठातय्‌त ब्वयातःगु दु ।