Category: भाषा, लिपि व साहित्य

झी नेवाः छगू बःचाधंगु सफूचा खःसां थ्व सफुलिइ नेवाःतय्‌सं थःत बांलाक म्हसीकाः नेवाः पहः, नेवाः संस्कृति, नेवाः प्रतिभा, नेवाः कलाकौशल, नेवाः समाज व सभ्यतायात बांलाक थुइकेत बःबियातःगु दु । मंकाः पिथनाया लुखां पिदंगु थ्व सफूया च्वमि भाजु मल्ल के सुन्दर खः ।

नेपालभाषा विकास मण्डलपाखें पिदंगु झी बाखं मुना सफू झी पत्रिकाया बाखं विशेषांक खः । झी पत्रिका पिदनाः दच्छि लिपा ने.सं. १०७८ य् थुगु बाखं सफू पिदंगु खः । थुकिया सम्पादक मण्डलय् मोहन नारायण श्रेष्ठ, विष्णु बहादुर श्रेष्ठ, विष्णु हरि ‘परदेशी’, हेमवज्र बज्राचार्य दी । पुण्यरत्न वज्राचार्यया बाह्राख्याः, विष्णुहरि परदेशीया कांकांपिचा, परमानन्द बज्राचार्यया खुँ म्हसिल, सी.बी. रमणया कूताः, प्रेम बहादुर कसाःया गय् थें मस्यू, श्याम सुन्दर सैंजुया वने धुंकाः, पूर्ण पथिकया मानव, गम्भीरमान माय्केँया निम्ह मचा, विष्णु बहादुर श्रेष्ठया वसः, रे.र.न. स्यस्यःया निभाः व तीर्थलाल नःघःभनीया मती हे मवं नापं यानाः झिंछपु बाखं थुकी दु । थुकी पारिवारिक सामाजिक कथंया बाखं दु ।

झीगु कासा भाजु पन्नारत्न महर्जनं च्वयादीगु कासाया सफू खः । थुगु सफू ज्यापु महागुथि येँ महानगर समितिं ने.सं. ११२५ म्हपुजा कुन्हु पिथंगु खः । थुगु सफुलिइ नेवाःतय्‌सं न्हापांनिसें म्हिता वयाच्वंगु थीथी कासाया नां बियाः उगु कासा गुकथं, गथे यानाः म्हिती, अले ग्वःम्ह ग्वःम्ह च्वनाः म्हिती धकाः वर्णन यानातःगु दु । थ्व सफुलिइ न्हय्प्यंगू कासा दुथ्याकातःगु दु । थ्व सफुलिं नेवाः कासा म्हसीकेत यक्व ग्वाहालि याइ ।

झीगु तिसा कासा व भ्वय् घासा सफू मय्‌जु मोतिलक्ष्मी शाक्यया प्यंगूगु सफू खः । ने.सं. ११३६ या लक्ष्मी पुजाकुन्हु कुतः पिकाकः पाखें पिदंगु २४४ पौ दुगु थ्व सफुलिइ नेवाः सम्पदा व सभ्यताया प्रतिक कथंया थीथी परम्परागत तिसा, कासा व नेवाः भ्वजय् तइगु थी थी घासाया वर्णन दु । तिसा, कासा व भ्वय् यानाः स्वंगू ब्वय् ब्वथलातःगु थ्व सफुलिइ न्हापांगु ब्व अर्थात् पेज १—१३६ तक नेवाः भ्वय्‌या छपुलु शिर्षक बियाः थुकियात नं ११ ब्वय् ब्वथलाः नेवाः भ्वय्‌या वर्णन् यानातःगु दु । थथे वर्णन् यानातःगु नेवाः भ्वजय् तइगु घासा धाःसा विशेष यानाः येँया– शाक्य, गुभाजु व उदायतय्‌सं थःपिनिगु भ्वजय् तइगु कथंया भ्वय्‌घासा जूगु दु । अथेहे निगूगु अध्याय कथं पेज १३७ निसें १६८ तक नेवाःतय्‌सं थःपिनिगु थीथी संस्कार, संस्कृतिइ छ्यलीगु, छ्यनंनिसें तुती तक तीगु थीथी तिसाया चित्र सहित वर्णन् दु । स्वंगूगु अध्याय अर्थात् पेज १६९—२९४ तक नेवाः जातिइ प्रचलित न्यय्गू कासाया वर्णन् दु । मानब जीवनयात हे कासाया रुपय् कयाः, मांया मुलय् च्वनाः मचां म्हितीगु बालक्रिडां निसें महाभारतया युद्धयात नं कासा कथं कयातःगु दु । मचातय्‌सं कासा माध्यमं व्यवहारिक ज्ञान कायेफैगु जूगलिं कासायात मानव जीवनया छगू अलिखित अभिलेख खः धैगु च्वमिया धापू खः ।

झीगु नखः चखः निबन्ध पुण्यरत्न वज्राचार्यया वृति खः । थुकिया न्हापांगु संस्करण ने.सं. १०८४ य् च्वसापासा व निक्वःगु संस्करण १०९१ य् पूर्ण बुक स्टल पाखें पिथंगु खः । नखः चखः झीगु गौरव खः । परिस्थितिवशझिीत नखः हने थाकुया वल । अथेखःसां थ्व सफूपाखें च्वमिं झी नेवाः नखःचखः महंसे च्वने फइमखु अले झी नखः खः साःसाः भिभिं नया, न्ह्याइपुकाः, लय्‌ताया, बांबांलाक्क वसः पुनाः समाः यानाः हना वयाच्वनापि खः धैगु सन्देश बियादीगु दु । लेखकं थ्व सफू सरल भाषं च्वयादीगु दु । थुकी गथांमुगः पञ्जरां, गुंपुन्ही, येँया, चथाः मोहनी, स्वन्ति, योमरी पुन्ही, घ्यःचाकु संल्हु, सिलाचःह्रे, पाहाँचःह्रे व सिथिनखः बारेया निबन्ध दुथ्याःगु दु ।

झीगु नेवाः संस्कार व संस्कृतिया धुकूपिकू च्वमि मय्‌जु मोतिलक्ष्मी शाक्यया न्हय्‌गूगु सफू खः । ने.सं. ११४२ य् कुतः पिकाकःया प्रकाशनय् पिदंगु थ्व सफुलिइ नेवाः संस्कार, संस्कृति विषयया च्वसु दुथ्याःगु दु । थ्व सफू च्वमि मय्‌जु मोतिलक्ष्मीं मिसा च्वमिपिंत सम्मान यायेकथं नेपालभाषाया अग्रज कवयित्री मय्‌जु नाराणदेवी पामिलायात श्रद्धापूर्वक देछानाः च्वयादीगु सफू खः ।

झीगु न्वहालय् संस्कृति नांगु सफू नेपालभाषा शिरोमणि रमापतिराज शर्माजुं च्वयादीगु नेवाः भाषा विषयया सफू खः । झिंन्यापु च्वसु दुथ्याकातःगु थ्व सफू कुतः पिकाकः पाखें ने.सं. ११३९ चिल्लागा अष्टमिकुन्हु पिदंगु खः । थ्व सफुलिइ झीसं नेवाः समाजय् छ्यलाबुलाय् हयाच्वनागु भाषा व खँग्वःया व्याकरण बारे चर्चा यानातःगु दु ।

झीगु भजन म्ये सफू ने.सं ११२४ य् नेपालभाषा एकेडेमि पाखें पिदंगु भाजु प्रद्युम्न श्रेष्ठं संकलन व सम्पादन यानादीगु भजन म्येया संग्रह खः । थ्व सफू पिकायेगु नितिं भाजु ओमकार श्रेष्ठं नेपालभाषा एकेडेमियात आर्थिक ग्वाहालि यानादीगु खः । थ्व भजन संग्रहय् खुइस्वपु थीथी भजन म्ये दुथ्यानाच्वंगु दुसा थुपिं खुइस्वपु म्येँ मध्ये थीथी च्वमिपिं गथे विद्यापति, सिद्धिनरसिंहं, जयदेव आदिपिनिगु म्ये नापं गणेद्यः, आरती, हनुमान द्यः, नारायण द्यः, महाद्यः, बुंगद्यः, नबग्रह, दशअवतार ….आदि आदि यानाः झिंन्हय् म्येँ दुथ्यानाच्वंगु दुसा मेगु फर्मास म्ये कथं बौद्ध, शैव, शाक्त, वैष्णव आदि सम्प्रादायया द्यः पिनिगु पीखुपु भजनम्येँ समावेश जुयाच्वंगु दु । थुपिं म्येया राग ताल आदि नं म्ये नापं न्ह्यथनातःगु दु । थ्व सफुलिइ भजन म्ये शुरु यायेन्ह्यः भाजु प्रद्युम्न श्रेष्ठया नेवाः भजनर्कीतन दुवालेबलय् नांगु सफूया भूमिका कथं न्ह्यब्वयातःगु च्वसुं नेवाः भजनर्कितन सम्बन्धी आपालं जः ह्वलेगु याःगु दु ।

झीगु भाय् : झीगु खँग्वः सफूया च्वमि इन्द्र माली खः । थ्व भाय्सम्बन्धि सफू खः । ने.सं.१०९३ या श्रेष्ठ सिरपाः लाःगु थ्व सफू ने.सं.१०९८ य् मांभाय् मू लुखा, पोखरां प्रकाशनय् वःगु खः । थ्व सफुलिइ भाय्‌सम्बन्धि न्हय्‌पु व खँग्वःसम्बन्धि न्हय्‌पु च्वसू दुथ्यानाच्वंगु दु ।

ने.सं. ११३७ गुंलाथ्व गुंपुन्हि कुन्हु नेपाल साहित्य मन्दिरपाखें पिथंगु झीगु भाय् व वया ऋद्धिसिद्धि सफूया च्वमि भाषा शिरोमणि रमापतिराज शर्मा खः । झिपु च्वसुया थ्व संग्रहयात खसनेपाली भाषां भाय्‌हि लाः नं पिकाःगु दु । थथे भाय्‌हिलाः पिकाःम्ह भाजु हरिशरण राजोपाध्याय शर्मा खः । थ्व सफुलिइ नेवाःतय्‌सं हना वयाच्वनागु थीथी नखःचखः, रितिथिति, पुजा याना वयाच्वनापिं द्यःपिं, छ्यलाबुलाय् हयाच्वनागु वस्तु आदिया बारे दुग्यंक दुवालाः च्वयातःगु झिपु च्वसु दुथ्याकातःगु जुल ।