Category: भाषा, लिपि व साहित्य

थायभु निबन्ध सफू तारादेवी तुलाधरं च्वयादिगु खः । ने.सं. ११३१ य् पिहांवःगु थ्व सफू छुसिंस्यारं पिथंगु खः । च्वमिं नेवाः समाजया सांस्कृतिक विशिष्टता कथं थीथी धार्मिक/सामाजिक ज्याखँय् छ्यला वयाच्वनागु नसाज्वलंया ब्वघासा तयेगु विधि न्हू पुस्तायात त्वःताथके फःसा थःगु अनुभव ज्यावइगु अले नखः पुजा यायेत नं ग्वाहालि जुइगु तायेकाः थ्व सफू च्वयादीगु खः । थ्व सफुलिइ बुसांनिसें सीइधुंकाः तक उदाय्‌तसें यानावयाच्वंगु हरेक ज्याझ्वलय् छ्यलावयाच्वंगु थीथी ब्व घासाात, थाय्‌भु, सिइबलय् यायमाःगु विधि, लप्तेया नमुना, ब्वय् तयेगु घासाता दयेकेगु तरिका आदिया बारे विस्तृत वर्णया बियातःगु दु ।

थाय्‌भु चित्तधर हृदयया झिपु बाखं मुनातःगु सफू खः । थ्व सफू हर्षरत्न तुलाधर असं हिगाःपाखें ने.सं. १०७८ स पिदंगु खः । थ्व सफू बाखं च्वये सयाः नं बाखं मच्वसें च्वंपिंत बाखं च्वकेबीत पिथनागु खँ च्वमिं न्ह्यथनादीगु दु । थुकी द्यःपाःलाः थेंजयःगु सामाजिक बाखंया लिसें कैलाशकूट भवन नांगु छपु व सामाजिक पृष्ठभूमिइ प्रताप मल्लया खँ न्ह्यथनातःगु प्रतापया प्रताप नांगु ऐतिहासिक खँ नं दुथ्याकातःगु बाखं दु । बाखंया माध्यमं उगु इलय्‌या वस्तुस्थितियात नं ब्वयेगु ज्या थुगु बाखनय् जूगु दु । थुकिं थुगु बाखं छगू ऐतिहासिक दस्तावेजया रूपय् नं महत्वं जाःगु दु । नेपाल ऋतुपतिइ पिहांवःगु खिचा नांगु छपु व धर्मोदयय् पिहांवःगु कैलाशकूट भवन नापं निपु बाखं थुकी ल्ह्ययातःगु बाखं खः । थुगु सफूया निगूगु संस्करण धाःसा ने.सं. ११०१ य् च्वमि स्वयं हे पिकाकः जुयाः पिथनादिल । नेपालभाषाया बाखं साहित्यय् थुगु बाखं पुचःया बिस्कं हे महत्व दु ।

महाकवि चित्तधर ‘हृदय’जुं थुलिंचा (ने.सं १०७४) धकाः नां तयादीगु थ्व कविता संग्रहया नेपालभाषा काव्य ख्यलय् छगू बिस्कंगु थाय् दु । महाकवि चित्तधर हृदयजुं वैकुण्ठप्रसाद लाकौल व वय्‌कःया पासापिं अर्थात् नेपालभाषां कविता च्वयेगु अभ्यास यानाच्वंपिं थुगु इलय्‌या मातृभाषाप्रेमी युवा विद्यार्थीपिंत  थुलिंचा पुचः धकाः नां बियादीगु खः । थ्वहे थुलिंचा पुचःया काव्य साधनाया उपज खः थुलिंचा कविता संग्रह । थथे थ्वय्‌कःपिसं उगु इलय् च्वःगु आपालं कविता तत्कालीन राणाशासकपिनिगु डर त्रासं गुलिं थःपिसं हे छ्वयेका छ्वल सा गुलिं सुचुकेगु यायां थुखेलाः उखेला मदयावन । लिपा प्रजातन्त्र स्थापना जुसेंलि चित्तधर हृदयजुं थ्व थुलिंचा पुचःया उखें थुखें लानाः ल्यनाच्वंगु ल्यंपुल्यंगु कविता मुनाः थुलिंचाया नामं तारा लाकौल येँ पाखें पिकयादिलः । थुलिंचा पुचःया हे छम्ह मत्यवं मदुम्ह पासा कृष्णलाल डंगोल (१०२६–१०४७)या स्मृतिइ समर्पण यानातःगु थ्व सफूयात निद्याय् ब्वथलातःगु दु ।

न्हापांगु द्याय् वैकुण्ठप्रसाद लाकौलया झिंच्यापु कविता दुथ्यानाच्वंगु दुसा सफूया निगूगु द्याय् वय्‌कःया पासापिं कृष्णलाल, शंकरलाल श्रेष्ठ, विक्रमानन्द वैद्य, गोरक्षबहादुर, भवानीभक्त सिंह, चूडानन्द वैद्य, बद्रीमान (इन्दुनाद), व पूर्णनारायण प्रधानजुपिनिगु कविता दुथ्यानाच्वंगु दु । बांलाक ह्वयेमलाकं झ्वाःजुयाः उखेंथुखें लाःपि तत्कालिन मातृभाषाप्रेमी युवा विद्यार्थीपिं — श्री बद्रिमानजु, श्री विक्रमानन्द, श्री गोरक्षबहादुर, श्री चूडानन्द, श्री पूर्णनारायण, श्री भवानीभक्तसिंह आदिपिनिगु कविताय् नं पृथक विशेषता जा दैगु हे जुल, परन्तु शंकरलालजुयागु सुकुमार भावनां पाठकपिन्त विशेष आकर्षित याः ।

थथे हे मातृभाषा अनुराग, सुधारवादी भावना, देशभक्ति, उपदेशात्मक प्रवृति थुगु काव्यया छगू पक्ष जूगु दुसा सौन्दर्य उपासना कल्पनाशीलता स्वतन्त्र विषय चयन आदि मेगु पक्ष जूगु दु । थ्वहे कथं थुलिंचा कविता संग्रह नेपालभाषा साहित्यया वर्तमान युगया काव्य लिसे योगवीरसिं कालया काव्य प्रवृत्ति विद्यमान जूगु कविता संग्रह खः ।

महाकवि चित्तधर ‘हृदय’जुं थुलिंचा (ने.सं १०७४) धकाः नां तयादीगु थ्व कविता संग्रहया नेपालभाषा काव्य ख्यलय् छगू बिस्कंगु थाय् दु । महाकवि चित्तधर हृदयजुं वैकुण्ठप्रसाद लाकौल व वय्‌कःया पासापिं अर्थात् नेपालभाषां कविता च्वयेगु अभ्यास यानाच्वंपिं थुगु इलय्‌या मातृभाषा प्रेमी युवा विद्यार्थीपिंत  थुलिंचा पुचः धकाः नां बियादीगु खः । थ्व हे थुलिंचा पुचःया काव्य साधनाया उपज खः थ्व थुलिंचा कविता संग्रह । थथे थ्वय्‌कःपिसं उगु इलय् च्वःगु आपाल. कविता तत्कालिन राणाशासकपिनिगु डर त्रासं गुलिं थःपिसं हे छ्वयेका छ्वलसा गुलिं सुचुकेगु यायां थुखेलाः उखेलाः मदयावन । लिपा प्रजातन्त्र स्थापना जुसेंलि चित्तधर हृदयजुं थ्व थुलिंचा पुचःया उखें थुखें लानाः ल्यनाच्वंगु ल्यंपुल्यंगु कविता मुनाः थुलिंचाया नामं तारा लाकौल येँ पाखें पिकयादिल । थुलिंचा पुचःया हे छम्ह मत्यवं मदुम्ह पासा कृष्णलाल डंगोल (१०२६–१०४७)या स्मृतिइ समर्पण यानातःगु थ्व सफूयात निद्याय् ब्वथलातःगु दु । न्हापांगु द्याय् वैकुण्ठप्रसाद लाकौलया झिंच्यापु कविता दुथ्यानाच्वंगु दुसा सफूया निगूगु द्याय् वय्‌कःया पासापिं कृष्णलाल, शंकरलाल श्रेष्ठ, विक्रमानन्द वैद्य, गोरक्षबहादुर, भवानीभक्त सिंह, चूडानन्द वैद्य, बद्रीमान (इन्दुनाद), व पूर्णनारायण प्रधानजुपिनिगु कविता दुथ्याना च्वंगु दु । बांलाक ह्वयेमलाकं झ्वाःजुया उख्यंथुख्यं लाःपि तत्कालिन मातृभाषा प्रेमी युवा विद्यार्थीपिं — श्री बद्रिमानजु, श्री विक्रमानन्द, श्री गोरक्षबहादुर, श्री चूडानन्द, श्री पूर्णनारायण, श्री भवानीभक्तसिंह आदिपिनिगु कविताय् नं पृथक विशेषता जा दैगु हे जुल, परन्तु शंकरलालजुयागु सुकुमार भावनां पाठकपिन्त विशेष आकर्षित याः । थथे हे मातृभाषा अनुराग, सुधारवादी भावना, देशभक्ति, उपदेशात्मक प्रवृति थुगु काव्यया छगू पक्ष जूगु दुसा सौन्दर्य उपासना कल्पनाशीलता स्वतन्त्र विषय चयन आदि मेगु पक्ष जूगु दु । थ्वहे कथं थ्व थुलिंचा कविता संग्रह नेपालभाषा साहित्यया वर्तमान युगया काव्य लिसे योगवीरसिं कालया उदेशात्मक प्रवृत्ति विद्यमान जूगु संक्रमणकालया कविता संग्रह खः ।

भारतया मराठी भाषाया च्वमि अनिल बर्वेजुं च्वयादीगु बहुचर्चित उपन्यास थैंक्यू मिष्टर ग्लाड खः । भारतया नक्सलवादी आन्दोलनय् सक्रिय जुयाच्वंम्ह वीरभूषण पटनायक गुम्ह फाँसिया सजाय फयाः जेलय् च्वंच्वन व व जेलर मिष्टर ग्लाडया चारित्रिक ल्वापुया विषययात कयाः च्वयातःगु उपन्यास खः । थ्व उपन्यासयात बाखंच्वमि साःमि, येँ (भरत साय्‌‌मिं) नेपालभाषां भाय्‌हीकादीगु खः । देगः म्हिचासफूया लुखां थ्व उपन्यास ने.सं.११०१ स पिदंगु खः ।

थौं घण्टाघरं जिके ई न्यनाच्वना कवि सुरेश किरण अर्थात सुरेश मानन्धर नेपालभाषाया आधुनिक गद्य कविताया छम्ह सशक्त हस्ताक्षर खः । वय्‌क:या सशक्तगु कविता मुना खः — थौं घण्टाघरं जिके ई न्यनाच्वन । थ्व सफू च्वसापासाया लुखां ने.सं. ११३१ य् पिदंगु खः । थ्व सफुलिइ मुक्कं स्वीनिपु कविता दुथ्यानाच्वंगु दु । थःगु हे बिस्कं शैली व प्रस्तुतिं जाःगु थुगु कवितात कवि नुगःपिंसं जक मखु साहित्यया मुक्कं विधाया ब्वँमिपिंसं नं उलि हे रस तायेकाः ब्वनी ।

थौंया कविता विधा जीवन पलाः च्वमि डा. आनन्द जोशीया सफू नेपाल संबत् ११३३ य् कुतः पिकाकःया प्रकाशनय् पिदंगु खः । थ्व सफुलिइ थौंया हाइकु, थौंया कविता, कविताया विषयय् समिक्षा व च्वमिनापया अन्तर्वाता समावेश जुयाच्वंगु दु।

डा. आनन्द जोशीया च्वसां पिज्वःगु थुगु थौंया कविता विधा जीवन्त पलाः सफू ने.सं. ११३३ सिल्लाथ्व १५ कुन्हु कुतः पिकाकः पाखे पिथंगु खः । थुकी दुने विविध विषययात कयाः च्वयातःगु हाइकु बाहेक खुगू देशयापिं हाईजिनपिनिगु खुपु व नेपाःयापिं निम्हेसिगु निपु हाइकु बारे खँ न्ह्यथनातःगु दु । अथेहे विकासया लँय् न्ह्याः वनाच्वंपिं न्हूपिं प्यम्ह हाइजिनपिनिगु प्यपु हाइकुया बारे छुंछुं खँ न्ह्यथनातःगु दु । लिसें थीथी हाइजिनपिंसं च्वयातःगु हाइकुयाबारे विश्लेषण यानातःगु हाइकुत नं न्ह्यब्वयातःगु दु ।

डा. आनन्द जोशीया च्वसां पिज्वःगु थुगु थौंया हाइकु विकास यात्रा व दिशा बोध नांगु हाइकुया बारे समालोचना यानातःगु सफू ने.सं. ११४३ य् रुवरिक येँ व कुतः पिकाकःपाखें मंकाः कथं पिथंगु खः । थ्व सफू नेपालभाषाया हाइजिनपिंसं इलय् ब्यलय् च्वयातःगु थीथी विषयया हाइकुयात कयाः समालोचना यानातःगु सफू खः । थुकी आत्मीय स्वापू दुने लानाच्वंगु गुपु, कोरोना विषय दुने लानाच्वंगु झिंगुपु, विज्ञान व प्रविधिया थीथी पक्ष व प्रभाव विषय दुने दुथ्यानाच्वंगु नीपु व मेमेगु थीथी विषय दुनेया झिंन्यापु हाइकुयात दुवालाः समालोचना यानातःगु दु ।

थ्व मतिना मखु उपन्यासया उपन्यासकार भाजु यचु जोशी खः । कुतः पिकाकः पाखें ने.सं.११२७ य् थ्व उपन्यास पिदंगु खः । जीवनया निंतिं मतिना माः, नाटक मखु । छ व जिया दथुइ गुगु जुल व नाटक जक जुल । व हे नाटकय् भुले जुयाः थःगु जीवन स्यंकेमखु । थ्व हे थ्व उपन्यासया सार खः ।

बुद्धिलाल ज्यापुया च्वसां पिज्वःगु थ्वयाच्वंगु सःया नामं पिदंगु मुक्तक सफू ने.सं. ११११ या दँय् नेपालभाषा गुथि, किपुपाखें पिथंगु खः । थुगु सफुलिइ नेपाल लिपिं ल्हातं च्वयातःगु चित्र सहितया म्हिचासफू सिबें चिधंगु आकारं पिदनाच्वंगु चिचिनाखँ दुथ्याकातःगु दु । थ्व संग्रहय् सामाजिक संस्कार, विकृति, विसंगतिया खँ दुथ्यानाच्वंगु दु । नुगलय् लानाच्वंगु घाःया बाखं दु । पीडाया सः थ्वयाच्वंगु दु । देशय् अन्याः अत्याः यानाच्वंपिनि यथार्थखँत न्ह्यब्वयातःगु दु ।