Category: भाषा, लिपि व साहित्य

नेपाल संबत् ११०० चिल्लागा द्वादशीकुन्हु बाः नरेशवीर शाक्य व मां प्रज्ञादेवी शाक्यया कोखं जमः, येँय् भाजु दर्शनवीर शाक्यया जन्म जूगु खः । भाजु दर्शनवीर शाक्यं कविता, ख्याली लिसें चिकिचाधंगु सिनेमाया स्क्रिप्ट च्वयेगु व निर्देशन यायेगु ज्या नं यानादी । थौंया छम्ह बहुआयामिक व्यक्तित्वया रुपय् वय्‌कः झीगु भाषा व साहित्यय् खनेदयेकः झायाच्वंगु दु ।

वय्‌कः ईलोहं प्रकाशनपाखें पिदनाच्वंगु ईलोहं मचा लय्‌पौ, पेजथ्री बाछिपौ व लुँआखः रंजना लिपि लय्‌पौया सम्पादक खः । वय्‌कःया पिदंगु सफू थुकथं दु– ख्यालि मुना १ (ख्यालि), विश्वया न्यापु मचा बाखं –३ (अनुवाद), ख्यालि मुना २ (ख्यालि), साय्‌द मतिना धैगु (चिनाखँ, ने.सं. ११२४), मनया गथः (सम्पादन), नागरसर्वस्व (अभिलेख, संपादन, ने.सं.११३९), कामकला जगन्नाथ देगःया तुनांसिंइ (ने.सं. ११४१) आदि । अथेहे वय्‌कलं निर्देशन व स्क्रिष्ट च्वयादीगु प्याखं थुकथं खः – द मिथ (ने.सं.११३४), द मिथ ० (ने.सं.११३८), इन्द्रायणी (ने.सं. ११३९), घोषक (ने.सं.११४१) । नेपालभाषा संकिपा नखतय् न्ह्यब्वःगु वय्‌कःया संकिपा द मिथयात उत्कृष्ट स्क्रिप्ट लेखन, उत्कृष्ट निर्देशन व उत्कृष्ट संकिपा सिरपाः लाःगु खः ।

दांया धर्म मनूया कर्म श्याम चित्रकारं च्वयादीगु मुक्तक मुना खः । थुगु मुक्तक सफू ने.सं. १११८ यंलाथ्व २ कुन्हु साहित्यया मूलुखा पाखें पिदंगु खः । थुकी मुक्कं १०३ पु मुक्तक दुथ्याकातःगु दु । थुकी गुलि नं भाव न्ह्यब्वयातःगु दु फुक्कं हे दांलिसे स्वानाच्वंगु दु । थौंया इलय् दां चक्रवर्ती जुयाच्वंगु दु धयागु खँ न्ह्यथनातःगु दु । गथे— मनू भिंम्ह याइगु व मभिंम्ह याइगु थ्व हे दामं, मनू राष्ट्रपति जुइगु व फ्वगिं जुइगु थ्व हे दामं, मनूया घरवार व जिन्दगी चले जुइगु व मजुइगु थ्व हे दामं, दां दु सकलें दु, दां मदु सुं हे मदु, छुं हे मदु आदि आदि ।

बखतबहादुर कवि योगवीर सिंहया समकालीन खयां नं थ्वय्‌कःया काव्य परम्परा भक्ति प्रवृत्ति पाखे क्वसाःगु दु । नेपालभाषां चिनादीगु थ्वय्‌कःया न्हय्पु म्ये फुक्क धयाथें आत्मआलोचना, आत्मनिवेदन कथंयागु जूगु दु । मायान केनकाव तल रे जगत है मैजु ज्ञानी छि जिके वःसा थामे याये कूल आदि थ्वय्‌कःया लोकंह्वाःगु म्येँ खः । बक्रोक्ति अभिव्यक्ति थ्वय्‌कःया जक मखु तत्कालीन कविपिनिगु हे छगू कथं शैलीगत विशेषता जूगु दु ।

दासिवःम्ह मनू नेपालभाषाया नांजाःम्ह बाखं च्वमि भूषण प्रसाद श्रेष्ठया च्वसां पिदंगु च्यागूगु न्हूबाखं /चिबाखं पुचः खः । ल्याय्‌म्ह पुचः पाखें ने.सं ११०४ य् प्रकाशित जूगु थ्व दासिवःम्ह मनू झिंन्यापु न्हूबाखंया नापं चिबाखंया संग्रह खः । थ्व संग्रहय् दुथ्याःगु बाखंया मू विशेषता थौंया विसंगति ब्यथिति प्रति तिक्ष्ण व्यंग्य खः । भूषणजुं थौंया हिलावंगु अवस्था विशेष नाप सीधासाधापिं मनूत भ्यलय् पुनत थाकुयाच्वंगु असामाजिक प्रवृतियात ब्वयेगु यानादीगु दु । दिग्पाल गणेशोपाख्यान दिग्पाल गणेशोपाख्यान पूधाः प्याखं जुजु रणजित मल्लं च्वयादीगु खः । थुगु प्याखंयात विमल ताम्राकारं मुनाः कुतः पिकाकःपाखें ने.सं. ११२१ चौलागा २० कुन्हु पिदंगु खः । प्याखनय् झिम्ह गणेशपिं सिद्धिगणेश, ज्वाला गणेश, हर्ता गणेश, धूम गणेश, पद्मगणेश, शुभ गणेश, विद्या गणेश, तेज गणेश, उद्ध गणेश, अधगणेशपिनिगु वर्णन दु ।

भाजु दिनेश शाक्यया जन्म बि.सं. २०२३ फागुण १५ जूगु खः । वय्‌कःया मांया नां तीर्थमाया व बौया नां हेमन्त शाक्य खः । वय्‌कः मेची अंचल, झापा जिल्ला धुलावारीया उद्योगी व्यापारी लिसें नेवाः न्ह्यलुवाः खः । ने.सं. ११०१ निसें नेपालभाषा, नेवाः संस्कृति व नेवाःतय् उत्थानया निंतिं वय्‌कः मदिक्क क्रियाशील जुयाः झायाच्वंगु दु । वय्‌कः नेवाः खलः, झापा धुलावारीया संस्थापक दुजः, नेवाः पासामुना पुचः विर्तामोडया संस्थापक ल्यूछ्यान्जे खः । नेवाः राष्ट्रिय संगठन जापान प्रवाश कमिटी सन् २००२ य् गठन यानाः वय्‌कः उकिया न्हापांम्ह उपाध्यक्ष, लिसें नेवाः देय् दबू झापा जिल्लाया नायः जुयाः नं ज्या यानादीगु दु । वय्‌कः नेवाः देय् दबूया पाखें थीथी जिल्लाय् जुइगु अधिवेशन, सभा सम्मेलनय् नं सक्रिय जुयाः ब्वति कयादी । वय्‌कःयात नेवाः पासामुना, विर्तामोडपाखें सम्मान याःगु दु ।

बौ करुणारत्न तुलाधर व मां हिराशोभा तुलाधरया क्वखं ने.सं. १०८५ इ येँया असंत्वालय् भाजु दिपक तुलाधरया जन्म जूगु खः । भाजु तुलाधर नेवाः भाय्, नेवाः संस्कृति ल्यंकातयेगु अभियानय् थःत फ्याना झायाच्वनादीम्ह छम्ह न्हू पुस्तायाम्ह भाषिक व शैक्षिक अभियन्ता खः । भाजु तुलाधरं मांभाय् म्वाका तयेगु खःसा छँय् जक मखु स्कूलय् नं मांभाय् ल्हायेगु व ब्वनेगु अवसर दयेमाः धयागु बिचाः ज्वनाः थःगु हे छेँय् ने.सं. ११२३ य् नेवाः भासं नं ब्वंकीगु मोर्डन नेवाः इङ्गलिस स्कूल नीस्वनादिल । भाजु दिपकं नेवाः भाय्, नेवाः समाज, नेवाः संस्कार च्वन्ह्याका यंकेत थज्याःगु छगू जक ब्वनेकुथि दयां मगाः धयागु वाःचायेकाः येँय् जक मखु, यल, ख्वप, किपू लिसें थाय्‌थासय् नेवाः स्कूल चायेकेगु नितिं नेवाः बस्ती नेवाः स्कूल अभियान थःगु नेतृत्वय् न्ह्याकादिल । थ्व हे अभियान कथं थौं झिगुलिं मयाक नेवाः स्कूल स्थापना जुइधुंकूगु दु ।

स्थानीय भाय् नेपालभाषा च्वन्ह्याका यंकेत आः राज्यस्तरं हे पाठ्यक्रम व पाठ्यपुस्तक दयेकाः नर्सरी निसें निजी व सरकारी स्कूलय् नेपालभाषाया कक्षा संचालन यायेमाः धयागु बिचाः घानाः नेपालभाषा समितिया दुजः जुयाः वय्‌कलं माःगु पाठ्य सफूया नितिं यवस्था यानाझायाच्वंगु दु । अथे हे भाजु तुलाधरया कुतलय् भोताहितिया दुवातय् महाकवि सिद्धिदासया झ्वाताः स्थापना यायेगु ज्या नं जूगु दु ।

समाज सेवा व भाषा अभियन्ताया रुपय् न्ह्यज्याना दीम्ह भाजु दिपकयात थीथी संस्थापाखें थीथी सिरपाः तथा सम्मान प्रदान याःगु दु, गथे— ठाकुरलाल सिरपाः (ने.सं. ११३४), तिर्थ हिरा सिरपाः (ने.सं. ११३४), दान्यहिरा सिरपाः (ने.सं.११३४), कृष्णदेवी तण्डुकार लुमन्ति हःपाः सिरपाः (ने.सं. ११३७) आदि आदि । अथेहे वय्‌कः गोरखापत्रय् पिदंगु खस भाय्‌यात जक नेपाली धायेगु पाय्‌छि मखु धैगु च्वसु च्वयाः अन्तर्राष्ट्रिय मञ्चपाखें सारदानन्द पुरस्कार (ने.सं. १११२७) त्याकेत नं ताःलाःगु दु ।

भाजु दिपक शाक्यया जन्म वि.सं. २०१९ (ने.सं.१०८४) बैशाख १४ गते भोजपुर जिल्ला टक्सारय् जूगु खः । वय्‌कःया बौया नां राम बहादुर शाक्य व मांया नां कर्णकुमारी शाक्य खः । भाजु दिपक शाक्य नेपालभाषाया भाषिक अभियन्ता व भाषा न्ह्यलुवाः खः । भाजु दिपक शाक्यं नेवाः देय् दबूया मध्यपश्चिमाञ्चलया न्वकू जुयाः नेवाः देय् दबूयात स्वनिगलं पिने थीथी जिल्लाय् न्यंकायंकेगु ज्याय् तःधंगु योगदान बियादीगु दु । वय्‌कलं थ्यंमथ्यं झिन्यादँ तक मदिक्क देय् दबुली आवद्ध जुयाः ज्या यानादिल । थौंकन्हय् वय्‌कः दांग तुल्सीपुरय् च्वनाः नेपालभाषा व नेवाः संस्कृति उत्थनाया ज्याय् सक्रिय जुया च्वनादीगु दु । नेवाः संगीत स्यनेगु ज्या यानाच्वनादीगु दु ।

दिपकप्रसाद श्रेष्ठ मकवानपुर जिल्लाय् लाःगु हेटौंडा नगरया छम्ह भाषासेवी खः । वय्‌कः हेटौंडां पिहां वःगु नेपालभाषाया न्हापांगु वाःपौ ‘हेटौंडा वाःपौ’ या प्रकाशक लिसें सम्पादक जुयादी ।

बि.सं. २०२८ असार १७ गते बन्जाःहिति, येँय् जन्म जुयादीम्ह भाजु दिलिप शाही नेपालभाषाया संचार लागाय् ताःइलंनिसें च्वसु च्वयेगु ज्या याना वैच्वनादीम्ह व्यक्तित्व खः । वय्‌कलं नेपालभाषाया थीथी पत्रपत्रिकाय् यक्व कविता च्वयाः पिथनादीगु दु । वय्‌कः नेपालभाषाया कविता ख्यलय् लिपांगु पुस्ताया कवि खः । वय्‌कःया कविताय् विशेष यानाः शोषण, अत्याचारयात कयाः आक्रोश दु । वय्‌कः स्वतन्त्र पत्रकार नं खः । वय्‌कःया यक्व यक्व हे समसामयिक च्वसु थीथी पत्रिकाय् निरन्तर पिदनाच्वंगु दु ।

अबु विश्वरत्न हाडा व मां रुद्रकुमारी हाडाया कोखं वि.सं. १९९४ असारं ख्वपया इच्छु त्वालय् भाजु दिव्यरत्न हाडाया जन्म जूगु खः । नेपाःया अवैतनिक राजदूत कथं थीथी देशय् चाःहिला दीबलय् वय्‌कलं ख्वप देय्‌या गरिमा व नेवाः संस्कृतिया प्रचार प्रसार यायेकथं झिंन्हय्‌पु च्वसु दुथ्याकाः ‘ख्वप नसिं …’ नांगु सफू च्वयाः पिथनादीगु खः ।