Category: भाषा, लिपि व साहित्य

नेपालभाषाया बाखं साहित्यय् लिपांगु पुस्ताया बाखंच्वमि भाजु राकेश महर्जनया बाखं सफू खः थ्व धुक्धुक् धुक्धुक् । नागार्जुन पब्लिकेशन प्रा.लि.या लुखां थ्व सफू ने.सं. ११४१ य् पिदंगु खः । थ्व सफुलिइ झिंन्हयपु बाखं दुथ्यानाच्वंगु दु । थ्व सफुलिइ बाखंच्वमिं यक्व न्हून्हूगु प्रयोग यानादीगु दु । कविता शैलीया बाखं दु, फिल्म स्क्रिप्ट पहःयागु बाखं दु, निबन्ध व पत्र शैलीया नं बाखं दु । नेपालभाषाया बाखं साहित्यय् लिपांगु पुस्ताया थ्व छगू सशक्तगु बाखं सफू खः ।

नेपालभाषा उपन्यास ख्यःया छगः थीगु नगु जुयादीम्ह धुस्वां साय्‌मिया जन्म बौ नारायणबहादुर व मां दानमाया मानन्धरया कोखं ने.सं १०५० य् येँया झ्वःछेँय् त्वालय् जूगु खः । थ्वय्‌कःया वास्तविक नां गोबिन्दबहादुर मानन्धर खःसा धुस्वां साय्‌मि थ्वयकलं साहित्य लेखनय् थम्हं हे छुनादीगु नां खः । थ्व हे नामं वय्‌कः दकलय् अप्वः चर्चित व परिचित जुयादीगु दु । त्रिभुवन विश्वद्यालयया इतिहास व संस्कृत विषयया प्राध्यापक जुयादीम्ह साय्‌मि बहुआयामिक व बहुभाषिक श्रष्टा खः । वि.सं २००८ सालय् हिमाली क्रन्दन नांगु एकांकी च्वयाः साहित्यिक ख्यलय् दुहांझाःम्ह साय्‌मिं न्हापां कविता, निबन्ध, बाखं, चिबाखं व नाटकया सफू पिकायेधुंकाः लिपा थःगु भाषाय् उपन्यास मदुगु खनाः मिसा नांगु उपन्यास च्वयाः नेपालभाषाया न्हापांम्ह उपन्यासकार जुयादीगु खः । थनंनिसें वय्‌कलं थःगु च्वसा उपन्यास लेखनय् थातं तयादिल । थ्व विधाय् वय्‌कलं प्रसिद्धि नं कमय् यानादिल ।

मिसा उपन्यास धुनेवं छगूयां ल्यू मेगु यानाः छगू दर्जन स्वयाः अप्वः न्हून्हूगु प्रयोगया उपन्यास पिकयादीम्ह थ्वय्‌कः नेपालभाषाया न्हापांम्ह उपन्यासकार, दकलय् अप्व उपन्यास च्वःम्ह उप्यासकार जक मखु विश्व उपन्यास साहित्यय् प्रयोग जूगु न्हून्हूगु प्रयोगत नेपालभाषाय् दुतहःम्ह उपन्यासकार नं जुयादिल । नेपालभाषां बाहेक नेपाली व हिन्दी भासं नं साहित्यिक रचना यानादीम्ह साय्‌मिया कृतित थीथी भासं नं अनुवाद जूगु दु ।

थ्वय्‌कःया मास्टरपीस माने यानातःगु ने.सं १०७८ य् पिदंगु आत्मकथात्मक शैलीइ च्वयातःगु यौनवादी व माक्र्सवादी विचारधारा ब्याःगु गंकी उपन्यास च्यागू भाषाय् अनुवाद जूगु दु । फ्रान्सेली लेखकपिं इमिलि जोला, मोपासा थेंज्याःपिं स्रष्टापिनिपाखें प्रभावितम्ह साय्‌मिजुया थ्व गंकी उपन्यासं निसें नेपालभाषाय् नं सीदयेक यौन मनोवैज्ञानिक उपन्यासया सूत्रपाट जुल ।अथेहे वयकःया मेगु जि भ्वातिं जि सतः उपन्यास नं नेपाः देशं पिने अमेरिकाया सामाजिक, सांस्कृतिक व भौगोलिक परिवेशय् च्वयातःगु नेपालभाषाया न्हापांगु उपन्यास खः ।

थुकथं साय्‌मिया मिसा, पासा, मतिना, गंकी, जि भ्वातिं जि सतः, निभाः, आदि यानाः झिंस्वंगू उपन्यास,  यानाः स्वंगू बाखं सफू व त्रिवेणी व ह्याउँ निभाः यानाः निगू नाटक यानाः नेपालभाषाय् झिंच्यागू, हिन्दी भाषाया न्यागू, नेपाली भाषं न्यागू, अंग्रेजी भाषं निगू सफू पिदंगु दु । भारतीय उपन्यासकार अमृता प्रितमं धुस्वांयात नायक दयेकाः अदालत नांया उपन्यास नं च्वःगु दु । धुस्वां साय्‌मि नेपालभाषाया न्हापांम्ह उपन्याकार जक मखु नेपालभाषाया न्हापांम्ह चीबाखं अर्थात् लधुकथा च्वमि नं खः । थ्वय्‌कःया मूस्वां नेपालभाषाया न्हापांगु लधुकथा संग्रह खः ।

उपन्यास विधाय् निकःतक श्रेष्ठ सिरपाः त्याकेत ताःलाःम्ह साय्‌मियात साहित्य सुता उपाधिं विभूषित याःगु दुसा थ्वय्‌कलं उपन्यास विधायात च्वन्ह्याकेगु तातुनाः गंकी–बसुन्धरा व दीप–जनमत पुरस्कारया नं स्थापना यानादीगु दु । वि.सं. २०६४ पुस २ गत ७७ दँया वैशय् हृदयाघातपाखें थ्वय्‌कःया स्वर्गारोहण जुल ।

धूफ्वः नांदंम्ह मिसा बाखंच्वमि मनदेवी तण्डुकारं च्वयादीगु न्हूबाखं संग्रह खः । थ्व सफू च्वसापासापाखें ने.सं ११४० य् पिदंगु खः । झिंन्हय्‌पु बाखंया थ्व संग्रहय् सामाजिक, आर्थिक, राजनैतिक उत्पीडन भोगे यायेमाःपिं निम्न बर्गया समस्यायात ब्वमिपिनिगु नुगलय् दी कथं ब्वयातःगु दु । धूफ्वः, स्याःमचायेकूगु दुघाः, जघन्य अपराध, विवशता, चिरीबाःगु नुगः आदि थुकी दुथ्याःगु बाखं खः । थ्व सफुलिं झीगु समाजय् धुफ्वः जुयाः न्यनाच्वंगु विकृति बेथितियात ब्वयाः क्यनेत ताःलाःगु । थ्व धूफ्वः सफूयात ११४० या रामशेखर लुमन्ती सिरपालं छायेप्यूगु दु ।

धोये दुंगु भिखा छेँ प्याखंया च्वमि शान्तिलाल नेवाः खः । ने.सं १०९५ तछलाथ्व ज्याःपुन्हि कुन्हु थ्व सफू पिदंगु खः ।

वि.सं. २०२२ सालं रेडियो नेपालं नेपालभाषाया बुखँ प्रशारण यायेगु दिकाबियाःलिं दनावःगु भाषिक आन्दोलनया लिच्वःकथं स्वतस्फूर्त रुपं उदय जूपिं साहित्यकारपिं मध्ये छम्ह भाजु डा. पुष्पराज राजकर्णिकार नं खः । थःगु मांभाय्‌यात याःगु प्रहारया स्याःचालं दनावःगु लहरया छगू रुप खः– ने.सं ११३३ य् पिदंगु पुष्पराज राजकर्णिकारया धौबजि मुक्तक संग्रह खः । खुइन्यापु कविताया संग्रह थ्व धौबजी चिग्वः मल्ता पालु धाये थें थुकी दुनेया न्यापु कविता त्वःताः मेगु खुइपु कविताया आकार, संरचना व स्वरुपकथं मुक्तक मुना धायेछिं ।

थ्व धौबजि दुनेच्वंगु कविता मात्र प्यझ्वःया जुयाः नं प्रत्येक कविता स्वतन्त्र अस्तित्व नापं सार्वभौमिकतां सम्पन्न जू । थुकी गुगुं मुक्तक सामान्य खनेदःसां गुगुं काव्यात्मक अभिव्यक्ति कल्पनायुक्त जुयाः तसकं क्वातु, स्यल्लाः । कविताय् वैयक्तिक प्रतीक प्रयोगया नापं अभिव्यंजनाय् न्हूगु अर्थ बिस्तार जुयाच्वंगु खंकेफु । भाषिक समानताया उद्देश्य ज्वनाः शोषण दमन अन्याय अत्याचार पाखें मुक्त यानाः शान्तिपूर्ण जीवन पाखे समाजयात न्ह्यज्याके फयेमाः धयागु क्वात्तुगु विश्वास ज्वनाः च्वसा न्ह्याकातःगु दु । थुकी ह्यूपाः व हिलासूया प्याचाःगु नापं क्रान्तिया बिगुलया सः थ्वयाच्वंगु दु ।

धौबजि मोतिलक्ष्मी उपासिकाया वृति खः । च्वमिं च्वयादीगु लेख रचनात नेपालभाषा परिषद्ं ने.सं १११८ य् सफूया रुपय् पिथंगु खः । थ्व सफू निबन्ध मूना खः । अथेखःसां थुकी मेमेगु विधाया लेख रचना नं दुथ्याका तःगु दु । न्हापांगु ब्वय् झिंस्वपु च्वखँ दुथ्याः । निगूगु ब्वय् झिपु संस्मरण दु । स्वंगूगु ब्वय् स्वपू भावानुबाद अले प्यंगूगु ब्वय् खँल्हाबल्हा दुथ्याकातःगु दु । भूमिका च्वयादीम्ह फणीन्द्ररत्न बज्राचार्यया धापू कथं थुकी मोतिलक्ष्मीया ने.सं. १०६९ निसें १११५ तकया च्वसुत दु । च्वमिं थ्व सफू थःगु जीवनकालय् हे पिथनेगु निंतिं पिकाकःयात लल्हानादीगु खःसां धौबिज सफू पिहांवःगु वय्‌कलं स्वयेमखं ।

ध्याकुनय् च्वंगु धू नेपालभाषाया आधुनिक कवि योगेन्द्र प्रधानया झिगूगु कविता संग्रह खः । कुतः पिकाकःपाखें ने.सं ११३५ य् पिदंगु थ्व सफुलिइ गुइपु आधुनिक कविता दुथ्यानाच्वंगु दु । पिकाकःपाखें बिमल ताम्राकारया लुपाः धकाः दुथ्याकातःगु मन्तव्य व नांजाःम्ह समालोचक पूर्ण ताम्रकारया ध्याकुनय् च्वंगु धू सचेतनाया सः नांगु ग्यसुग्यंगु समिक्षात्मक भूमिकां थ्व सफूया गरिमा अझ च्वन्ह्याकाब्यूगु दु । कवि योगेन्द्र प्रधानजुं थ्व ध्याकुनय् च्वंगु धू सफुलिइ दुथ्याःगु गुइपु कविता ने.सं ११३३–११३५ दुने अर्थात् निदँया दुने रचना यानादीगु कविता खः । प्रगतिशील विचारधारयाम्ह कवि योगेन्द्र प्रधानया कविता च्वयेगु धयागु कविया थःगु आत्म सन्तुष्टिया निंतिं मखु जनतायात सचेचना थनेगु जुइमाः धयागु गुगु बिचाः खः थ्व कविता संग्रहं नं उगु सन्देशयात आत्मसाथ याःगु दु ।

मां सुवर्णकुमारि व बौ विष्णुलाल कायस्थया कोखं ने.सं. १०६२ (वि.सं. १९९८ मार्ग १९ गते) कुन्हु ख्वपया खौमात्वालय् ध्रुवनारायण कायस्थया जन्म जूगु खः । वय्‌कलं स्कूलया विद्यार्थी जीवन कालय् नेपालभाषां म्ये, कविता रचना यानादीगु खः । वय्‌कःया दकलय् न्हापां निबन्ध ने.सं. १०७५ य् थौंकन्हे लय्‌पौया ल्याः ५ य् पिदंगु खः ।

वय्‌कलं न्हापांगु अन्तरकलेज नेपालभाषा साहित्य सम्मेलन व यलय् नेपालभाषा साहित्य सम्मेलनय् निबन्धय् न्हाप सिरपाः त्याकादीगु खः । वय्‌कःया दकलय् न्हापांगु सफू लोकगीत ने.सं. १०७५ य् पिदंगु खः । थ्वयां लिपा ने.सं. १११६ य् मांभासं सिलः ब्वने (पद्य) व छ्वास अजिमा निबन्ध मुना पिदंगु खः । थौंया विसंगति विकृतिप्रति तिक्ष्ण व्यंग्य नकातःगु छ्वास अजिमा नेपालभाषाया हास्यव्यंग्य निबन्धया छगू नमूना जूगु दु । थुकथं नेपालभाषाय् हास्यव्यंग्य निबन्धकार कथं धु्रवनारायण कायस्थयात म्हसीकेगु जूगु दु । वय्‌कःयात नेपालभाषा परिषदं ने.सं. १११९ य् ठाकुरलाल सिरपाः प्रदान याःगु खः । ने.सं ११३३ स वय्‌कलं थःगु नश्वर देह त्याग यानादिल ।

भाजु ध्रुव मधिकर्मि मां इन्द्रमाया व बौ आदिदास मधिकर्मिया कोखं ने.सं. १०७८ य् सांस्कृतिक नगरी ख्वप देशय् जन्म जूगु खः । ध्रुव मधिकर्मी नेपालभाषा तथा नेपाली भाषा साहित्यया ख्यलय् च्वसा न्ह्याकादीम्ह छम्ह बहुआयामिक स्रष्टा खः । वय्‌कलं नेपालभाषा साहित्यया ख्यलय्— बाखं, चिबाखं, निबन्ध, हाइकु समालोचना, गजल, मचासाहित्य आदि तःगू विधाय् च्वसा न्ह्याकादीगु दु ।

नेपालभाषाय् सफूया रुपया थ्वय्‌कःया ध्रुव मधिकर्मिया बाखं (ने.सं.११०९) व चिबाखं सफू सः व खः (ने.सं. ११३९) पिदंगु दुसा थीथी पत्रिकाय् बाखं, चिबाखंया नापं हाइकु, गजल, मचा बाखं व समालोचनाया च्वसु पिदंगु दु । अथेहे थ्वय्‌कःया नेपाली भाषाय् नं थीथी विधाया न्हय्‌गू सफू पिदंगु दु । ध्रुव मधिकर्मीं थीथी साहित्यिक गोष्ठी प्रस्तुत जूगु रचनाया बारे दुग्ययेक समिक्षा यानादीम्ह समिक्षक कथं नं म्हसिउ । अथेहे थ्वय्‌कलं थीथी गोष्ठीइ ग्यसुग्यंगु कार्यपत्र नं प्रस्तुत यानादीगु दु । ध्रुव मधिकर्मिया बाखं सफूया पाण्डुलिपियात च्वसापासां ने.सं. ११०९ दँया श्रेष्ठ सिरपाः नं देछाःगु दु ।

ध्रुव मधिकर्मी नेपालभाषाया आधुनिक बाखं ख्यलय् परम्परागत शैलीयात हाचां गायाः निबन्धया लसि वःगु बाखं च्वयादीम्ह छम्ह प्रयोगवादी बाखंच्वमि खः । थौं साहित्यया गुगुं नं विधा छगू निश्चित विधाया विशुद्ध नियम दुने कुंकाः च्वनीमखु धयागु उत्तर आधुनिकवादया बहुविधात्मक सिद्धान्त थ्वय्‌कःया ध्रुव मधिकर्मिया बाखं सफुलिइ प्रतिपादन जूगु खंकेफु ।

अथेहे थ्वयकःया लिपा पिदंगु चिबाखं थौंया चिबाखं गथे जुइमाः धैगुया छगू नमूना धायेबहजू । चिबाखंया छगू विशेषता हाकलं जक चीहाकः मजुसे संकेतात्मक, सुत्रात्मक, विम्वात्मक जुयाः ब्वमिपिनिगु नुगलय् छगू झट्का बीफैगु जुइमाः धैगु गुगु मान्यता खः थ्व खँ थ्वय्‌कःया चिबाखं नं महसुस जुइकेब्यूगु दु । थथे हे थौंया समाजय् ब्वलंगु विकृति, विसंगतियात प्रतीक, विम्वया माध्यमं प्रस्तुत यानाः न्हूगु मूल्य मान्यता नी स्वनेगु पाखे नं थ्वय्‌कःया च्वसा उन्मुख जूगु दु ।

साहित्यय् ध्रुवकृष्ण दीपया नामं च्वयेगु ज्या यानादीम्ह भाजुया नां धु्रवकृष्ण सिन्या श्रेष्ठ खः । वय्‌कः ने.सं. १०५३ स अबु भुवनलाल सिन्या श्रेष्ठ व मां रत्नमाया सिन्या श्रेष्ठया कोखं मोमदु गल्ली यलय् बूगु खः । वय्‌कलं नेपालभाषा, खस् नेपाली व अंग्रेजी भाषाय् कविता, म्ये व निवन्ध च्वयादी । वय्‌कःया न्हापांगु प्रकाशित रचना ने.सं.१०७१ य् थौंकन्हे पत्रिकाय् पिदंगु ल्यहांवन कविता खः । वय्‌कःया नेपालभाषाय् मचाम्ये सफू योमरि खः । वय्‌कःया नेपाःया साहित्य, कला, संस्कृति, पुलां बाखं, नखःचखःया बारे अंग्रेजी भाषां तःगु हे सफू पिदंगु दु ।