Category: भाषा, लिपि व साहित्य

नेपालभाषाया थौंतक स्यूगुली दकलय् न्हापांगु लिखित पत्र कथं ने.सं २३५ या लिखित पत्रयात कयातःगु दु । थ्व स्वयाः न्ह्यःया लिखित पत्र लुयावःसां नेपालभाषाया वाक्य मखु, छुं खँग्वः संस्कृतया तँसा वा टिपोट कथं जक छ्यलातःगु लुयावःगु दु । ताडपत्र भुजिंम्वल लिपिं च्वयातःगु थ्व लिखित पत्रय् स्वतन्त्र अभिव्यक्ति कथं नेपालभाषायात छ्यलातःगु दु । थुगु इलय् लिखित पत्रयात नां बीगु चलन मदु । उकिं थ्व लिखित पत्रय् थुकियात नियमपरिभाषा पत्रिका धकाः न्ह्यथनातःगुलिं थ्व अभिलेखयात नियमपरिभाषा पत्रिका नं धायेगु पाय्‌छि जू धैगु अन्वेषक भाजु काशीनाथ तमोटया धापू खः ।

तप्यंक संबत् न्ह्यमब्वसे तत्कालीन प्रचलन कथं अक्षराङ्क छ्यलातःगु दु गथे — सिद्धि स्वस्ति । सम्वत आ ल ह्र (२३५) मार्ग कृष्ण चतुर्दशी । श्रीबुमाया श्रीतेग्वल्के श्री सिवदेव संस्कारित श्रीमनिधरजैवमहाविहारार्यसर्वसंघना नियमपरिभाषपत्रिकेयं ।..बन्धुवुविहार हावोया चीवरि मानि २० पद्मभद्र, दानभद्र .. दस मानिका धा मा १०-१०..छुं पनक .. धकाः च्वयातःगु दु । थन पत्रिका धाःगु थौंया थेंज्याःगु साहित्यिक पत्रिका मजुसे छुं नियम थिति च्वयातःगु लिखित पत्र अर्थात् छपत्र धाःगु खः । थ्व अभिलेख ललितपुरया त्यागः त्वालय् लाःगु जुजु शिवदेवं संस्कार याःगु मणिधरजीव महाविहारया आर्य सर्वसंघया (उगु विहारय् बरेछूपिं व विहारनाप सम्वन्धित भिक्षुपिनिगु निंतिं) छु थिति नियम च्वयातःगु अभिलेख खः । थ्व ने.सं २३५या लिखित पत्र न्हापां ने.सं ११०० य् हेमराज शाक्यं यलया उकुबहालय् च्वंगु पुलांपुलांगु अभिलेख अध्ययन यायेगु झ्वलय् मेमेगु लिखित पत्र नापं लुइकादीगु खः । लिपा थ्व अभिलेखयात भाजु काशीनाथ तमोट, इयान अलसपपिंसं थुकिया बांलाक फोटो कायेगु नापं माइक्रोफिल्म याकादिल (माइक्रोफिल्म नं —ई १४०३-१३) ।

थ्व अभिलेखया फोटो थःपिंसं अध्ययन यायेगुया नापं मेपिं तत्कलीन विद्वानपिं धनवज्र वज्राचार्य, डा.कमलप्रकाश मल्लपिंत ब्वनेत बियादिल । थ्वय्‌कःपिं फुक्कस्यां बांलाक ब्वनाः थ्व अभिलेख मुक्कं नेपालभाषायागु खः धकाः सार्वजनिक यानादिल । तःगू नेपालभाषाया वाक्य दुथ्यानाच्वंगु थ्व अभिलेखय् नेपालभाषाया आपालं असमापिका क्रिया (तँङ, सेङ) व उकिया रुपावली व कारक प्रत्यय (श्रीतेग्वल्के), लिच्छबी नाप तौल (मानिका, धामा ) नं दुथ्यानाच्वंगु दुगुलिं थ्व अभिलेख स्वयाः नं पुलांगु नेपालभाषाया अभिलेख दयेमानि धैगु वय्‌कः विद्वानपिसं अनुमान यानादीगु दुसा थ्व ने.सं २३५या अभिलेख भाषिक अध्ययनया निंतिं जक ज्याय्‌ख्यलय् जूगु अभिलेख मजुसे तत्कालीन प्रचलित मुद्राया नापं नाप तौलया प्रकार सीकेत नं ग्वाहाली जूगु दु ।

नेपाः गाःया धर्म नेपाल संस्कृति व बुद्धधर्मया अध्ययेता भाजु बज्रमुनि बज्राचार्यं च्वयादीगु ने.सं ११३५ य् इन्द्रज्वाहर गुथिया आर्थिक ग्वाहालिं नेपालभाषा केन्द्रीय विभागया प्रकाशनय् पिदंगु नेपाःगालय् प्रचलित थीथी धर्मसम्बन्धी सफू खः । झिगू अध्याय दुगु थ्व सफुलिइ न्हापांगु स्वंगू अध्याय धर्म संस्कृतिया परिभाषा, नेवाः वस्तिया संरचना व गुथिगान सम्बन्धी जूगु दुसा लिपायागु न्हय्‌गु अध्यायय् शैव, शाक्त, वैष्णव, जुदाइज्म, इस्लाम व बुद्धधर्म यानाः खुगू थीथी धर्मया म्हसीका दुसा दकलय् लिपांयागुली धार्मिक समन्वयया सम्बन्धी खँ दुथ्यानाच्वंगु दु ।

थ्व नेपाःमि (NEPAMI) सफूया च्वमि प्रा.डा. मृगेन्द्रलाल सिंह खः । वय्‌क: नेपाःया नांजाःम्ह तथ्यांकविद् खः । थ्व सफू खँल्हाबल्हा दबूया लुखां सन् २०१६ य् पिदंगु खः । नेवाःतय् स्थितियात दुवालेगु ज्या यानातःगु थ्व सफुलिइ नेवाः धयापिं सु खः ? धयागु खँ निसें नेवाःतय् थीथी जात्रा पर्व आदिया खँयात कयाः दुवालेगु ज्या नं जुयाच्वंगु दु । अंग्रेजी भाषं च्वयातःगु थ्व छगू ग्यसुग्यंगु सफू खः ।

नेपाःया तान्त्रिक द्यः व तान्त्रिक पूजा बलदेव जुजु व सुरेन्द्रमान श्रेष्ठया संयुक्त लेखनय् पिदंगु संस्कृति विषयया सफू खः । च्वमिपिं जुजु व श्रेष्ठं हे पिकाकःया भूमिका निर्वाह यानादीगु थ्व सफू ने.सं. ११०५ य् पिथंगु खः । थ्व सफुलिइ नेपाःया तान्त्रिक द्यःत, झीगु संस्वृmतिइ सम्हय्‌या महत्व, ख्येँ सगं, नेपालय् द्यःखः जात्रा, खड्ग सुरक्षाया प्रतीक, मोहनि, स्वन्तिनखः व सीकाःभू यानाः च्यापु प्रबन्धात्मक च्वसु दुथ्यानाच्वंगु दु । थुपिं च्यापु च्वखँ मध्ये बलदेव जुजुया प्यपु व सुरेन्द्रमान श्रेष्ठया प्यपु च्वखँ थुकी दुथ्याः । थ्व प्रबन्ध सफुलिइ नेपाःया धार्मिक संस्वृmतिइ दुसुलाच्वंगु रहस्य व महत्व उजागर यायेगु कुतः जूगु दु । दसुया निंतिं नेपाःया तान्त्रिक द्यःत धाःगु च्वसुलय् महाद्यः व नारांद्यः थेंज्याःपिं पौराणिक द्यःत स्वयां आगंद्यः व दिगुद्यः थेंज्याःपिं तान्त्रिक द्यःत झीगु जीवननाप छाय् अप्वः सती धयागु खँ न्ह्यथनातःगु दु । झीसं बुसांनिसें मसीतले याना वयाच्वनागु थितिरीति फुक्क तान्त्रिक विधि–विधानय् आधारित जुयाच्वंगु दु धयागु खँ थ्व सफूया निचोड खः ।

नेपाःया शास्त्रीय चर्या प्याखं–छपुलु सफूया सम्पादक मय्‌जु प्रेमशान्ति तुलाधर खः । थ्व सफू लोकसाहित्य परिषद् पाखें ने.सं.११२८ य् पिदंगु खः । चर्या प्याखं नेपाःया पुलांगु थःगु मौलिक प्याखं खः । नेवाःतय्‌गु संस्कृतिइ थ्व प्याखंया बिशेष महत्व दु ।थ्व सफुलिइ चर्या प्याखंया ज्ञाता स्वम्ह भाजुपिनि ग्यसुग्यंगु च्वसु दुथ्यानाच्वंगु दु । थुकि चन्द्रमान मुनिकारजुया नेपाःया शास्त्रीय प्याखं चर्या प्याखं छपुलु, फणीन्द्ररत्न बज्राचार्यजुया चर्यागीत व चर्या नृत्य अले मणिरत्न शाक्यजुया महायानी सम्प्रदाय दुने चर्या नृत्य धयागु च्वसु दु ।

नेपाःया स्वंगू लाय्‌कू सफू भाजु पूर्णकाजी ताम्राकारं येँ, यल, ख्वप, किपू, थिमि व भोंत दे दुनेया थीथी ऐतिहासिक सम्पदा, देगः, बहाः, जात्रा आदि विषयय् च्वयादीगु निबन्ध मुना खः । नेपालभाषा परिषद्ं ने.सं. ११२२ य् पिदंगु थ्व सफुलिइ बःचाहाकलं च्वयातःगु १०२ पु च्वसु दु ।

हस्तलिखित लय्‌पौ नेपाल सफू मय्‌जु निर्मला श्रेष्ठया सम्पादनय् लोकसाहित्य परिषद्पाखें पिदंगु खः । थ्व सफू पिकायेत भाजु विराट श्रेष्ठं आर्थिक ग्वाहालि यानादीगु खः । वि.सं १९९७ सालया राजनैतिक पर्वय् नेपालभाषाया तःम्ह च्वमिपिं जेलय् लातसा थ्व इलय् जेलय् मलाःपिं छपुचः ल्याय्‌म्हतय्‌सं रत्नध्वज जोशीया नेतृत्वय्, भैरबगोपालया सक्रियताय् नेपाल नामं ९ ल्याः तक हस्तलिखित पत्रिका पिकाल । थथे पिदंगु पत्रिका मध्ये १, ३, ५, ६, ७ व ९ यानाः ब्याक्कं खुगू ल्याः जक लुइकेफत । थुपिं हे खुगू ल्याखय् दुथ्याःगु रचनातय्‌गु विधागत ब्वथलेगु, विश्लेषण यायेगुया नापं पत्रिकाय् च्वसु दुथ्याःपिं च्वमिपिनिगु परिचय नं बीगु ज्या थ्व सफुलिइ यानातःगु दु । थ्वहे कथं थ्व खुगू ल्याखय् दुथ्याःगु च्वसुया च्वमिपिं खः— रत्नध्वज जोशी, भैरव गोपाल वैद्य, हरिशंकर लाल श्रेष्ठ, रुद्रवहादुर श्रेष्ठ, चक्रधर शर्मा, पूर्णप्रसाद अमात्य आदिपिं खःसा विधागतरुपं कविता निबन्ध अप्वः पिदंगु खनेदु ।

थ्व नेपाल धर्मदर्शनया खँत नांगु सफूया च्वमि भाजु रेवतिरमणानन्द श्रेष्ठ वैद्यजु खः । थ्व सफू ने.सं. १११३ अनलाय् नेपालभाषा परिषद्पाखें पिदंगु खः । थ्व झीगु नेपाःगालय् छ्यलावयाच्वंगु धर्म दर्शननाप स्वापू दुगु आपालं तथ्य खँत दुथ्याकातःगु सफू खः । थथे सनातन धर्म दर्शन निसें शैव दर्शन, वैष्णव दर्शन, बौद्ध धर्मदर्शन व थ्वया कचामचा दर्शन चवार्क दर्शन, षटदर्शन (सांख्य, योग, मीमांसा, वेदान्त, न्याय, वैशेषिक ) दर्शनया संक्षिप्त विवरण व व्याख्या दुथ्याकाः च्वयातःगु थ्व सफू छगू बःचाधंगु धर्मकोष हे धायेबहजू ।

नेपाल बौद्ध कला निबन्ध सफू बुद्ध सम्बत् २००० य् वाङमय शताब्दी पुरुष सत्यमोहन जोशीं च्वयादीगु खः । धर्मोदय सभापाखें पिदंगु थ्व सफुलिइ नेपाःया बौद्धकला अन्तर्गत बौद्ध धर्मयागु परम्परा, बौद्ध धर्मनाप नेपाःया कला, नेपाली बौद्ध कलाय् सांकेतिकता वा रहस्यवाद, बौद्ध प्रदर्शनी, बौद्ध कलाया संरक्षण, नेपालं पिने नेपाली बौद्ध कलाकारतय् देन बारे च्वयातःगु दु ।

नेपाल मण्डलया स्वँकचा बुद्धधर्म छस्वाः सफू भाजु पूर्णकाजी ताम्राकारं बुद्ध धर्म व उकिया पुनरुत्थान, बौद्ध जागरण, स्वयम्भू, लुम्बिनी आदि विषयय् च्वयादीगु प्रबन्धात्मक व निबन्धात्मक निबन्ध मुना खः । नेपालभाषा परिषदं् ने.सं. ११२३ य् पिथंगु थ्व सफुलिइ ३७ पु च्वसु दु ।