Category: भाषा, लिपि व साहित्य

तबः मरूया नेवाः हाइकु सफू ने.सं. १११३ कछलाथ्व १ कुन्हु लाछि पिथना कान्तिपुर नेपालपाखें पिथंगु खः । थ्व नेपालभाषा साहित्यय् न्हापां पिदंगु हाइकु संग्रह खः । न्हय्स्वपु हाइकु दुथ्याःगु थ्व बःचाधंगु सफू खः । थुकी प्वंकातःगु भाव थथे दु– मभिंगु भाव हां लिनाछ्वयेमाः, थज्याःगु तत्व दत्तले न्ह्याब्लें स्यनाच्वनी । ब्रम्हाण्डया खँ दु, चैत्यया मिखां स्वया ब्यु धकाः आह्वान यानातःगु दु । प्रकृति व ऋतुया थीथी खँ दु ।

नेवाः हाइकु छगू अध्ययन भाजु इन्द्र मालीं च्वयादीगु ने.सं ११२८ य् कुतः पिकाकःपाखें पिदंगु नेपालभाषाय् हाइकु सम्बन्धी न्हापांगु सैद्धान्तिक व विवेचनात्मक सफूचा खः । जम्मा न्यापु हाइकु सम्बन्धी च्वसुत दुथ्याःगु थ्व सफुलिइ छपु हाइकुया परिभाषा, संरचनासम्बन्धी, छपु नेपालभाषाय् हाइकु व नेवाः हाइजिनपिनिगु विषयय् जूगु दुसा मेगु स्वपु पलिस्थाया हाइकु गोष्ठीइ वाचन याःगु हाइकुया नापं कृष्णभक्त बोडे व अगिव बनेपालीपिनिगु हाइकुया विवेचना जूगु दु । थथे थ्व नेवाः हाइकु छगू अध्ययन छगू बःचाधंगु सफू खयाः नं हाइकु सम्बन्धी सौद्धान्तिक व व्यवहारिक ज्ञान ह्वलेत ताःलाःगु सफू खः ।

नेवाः हाइकु मुना दया खड्गी बेचैन, दिल बहादुर चित्रकार व नरेन्द्र श्रेष्ठपिनिगु सम्पादनय् ने.सं. ११२५ य् ललितपुर पब्लिकेशन प्रा.लि.या लुखां पिदंगु खः । थुगु सफुलिइ स्वीस्वम्ह हाइजिनपिनिगु म्हतिं न्यापु न्यापुया ल्याखं १६५ पु हाइकु दुथ्याकातःगु दु । थुकी थीथी परिवेशय् खंगु वा मनूतय्‌सं भोगय् यानाच्वंगु जीवन चक्रया लु, अले थज्याःगु अनुभूति ब्वलनाच्वंगु लाय्‌लामाया जः, विद्रोहया निंतिं थ्वयाच्वंगु सः, राजनीतिया हुनिं मनूतय्‌गु जीवनय् लानाच्वंगु हाकुसेच्वंगु ध्वः लिसें अनेक विषयवस्तु दुगु हाइकु दुथ्यानाच्वंगु दु ।

नेवाः हाइकु मुना –२ तुयुं पुंया मुनाय् (संकलनय्) ने.सं ११४१ य् नेवाः हाइकु ख्यःपाखें पिदंगु खः । थुकी ११० म्ह हाइजिनया २०१ पु हाइकु दुथ्याकातःगु दु । थ्व संग्रहय् गुइछम्ह हाइजिनया म्हतिं निपु निपु हाइकु दुथ्याकातःगु दुसा झिंगुम्ह हाइजिपिनिगु म्हतिं छपु छपु हाइकु दुथ्याकातःगु दु । मेगु तुयु पुं थम्हं हे च्वयातःगु नःलि पत्रिका व नेवाः हाइकु निलापौ पत्रिकाय् पिदनाच्वंगु हाइगु नं थुगु सफुलिइ दुथ्याकातःगु खः ।

नेवाःतय् तःजिगु नखःचख पाटन संयुक्त क्याम्पसया उपप्राध्यापक उमा श्रेष्ठं च्वयादीगु सफू खः । नेपालमण्डल घःचाः धुकूया नितिं दानप्रसाद श्रेष्ठं पिथनादीगु थ्व सफू ने.सं ११२३ य् पिहांवःगु खः । थ्व सफुलिइ नेवाःतय्‌गु फुक्क तःजिगु नखःचखःया वर्णन यानातःगु दु । थुकी झिंनिगु नखः बारे च्वयातःगु दु । गथांमुगः चःह्रे, गुंपुन्हि, येँयाः पुन्हि, ला छकू वयेकः सम्हय्‌बजि, चथाः, मोहनी, म्हपूजा, यःमरि पुन्हि, घ्यःचाकु सन्हू, पाहाँचःह्रे, मांया ख्वाः स्वयेगु, सिथि नखः व जन्मन्हिया बारे ब्वनेफइ । थुपिं नखःचखया बारे महत्व जक मखु नखलय् माःगु साधारण हलंज्वलं धलः नं न्ह्यब्वयातःगु दु ।

“The Mission of the Newars” नेवाःतय्‌सं छ्युगु पलाः सफूया च्वमि भाजु “Dr. Frederic Moronval” खः । थ्वयात नेपालभाषाय् भाय् हीकादीम्ह भाजु बिष्णु चित्रकार व मय्‌जु सिचु चित्रकार खः । थ्व सफूया पिकाकः नेपालय् फ्रान्सया राजदुतावासया ग्वाहालिं च्वमि भाजु फ्रेदरिक मोरोन्भाल खः । ने.सं.११३८ य् थ्व सफू पिदंगु खः । फ्रान्सया च्वमिं अंग्रेजी भाषं च्वयातःगु थ्व सफुलिइ नेवाःतय्‌सं नेपाल भाषा व बुद्ध धर्मयात च्वन्ह्याकेया निंतिं यानावःगु संघर्षयात न्ह्यब्वयातःगु दु । नेपालभाषा व बुद्ध धर्मया स्वापूयात न्हूधाः याना न्ह्यब्वयातःगु थ्व सफू नेवाः बौद्धपिंके दुगु भाय् व धर्म नितांया महत्वयात वैज्ञानिक अनुसन्धानया लिधंसाय् थौंतकया ज्या न्ह्यब्वयातःग सफू खः ।

नेवार टाउन्स एण्ड बिल्डिङ्ग “Newar Towns and Buildings” छगू खँग्वःधुकू सफू खः । नेवाःतय् सहर व छेँ दनीबलय् छ्यलीगु खँग्वःयात अंग्रेजीं अर्थ बियाः दयेकातःगु खँग्वः धुकू खः । थ्व सफूया च्वमिपिं निल्स गुत्स्चो, बे्रन्हार्ड कोल्फर, ईश्वरानन्द श्रेष्ठाचार्य व सन्क्ट अगस्टिन खः । थ्व सफू सन् १९८७ इ जर्मनीं पिदंगु खः ।

नेवारी लोकगीत नेपालभाषाया लोकम्येयात नेपाली भाषं अनुवाद यानाः तत्कालिन राजकीय प्रज्ञा–प्रतिष्ठानं वि.सं २०३१ य् पिकाःगु लोकम्येया संकलन खः । थ्व सफूया सम्पादक व थुकी दुथ्याःगु लोकम्येया संग्रहकर्ता भाजु हरि श्रेष्ठ खः । थ्व सफू नेपालभाषाया लोकम्ये नेपाली भाषं अनुवाद जुयाः पिदंगु न्हापांगु सफू जक मखु नेपाल राजकीय प्रज्ञाप्रतिष्ठान अर्थात् तत्कालिन श्री ५या सरकारं नेपालभाषाया म्येयात नेपाली भाषं हीकाः पिकाःगु न्हापांगु ऐतिहासिक सफू खः ।

थ्व सफुलिइ भाजु हरि श्रेष्ठं जुजु महेन्द्र मल्लया कपति माया न क्यन हे दैव धैगु म्ये (गुगु म्येयात नेपालभाषाया न्हापांगु म्ये नालातःगु खः) निसें आधुनिककालय् रचना जूगु म्ये अर्थात् ५०० दँ दुने रचना जूगु म्ये दुथ्याकातःगु दु । थुलि जक मखु थ्व सफुलिइ लोक म्येयात नं सामयिक म्ये व सामान्य म्ये कथं ब्वथलातःगु दुसा सामान्य म्येयात नं भजन म्ये, समसामयिक म्ये, हास्य ख्याली म्ये, बालगीत यानाः ब्वथलातःगु दु । थथे थ्व सफुलिइ फुक्कं विषयया यानाः १३५ पु म्यँ दुथ्याकातःगु दु, नापं लोकम्ये हालीबलय् छ्यलीगु थीथी बाजंया परिचय व लोकम्येय् धुवा कथं छ्यलीगु नेवाः खँग्वया व्याख्यातकं परिशिष्ठय् बियातःगु दु ।

ठाकुरलाल मानन्धर व आने फेरगातीया संयुक्त सम्पादनय् आगमकला प्रकाशन दिल्लीपाखें ई.सं १९८६य् पिदंगु नेवारी–इङ्लीश डिक्सनरी, मोडर्न लाय्‌ङग्वेज अफ काठमाडौ भ्याली खँग्वः धुकूया सफू खः । थ्व सफुलिइ ६,४०० खँग्वः दुतिनातःगु दु । थुकी नेपालभाषाया प्रविष्टि, रोमन लिप्यान्तरण, व्याकर्णिककोटी व अंग्रेजीं अर्थ बियातःगु दु । थुकी नेपालभाषाया क्रिया रुपायनया व्यापक धलः दुथ्याकातःगु दु । थ्व खँग्वः धुकूया विशेषता धैगु थुकी दुथ्याःगु भूमिका नं खः ।. थ्व भूमिकाय् नेपाःगाः, नेवाः जातीय इतिहासया सार, नेवाः भाय्‌या विकासया म्हसीका व नेवाः भाय् छ्यलेगु निर्देशिका दुथ्यानाच्वंगु दु ।