Category: भाषा, लिपि व साहित्य

नेवाः गौरव सफूया च्वमि भाजु पूर्णराम मुनंकर्मी खः । थ्व सफू ने.सं. ११४२ य् नेपालभाषा एकेडेमि पाखें पिदंगु खः । झीगु मांभाय् गुलि पुलां, नेपाःया भौगोलिक सीमादुने आखः च्वयेगु प्रचलन गुब्लेनिसें जुल धयागु खँयात कुतुकुलातःगु दु । अथेहे थ्व सफुलिइ दार्शनिक दृष्टिकोणं नेवाःतय् आस्था, धर्म, आत्मा अले द्यः सम्बन्धि नं बिचाः न्ह्यब्वयातःगु दु । थुकी तर्क व विवेचना जक मखु ऐतिहासिक ज्वलंया दसि नं दुथ्याकातःगु दु ।

सुरेन्द्रमान शाक्यं च्वयादीगु नेवाः छेँ निबन्ध सफू ने.सं. १११८ य् रामभक्त भोमिं प्रकाशन यानादीगु खः । थुके नेवाः छेँया स्वरुप जक मखु थुकिया कलात्मक, सांस्वृतिक व तान्त्रिक महत्वबारे नं उल्लेख जुया च्वंगु दु ।

नेवाः तजिलजिइ नखःचखः डा. चुन्दा वज्राचार्यं च्वयादीगु सफू खः । ने.सं ११२० य् नेपालभाषा एकेडेमिपाखें पिदंगु थ्व सफुलिइ नेवाःतय्‌गु फुक्क धयाथेँ नखःचखःबारे उल्लेख यानातःगु दु । थुकी नखःचखः गुकथं हनीगु व नखःचखः हनीबलय् छ्यलीगु ज्वलंया नापं नखःया महत्तायात सरल व स्पष्ट भाषां च्वयातःगु दु ।

संस्कृतिविद् डा. चुन्दा वज्राचार्यया सफू खः— नेवाः तजिलजिया च्वखँमुना । ने.सं. ११२१ य् नेपालमण्डल घःचाःधुकू पाखें थ्व सफू पिहांवःगु खः । च्वमिं इलय् ब्वयलय् च्वसा न्ह्याकातःगु झिंस्वपू च्वखँया मुना थ्व सफुलिइ नेवाः तजिलजिया जात, जात्रा, प्याखं, गुथिया विषयवस्तु जक मखु नेवाः तजिलजि दुने मिसातय्‌गु थाय् तक दुथ्यानाच्वंगु च्वसु दु । च्वमिया थ्व छगू अनुसन्धानात्मक निबन्ध सफू धाःसां ज्यू । थुकी नेवाः तजिलजि दुने मिसातय्‌गु थाय्, मिसा समानता, मिसा स्वतन्त्रता, मिसा सशक्तिकरणया भूमिका ध्वाथुइक च्वयातःगु दु ।

बद्री बेदनाया च्वसां पिज्वःगु नेवाः तांका नांया तांका चिनाखँ सफू ने.सं. ११२६ कौलागा षष्ठीइ कुतः पिकाकःपाखें पिदंगु खः । थुकी मुक्कं ३४ पु तांका दुथ्यानाच्वंगु दु । तांका चिनाखँ दुने मतिनाया सवाः दु । वियोगया छटपटि दु । ईया विधानयात सुनानं हिले फइमखु धयागु सन्देश दु । मतिनाय् अन्यौल जुयाच्वंपिं पात्रत दु । समाजया किपा दु । जीवनया व्यथा दु । मिंयात थः नाला दोष थःगु हे तायेकाः प्रायश्चित यानाच्वंगु स्याःचाःया बाखं दु । लिसें मेमेगु थीथी सवाःया तांका चिनाखँ दु । नेवाः साहित्य लागाय् सफूया रुपय् दकलय् न्हापांगु तांका सफू खः थुगु नेवाः तांका सफू ।

नेवाः नखः व नसाः निजिरोस श्रेष्ठ (न्याछ्यों)या कृति खः । थ्व सफू ने.सं ११३२ य् विजय प्रकाशन पाखेँ पिहांवःगु खः। थ्व सफू ब्वने धुंकाः नेवाःतय्‌गु नखः व नसाया ला वा लुसि थें स्वापू दु धैगु ज्ञान दइ । थुकी झिंन्यापु निबन्ध दु ।

नेवाः नखःचखःया द्यः पुजाविधि बलदेव जुजुया सफू खः । ने.सं ११२२ य् वैदिक प्रतिपष्ठानपाखें पिदंगु थ्व सफुलिइ नेवाः संस्कृतिइ द्यःपुज्यायेगु खँय् थःगु हे बिस्कं पहःगु दर्शन दु । थ्व सफुलीं द्यः पुजा यायेबलय् उकिया अर्थ, अभिप्राय छु खः धइगु सिके फइ । थ्व सफुलिइ द्यः पुज्यानाः हनेमाःगु नखःचखःया फुक्क धयाथें पूजात दुथ्यानाच्वंगु दु । थुकी मोहनि नखः, स्वन्ति नखः, योमरि पुन्ही, ससुपुजा, पाहांचःह्रे, गथांमुगः चःह्रे, चथाः, येँयापुन्हिया दलूचा पूजा व मांबौया ख्वाः स्वय्‌बलय् व सुयां जन्मन्हिबलय् सगं बिइगु विधिबारे ध्वाथुइक च्वयातःगु दु ।

नेवाः न्ह्यलुवा मय्‌जु प्रेमहिरा तुलाधरया च्वसां ने.सं ११३८ य् अमेरिकाया नेवाः अर्गनाइजेशन अफ न्यू इंग्लेण्ड बोस्टन, यू.एस.एपाखें पिदंगु नेवाः न्ह्यलुवापिनिगु जीवनीसम्बन्धी सफू खः । नेपालभाषाया पुनर्जागरणकालया खुम्ह महारथीपिं— निष्ठानन्द वज्रचार्य, सिद्धिदास अमात्य, जगतसुन्दर मल्ल, योगवीर सिंह, धर्मादित्य धर्माचार्य, शुक्रराज शास्त्री लिसें प्रेमबहादुर कंसाकारपिनिगु जीवनी व वय्‌क:पिनिगु भाषिक साहित्यिक योगदानया चर्चा यायेगु ज्या थ्व सफुलिइ जूगु दु ।

नेवाः परम्परागत लोककासा ज्वाला स्थापित व बज्रमुनि निम्ह जानाः च्वयादीगु नेवाः समाजय् प्रचलित कासासम्बन्धी सफू खः । आदिवासी जनजाति उत्थान राष्ट्रिय प्रतिष्ठानपाखें ने.सं ११३७ य् पिदंगु थ्व सफुलिइ १२२ गू कासाया परिचय नापं म्हतीगु तरिकाया विवरण दु । नेवाः म्हसीका, नेवाः कासा व म्हितेगु तरीका, कासाया ब्वथला, कासाय् खनेदुगु थीथी पक्ष व उपसंहार तकं यानाः न्याब्वय् थलातःगु थ्व सफू कासाया सरसरति विवरण जक मजुसे नेवाः समाजय् प्रचलित कासाया विवेचना व थीथी पक्षं विश्लेषण नं यानातःगु दु ।

नेवाः पुर्खा मदये धुंकूपिं नेवाः व्यक्तित्वपिनिगु मू म्हसीका दुथ्याःगु किपा मुना सफू खः । थुकी शंखधर साख्वालंनिसें ने.सं. ११४२ साल तकया मुक्कं २६४ म्ह व्यक्तिपिं दुथ्यानाच्वंगु दु । हलिं नेवाः दबू, नेपाः देय् मूकवःपाखें पिथनेज्या जूगु थुगु सफूया सम्पादक लोककवि राजभाइ जकःमि खः । मुक्कं २६४ पौ दुगु थुगु सफू पिथनेत येँ महानगरपालिकां आथिर्क ग्वहालि याःगु खः । नेवाः भाय् ख्वप निसिं वन्दीपुर तक नेवाः भाय् ख्वप निसें वन्दीपुर तक सफूया च्वमि भाजु मोहनबहादुर कायस्थ खः । कायस्थ सेवा सदन, वन्दिपुरया लुखां थ्व सफू बि.सं.२०७४ य् पिदंगु खः । थ्व सफुलिइ च्वमिं थीथी इलय् च्वयादीगु विविध विषयया झिंच्यापु च्वसु दुथ्यानाच्वंगु दु । थुकी पुलांगु खँग्वः व उकिया छ्यलाबुला अर्थ नं दुथ्याकातःगु दु । वन्दिपुरया नेवाः भाषां थ्व सफू च्वयातःगु खः ।