Category: भाषा, लिपि व साहित्य

पूर्णदास श्रेष्ठं च्वयादीगु गुपु बाखं मुंकाः पिथनातःगु सफू खः— न्हूधाः । थ्व सफू ने.सं. १०९२ य् नेपालभाषा परिषद्ं पिथंगु खः । बाखंया समीक्षालिसेंया भूमिका सिद्धिचरण श्रेष्ठं च्वयादीगु दु । मांया नुगः, द्यःयात स्वां छाय्, जि नं ला मिसा खः, सोतिपाँय्, आफसो, जिगु मन याउँल, जिं बाखं लुइका, जिं ख्याः ज्वना व पनौतिं लिहाँ वयाबले थुकिइ दुथ्याःगु बाखं खः । थुकी दुथ्याःगु बाखंत मध्ये धर्मोदय पत्रिकाय् निपु व झी लय्‌पतिइ प्यपु पिदनेधुंकूगु खः ।

न्हूपुखुलिइ कसायागु ख्वाःपाः सफूया च्वमि इन्द्र माली खः । च्वसापासाया लुखां ने.सं.१०९१य् थ्व सफू पिदंगु खः । नेपालभाषाय् छगू हे सफूयात दुग्येक समालोचना जूगु थ्व न्हापांगु सफू खः । थ्व सफुलिइ निबन्ध च्वमि भाजु प्रेमबहादुर कसाःया न्हूपुखू सफूया निबन्धयात कयाः समालोचना यानातःगु दु ।

न्हूपुखू ने.सं १०७८ स च्वसापासाया प्रकाशनय् पिदंगु प्रेमबहादुर कंसाकारजुं च्वयादीगु निबन्ध संग्रह खः । थुकी —स्वागत, ह्याउँमचा, गंगुस्वां, पौ, सली बाकू, आः छुयाये, सिंकेँ, सम्यक आदि यानाः च्यापु निबन्ध दुथ्यानाच्वंगु दु । थुकी दुथ्याःगु ह्याउँमचा, गंगु स्वां आदि निबन्ध न्हापां धर्मोदय पत्रिकाय् पिदने धुंकूगु खः । कवितात्मक अभिव्यक्ति यर्थाथवादी दुष्टिकोण, आत्मप्रकाशन, निगतिगु विषय दुने नं नेपाल संस्कृतिया गरिमा खंकेफुगु, विषय लागाय् जक थःत सीमित मयासे उखें थुखें चाःहिलाः नं थः वनेमाःगु लँ त्वःमफिक वनेफुगु आदि थ्व संग्रहस दुथ्याःगु निबन्धया विशेषता जूगु दु । थुकथं आत्मपरक निबन्ध विशेषता फुक्क कःघानाः पिदंगु नेपालभाषाया न्हापांगु निबन्ध संग्रह जूगुलिं न्हूपुखू निबन्ध संग्रह नेपालभाषाया निबन्ध ख्यलय् न्हूगु प्रयोग धकाः च्वासापासां श्रेष्ठ सिरपाः देछाःगु दुसा थ्व सफूया च्वमि प्रेमबहादुर कंसाकारयात आत्मपरक निबन्धया प्रणेता कथं कायेगु याःगु दु । थथे प्रेमबहादुर कसाःजुं न्ह्याकादीगु आत्मपरक निबन्धया प्रयोग केवल छगू प्रयोग जक मजुसे नेपालभाषाया निबन्ध ख्यलय् छगू प्रवाहया रुपय् न्ह्यानावन । लिपायापिं आपालं निबन्धकारपिंसं थज्याःगु लँपु ज्वनाः अझ नेपालभाषाया निबन्धयात च्वन्ह्याकेगु ज्या यात ।

न्ह्यखा निबन्ध मुना थीथी निबन्धकारतय्‌गु च्वखँया संग्रह खः । रेवतीरमनानन्द स्यस्यःया सम्पादनय् थ्व सफू थौंकन्हे प्रकाशन विभागं ने.सं. १०७६ य् पिकाःगु खः । थुकी नीम्ह च्वमितय्‌गु निबन्ध दुथ्यागु दु । थ्व सफुलिइ सम्पादक रेवतीरमनान्दं नं सम्पादकया च्वसां धकाः निबन्धबारे थःगु धारणा च्वयादीगु दु ।

नेपालभाषाया काव्य साहित्यय् १९९७ (ने.सं १०६१) सालया जेल दुने काव्य साधना जूगु इलं निसें पुर्णबहादुर वैद्ययागु सरासु (ने.सं१०८४) कविता संग्रहयात श्रेष्ठ सिरपाः दछाये न्ह्यः तकया समयावधियात न्ह्यच्वःगु आधुनिककाल कथं कायेगु चलन दु । थ्व समयावधी वयाः नेपालभाषाया काव्य साहित्यय् पुनर्जागरणकालिन नीति, उपदेश, भाषानुरागया शास्त्रीय परम्पराया थासय् शैलीगत स्वच्छन्दताय् कल्पनाया असिम सर्गतय् ब्वयेगु स्वच्छन्दवादी प्रवृतिं थाय्काल । थ्व प्रवृतियात नेपालभाषाया कविताय् न्हापां दुतहःम्ह वैकुण्ठप्रसाद लाकौल खःसां थ्वयात छगू प्रवाहया रुपय् न्ह्याकेगुज्या जेलकालिन कविपिं सिद्धिचरण श्रेष्ठ, चित्तधर हृदय, केदारमान ‘व्यथित’, हरिकृष्ष्ण श्रेष्ठ, धर्मरत्न ‘यमि’पिं पाखें जुल । थः स्वजनपिं नाप बायाः जेलय् कष्टमय जीवन हनेमाःपिं कविपिंसं रचना याःगु काव्यय् नैराश्य, विरह, वेदना दैगु ला स्वभाविक हे जुल । थ्वहे कथं विरह, बेदना, नैराश्यया नापं माया, पिरती, सांस्कृतिक चेतना, आत्मपरकता, स्वप्नदृष्टा, कल्पनाया स्वच्छन्दता, आदि जेलकालिन कविपिनिगु काव्यया मूलभूत प्रवृति जुयाबिलसा लयवद्धता, छन्दवद्धता, श्रुति माधुर्यता थज्याःगु काव्यया शैलीगत विशेषता जूवन । जेलकाल लिपा, प्रजातन्त्रोत्तरकालया कविपिं — माधवलाल कर्माचार्य, ईश्वरानन्द श्रेष्ठाचार्य, दुर्गालाल श्रेष्ठ, गिरिजाप्रसाद जोशी, नारायणदेवी श्रेष्ठ आदिपिंसं नं थथे स्वच्छन्दवादी प्रवृत्तियात आत्मसाथ यानाः नं स्वतन्त्रता, उत्साह आदिया भाव प्रतिविम्बित यानाः छखे जागरणकालया पलाःचिं क्यनेगु यातसा मेखेर राजनैतिक परिवर्तन वयाः नं देशय् सकारात्मक परिवर्तन मवःगु प्रतिक्रिया स्वरुप नैराश्य, पलायनया भाव आदि नं कविता मार्फत् प्वंकेगु यात । थथे थ्व स्वच्छवादी धारा न्ह्यानाच्वँच्वं हे ने.सं १०८४इ वनाः नेपालभाषाया काव्यय् हानं मेगु न्हूगु धारया कविता खनेदत । व खः आधुनिक कविता प्रवाह । तत्कालिन गुलिं पुलापिं कविपिंसं थ्व न्हूगु धारयात आत्मसाथ यानाः लिपातकं न्ह्याःवनेगु यातसा गुलिं कविपिंसं पुलांगु स्वच्छन्दवादी धारयात हे निरन्तरता बीगु यात । गुलिं न्हू हूपिं कविपिं गथे—लाभरत्न तुलाधर, भूषणप्रसाद श्रेष्ठ, राजभाइ जकःमि थेंज्याःपिं कविपिसं न्हूगु धारया आधुनिक कविता प्रवाह न्ह्याये धुंकाः नं छन्दोवद्ध कविता च्वयेगु मत्वःतू । थथे च्वय् उल्लेख जूपिं कविपिं बाहेक स्वच्छन्दवादी धारयात ज्वनाः काव्य रचना यानादीपिं मेपिं कविपिं खः —चित्तधर ‘हृदय,’ फत्तेबहादुर सिंह, वैकुण्ठप्रसाद लाकौल, फत्तेबहादुर सिंह, केदारमान ‘व्यथित’, हरिकृष्ण श्रेष्ठ, धर्मरत्न ‘यमि’, भुपालमान सिंह, फणीन्द्ररत्न बज्राचार्य, लक्ष्मीदेव श्रान्त, नारायणदेवी श्रेष्ठ, रे.र.न स्यस्यः, दुर्गालाल श्रेष्ठ, अमोघ ताम्राकार, डा. शान्तिसुरभ, गणेशबहादुर, भूवनेश्वरी कर्माचार्य, गणेशलाल श्रेष्ठ, गोरखराज श्रेष्ठ, रामबहादुर कायष्ठ, भगवतीप्रसाद श्रेष्ठ, रमापतिराज शर्मा, तिलकप्रकाश कायष्ठ, विष्णु अल्पज्ञ, मदनमोहन मिश्र, दामोदरलाल श्रेष्ठ, आशाकाजि सेवक, गोबिन्दहरि नेकू, आर.एस दोस्त, देवरत्न धाख्वाः, छत्रबहादुर कायष्ठ, परमानन्द वज्राचार्य आदि ।

नेपालभाषाया आधुनिक व प्रगतिवादी कवि त्रिरत्न शाक्यया च्वसां पिज्वःगु न्ह्यलं पाचिने मफुगु विश्वास चिनाखँ सफू ने.सं. ११०९ मोहनिया इलय् विराट नेपालभाषा साहित्य सम्मेलन गुथि पाखें पिदंगु खः । थुकी मुक्कं नीन्यापु चिनाखँ दुथ्यानाच्वंगु दु । थुकी दुथ्याःगु फुक्क धयाथें चिनाखँ गद्यकविता खयां नं छपु पद्य कविता नं दुथ्याकातःगु दु । थ्व कविता संग्रहया मूल स्वर विद्रोह खः । विद्रोहया कारणं थौंया देशय् विद्यमान विकृति विसंगति खः गुकिं यानाः थौं देय् भज्यंक स्यनाच्वंगु दु । देश स्यंगु हुनिं कवि शाक्यं विद्रोहया सः थ्वयेकाच्वंंगु खः । थुकथं वर्तमानप्रति असन्तोष, विद्रोह व न्हूगु परिवर्तनप्रति आशक्ति थ्व कविता संग्रहया मूल स्वर जूगु दु ।

न्ह्यलं ल्हायेमफुगु सत्य उपन्यासकार भाजु रास जोशीया उपन्यास खः । थ्व उपन्यास ने.सं. ११३३ य् नागार्जुन पब्लिकेशन प्रा.लि. पाखें पिदंगु खः । थ्व नेपालभाषा उपन्यास साहित्यया स्वंगूगु ऐतिहासिक उपन्यास खः । छगू सत्य गुगु इतिहासया पानां पिने लानाच्वन, वहे सत्य उपन्यासया माध्यमं न्ह्यथनातःगु दु । पित बिइगु ज्या जूगु दु । स्वनिगः त्याकेधुंकाः पृथ्वीनारायण शाहं थनया नेवाःतय्‌त गुकथं दमन यात, सास्ना यात, सिमाय् सिमाय् यखानाः स्यात । उपिं लिसे इहिपाःया स्वापू तयेमखु धायेवं गुकथं सामुहिकरुपय् नेवाःतय्‌त मि छ्वयेकाः स्यात आदि इत्यादि न्हापा जुयावंगु सत्य तर इतिहासया पानाय् च्वयामतःगु खँ हे थ्व उपन्यासया बिषयवस्तु खः । छगू पक्षं राष्ट्रनिर्माता धकाः द्यःया रुप बियाच्वंम्ह पृथ्वीनारायण शाहया मेगु घच्चायापुगु रुप– त्रूरता, धूर्तता, बिस्वासघाति, स्वार्थी व छलकपटं जाःगु ख्वाःपाः उलेगु ज्या थ्व उपन्यासय् जूगु दु । थ्व छगू ऐतिहासिक सार्थक उपन्यास खः ।

सृजना श्रेष्ठया च्वसां पिज्वःगु न्ह्यसः चिं निसें लिसः चिं तक व सुपाँय् नं छु स्यू चिनाखँ सफू ने.सं. ११४२ य् नेपालभाषा फाउण्डेशनपाखें पिदंगु खः । थुकी निगू ब्व कथं छ्यलातःगु दु । न्हापांगु ब्वय् ४४ पु चिनाखँ दुथ्याकातःगु दुसा लिपांगु ब्वय् ५२ पु चिनाखँ दुथ्याकातःगु दु । चिनाखँ दुने जीवनया विकृति व विसंगति मखु परिस्कृति व संगति दु । कुण्ठा व संत्राश मखु मुक्त यथार्थया अभिव्यक्ति दु । लिसें अस्तित्वबोधयात मूल्य बियातःगु नं खनेदु । अले संवेदना तंगु देशया परिस्थिति नं लुयावइ । संवेदनहीन अवस्थाय् सुनां नं सुनाप हार्दिकताया अपेक्षा यायेफइमखु धयागु सन्देश न्ह्यथनातःगु दु ।

न्ह्यानाच्वंगु खु कृष्णमोहन श्रेष्ठया च्वसां पिज्वःगु थ्व हाइकु सफू ने.सं. ११२९ कछलाथ्व पारू कुन्हु थिमिया न्ह्यज्या खलः पाखें पिदंगु खः । ३०६ पु हाइकु दुथ्यानाच्वंगु थ्व सफू दुने जनताया शक्तियात सुनानं पने मफइगु क्रान्तिया सः थ्वयाच्वंगु ताये दु । अन्याः, अत्याः व विकृति न्हंकेमाःगु सः थ्वयाच्वंगु दु । श्रष्टा कविपिंत श्रद्धां लुमंकाः चिनातःगु हाइकु नं थ्व संग्रहय् दुथ्याकातःगु दु । लिसें भविष्यप्रति आस्था ज्वनाः नं क्यनातःगु दु ।

न्ह्यानाच्वंगु लः खुसि जुइ उपन्यास सम्राट भाजु धुस्वां साय्‌‌मिं च्वयादीगु उपन्यास खः । थ्व उपन्यास हःपाः गुथिया लुखां ने.सं. ११२५ पोहेलां पिदंगु खः । थ्व उपन्यासय् जीवनया यथार्थता व खायुगु सत्ययात च्वसाया माध्यमं सः थ्वयेकेगु, जीवनया मचाः मगाः व विसंगतिया दुने जीवन हनाच्वंपिं विवश मनूतय्‌गु सास्ना जीवन्त रुपय् न्ह्यथनादीगु दु ।