Category: भाषा, लिपि व साहित्य

नेवाः संस्कृतिया इतिहास संस्कृतिविद् सुरेन्द्रमान श्रेष्ठं च्वयादीगु खः नेवाः संस्कृति विषयक सफू खः । ने.सं. ११२९ य् पिहांवःगु थ्व सफूया पिकाकः इन्द्र–जवाहर सहयोग गुथि खः । थ्व सफुलिइ नीस्वपु च्वखँ समावेश यानातःगु दु । थ्वः सफू ब्वने धुंकाः नेवाः संस्कृति व इतिहासबारे यक्व ज्ञान हासिल यायेफइ ।

नेवाः संस्कृतिया नखः चखः सुरेन्द्रमान श्रेष्ठया वृति खः । थ्व सफू ने.सं ११२१ य् रामभक्त भोमिं पिकयादीगु खः । थुकी झिंन्यापु च्वखँ दुथ्याःगु दु । थुकी च्वमिं स्वनिगःया उत्पतिबारे थीथी विद्वानतय्‌गु धापू उद्ढृत यानाः खस भाषां च्यागू पृष्ठ भूमिका नं च्वयादीगु दु ।

नेवाः सांस्कृतिक म्हसीका भाजु लक्ष्मण राजवंशीं च्वयादीगु नेवाः संस्कृति विषयया सफू खः । थ्व नेवाः भाय् मसःपिसं नं नेवाः संस्कृति म्हसीकेफयेमा धकाः तातुनाः छगू पानाय् नेपालभाषा मेगु पानाय् उकिया नेपालीं भाषं अनुवाद यानाः च्वयातःगु सफू खः । ने.सं ११२८ य् नागार्जु पब्किलेशनपाखें पिदंगु थ्व सफुलिइ झिंस्वपु च्वखँ दुथ्याःगु दु । सफुलिइ नेवाः संस्कृतिया थीथी पक्षया वर्णन् जक मखु थीथी संस्कार व थीथी नखःचखःबलय् छ्यलीगु थीथी थलबल तिसा आदिया नां सहित चित्र नं ब्वयातःगु दु ।

नेवाः स्वायत राज्य नेवाः न्ह्यलुवा भाजु मल्ल के सुन्दरं च्वयादीगु नेवाःतय्‌त थःगु अस्तित्वया निंतिं मदयेकमगाःगु नेवाः स्वायत्त राज्यया सम्बन्धय् ध्वाथुइकेत कुतः यानातःगु सफू खः । नेवाः जागरण संचार मञ्च पाखें भाजु रमेश महर्जनया आर्थिक ग्वहालिं ने.सं ११३० य् पिदंगु थ्व सफुलिइ खुगू ब्व दु । न्हापांगु ब्वय्– नेपाः व नेवाः परिचय बीगु यानातःगु दुसा निगूगु ब्वय् संघीयता व संघीयताया आज्जुयात थुइकेबीगु यानातःगु दु अथे हे स्वंगूगु ब्वय् नेवाः स्वायत्त राज्यया अवधारणा व प्रस्ताव न्ह्यब्वयातःगु दु, प्यंगूगु ब्वय् नेवाः स्वायत्त राज्यया मान्यता व स्वरुपमा विषय् न्ह्यथनातःगु दु, न्यागूगु ब्वय् नेवाः स्वायत्त राज्यया संरचना व हाथ्याया बारे खँ दु । अथेहे खुगूगु ब्वय् तँसा धकाः नेवाः स्वायत्त राज्यया मेगु राज्य ताम्सालिंग नापया स्वापू गथे जुइ धैगु खँ दु । दकलय् लिपांगुली लितंसा धकाः नेवाः स्वायत्त राज्य मंकाः संघर्ष समिति, नेवाः ध्वाँय्, नेवाः राष्ट्रिय म्येया चर्चा यानातःगु दु । थुकथं थ्व सफूया उद्देश्य नेवाः स्वायत्त राज्य धयागु नेवाःतय् नितिं आधारभूत अधिकार सुनिश्चित याकीगु मू लँपु खः धैगु थुइकाः थुकिया प्राप्तिया निंतिं नेवाःतय्‌त न्ह्यचीकेगु बीगु, संकल्परत जुइकेगु हे ख ।

तबः मरूया नेवाः हाइकु सफू ने.सं. १११३ कछलाथ्व १ कुन्हु लाछि पिथना कान्तिपुर नेपालपाखें पिथंगु खः । थ्व नेपालभाषा साहित्यय् न्हापां पिदंगु हाइकु संग्रह खः । न्हय्स्वपु हाइकु दुथ्याःगु थ्व बःचाधंगु सफू खः । थुकी प्वंकातःगु भाव थथे दु– मभिंगु भाव हां लिनाछ्वयेमाः, थज्याःगु तत्व दत्तले न्ह्याब्लें स्यनाच्वनी । ब्रम्हाण्डया खँ दु, चैत्यया मिखां स्वया ब्यु धकाः आह्वान यानातःगु दु । प्रकृति व ऋतुया थीथी खँ दु ।

नेवाः हाइकु छगू अध्ययन भाजु इन्द्र मालीं च्वयादीगु ने.सं ११२८ य् कुतः पिकाकःपाखें पिदंगु नेपालभाषाय् हाइकु सम्बन्धी न्हापांगु सैद्धान्तिक व विवेचनात्मक सफूचा खः । जम्मा न्यापु हाइकु सम्बन्धी च्वसुत दुथ्याःगु थ्व सफुलिइ छपु हाइकुया परिभाषा, संरचनासम्बन्धी, छपु नेपालभाषाय् हाइकु व नेवाः हाइजिनपिनिगु विषयय् जूगु दुसा मेगु स्वपु पलिस्थाया हाइकु गोष्ठीइ वाचन याःगु हाइकुया नापं कृष्णभक्त बोडे व अगिव बनेपालीपिनिगु हाइकुया विवेचना जूगु दु । थथे थ्व नेवाः हाइकु छगू अध्ययन छगू बःचाधंगु सफू खयाः नं हाइकु सम्बन्धी सौद्धान्तिक व व्यवहारिक ज्ञान ह्वलेत ताःलाःगु सफू खः ।

नेवाः हाइकु मुना दया खड्गी बेचैन, दिल बहादुर चित्रकार व नरेन्द्र श्रेष्ठपिनिगु सम्पादनय् ने.सं. ११२५ य् ललितपुर पब्लिकेशन प्रा.लि.या लुखां पिदंगु खः । थुगु सफुलिइ स्वीस्वम्ह हाइजिनपिनिगु म्हतिं न्यापु न्यापुया ल्याखं १६५ पु हाइकु दुथ्याकातःगु दु । थुकी थीथी परिवेशय् खंगु वा मनूतय्‌सं भोगय् यानाच्वंगु जीवन चक्रया लु, अले थज्याःगु अनुभूति ब्वलनाच्वंगु लाय्‌लामाया जः, विद्रोहया निंतिं थ्वयाच्वंगु सः, राजनीतिया हुनिं मनूतय्‌गु जीवनय् लानाच्वंगु हाकुसेच्वंगु ध्वः लिसें अनेक विषयवस्तु दुगु हाइकु दुथ्यानाच्वंगु दु ।

नेवाः हाइकु मुना –२ तुयुं पुंया मुनाय् (संकलनय्) ने.सं ११४१ य् नेवाः हाइकु ख्यःपाखें पिदंगु खः । थुकी ११० म्ह हाइजिनया २०१ पु हाइकु दुथ्याकातःगु दु । थ्व संग्रहय् गुइछम्ह हाइजिनया म्हतिं निपु निपु हाइकु दुथ्याकातःगु दुसा झिंगुम्ह हाइजिपिनिगु म्हतिं छपु छपु हाइकु दुथ्याकातःगु दु । मेगु तुयु पुं थम्हं हे च्वयातःगु नःलि पत्रिका व नेवाः हाइकु निलापौ पत्रिकाय् पिदनाच्वंगु हाइगु नं थुगु सफुलिइ दुथ्याकातःगु खः ।

नेवाःतय् तःजिगु नखःचख पाटन संयुक्त क्याम्पसया उपप्राध्यापक उमा श्रेष्ठं च्वयादीगु सफू खः । नेपालमण्डल घःचाः धुकूया नितिं दानप्रसाद श्रेष्ठं पिथनादीगु थ्व सफू ने.सं ११२३ य् पिहांवःगु खः । थ्व सफुलिइ नेवाःतय्‌गु फुक्क तःजिगु नखःचखःया वर्णन यानातःगु दु । थुकी झिंनिगु नखः बारे च्वयातःगु दु । गथांमुगः चःह्रे, गुंपुन्हि, येँयाः पुन्हि, ला छकू वयेकः सम्हय्‌बजि, चथाः, मोहनी, म्हपूजा, यःमरि पुन्हि, घ्यःचाकु सन्हू, पाहाँचःह्रे, मांया ख्वाः स्वयेगु, सिथि नखः व जन्मन्हिया बारे ब्वनेफइ । थुपिं नखःचखया बारे महत्व जक मखु नखलय् माःगु साधारण हलंज्वलं धलः नं न्ह्यब्वयातःगु दु ।

“The Mission of the Newars” नेवाःतय्‌सं छ्युगु पलाः सफूया च्वमि भाजु “Dr. Frederic Moronval” खः । थ्वयात नेपालभाषाय् भाय् हीकादीम्ह भाजु बिष्णु चित्रकार व मय्‌जु सिचु चित्रकार खः । थ्व सफूया पिकाकः नेपालय् फ्रान्सया राजदुतावासया ग्वाहालिं च्वमि भाजु फ्रेदरिक मोरोन्भाल खः । ने.सं.११३८ य् थ्व सफू पिदंगु खः । फ्रान्सया च्वमिं अंग्रेजी भाषं च्वयातःगु थ्व सफुलिइ नेवाःतय्‌सं नेपाल भाषा व बुद्ध धर्मयात च्वन्ह्याकेया निंतिं यानावःगु संघर्षयात न्ह्यब्वयातःगु दु । नेपालभाषा व बुद्ध धर्मया स्वापूयात न्हूधाः याना न्ह्यब्वयातःगु थ्व सफू नेवाः बौद्धपिंके दुगु भाय् व धर्म नितांया महत्वयात वैज्ञानिक अनुसन्धानया लिधंसाय् थौंतकया ज्या न्ह्यब्वयातःग सफू खः ।