Category: भाषा, लिपि व साहित्य

ओमकृष्ण श्रेष्ठया च्वसां पिज्वःगु पद्मरत्न तुलाधर खण्डकाव्य १५० खण्डय् च्वयातःगु सफू ने.सं. ११३८ यंलाथ्व पंचमी (२०७५ भाद्र २९ गते) कुन्हु शिवओम श्रेष्ठपाखें पिथनादीगु खः । थुकी मुक्कं नेवाः न्ह्यलुवाः पद्मरत्न तुलाधरया बारय् जक हे थःगु अभिव्यक्ति प्वंकातःगु खः ।

पद्मसागर प्याखं काशीनाथ तमोट व राजित बहादुर श्रेष्ठं सम्पादन यानादीगु खः । थुगु सफू ने.सं ११३९ य् मञ्जु पिथं बन्थलीपाखें पिदंगु खः । थ्व लक्ष्मीनरसिंह मल्लया मूलरानी सरस्वतीया मू भूमिका दुगु ऐतिहासिक प्याखं खः ।

कोशकार पन्नाप्रसाद जोशीया जन्म येँया वटु गुच्चात्वालय् ने.सं. १००६ य् जूगु खः । वय्‌कःया बौया नां पन्नालाल जोशी खः । जातं जोशी जूसां आयुर्वेदशास्त्रया अध्ययन यानादीम्ह वय्‌कलं मनूतय्‌गु जातः च्वयेगु मखु मनूतय्‌गु उसाँय् सुथां लाकेगु वैद्य ज्या यानादिल । उकिं वय्‌कःयात जातं वैद्य मखुसां वैद्यबाः धाइगु खः ।

दकलय् न्हापां ङहुने जिगु विनति (पौ) धर्मोदय १/७–८ पत्रिकाय् पिथनाः नेपालभाषा साहित्यय् पिलूझाःम्ह वैद्यबाः वासः यानाः मनूतय्‌गु उसाँय् सुथां लाकेगु जक मखु उसाँय् मदयाच्वंगु नेपालभाषा सुथां लाकेत नं यक्व ज्या यानाझाःम्ह छम्ह ज्वः मदुम्ह मातृभाषा अनुरागी खः । थ्वहे झ्वलय् वय्‌कलं नेपालभाषाया अक्षरबोध (ने.सं.१०७०), नेपाल देशया अक्षरबोध (ने.सं. १०७४), संक्षिप्त नेपालभाषा शब्द कोष (ने.सं. १०७६), संक्षिप्त नेपालभाषा शब्दकोषया ताःचा (ने.सं.१०८६), नेपालभाषा शब्द रूपावाली थेंज्याःगु मू वंगु तःगू सफूत पिथनाः नेपालभाषाया कोशया धुकू जायेकेगुली तःजिगु योगदान बियादिल । वय्‌कःया थज्याःगु ज्याया कदर स्वरुप वय्‌कःयात च्वसापासां ने.सं.१०८३ स भाषाजवाः उपाधिं सम्मानित याःगु खः । शब्दकोश निमार्णया झ्वलय् वैद्यजुं ख्वीद्वःति शब्द दुगु छगू तःधंगु हे नेपालभाषाया शब्दकोश पूवंकादीगु जुयाच्वन । थ्व शब्दकोश पिकायेगु नितिं सफूया पाण्डुलिपि ज्वनाः वय्‌कः आशाराम शाक्यया मोटरसाइकलय् च्वनाः सिंहदरवारय् मन्त्री नापलायेत झाःगु जुयाच्वन । तर दुर्भाग्यबस आकाझाकां वय्‌कःपिनिगु मोटरसाइकल दुर्घटनाय् लानाः वय्‌कलं अन हे थःगु प्राण त्वःतादिल । थुकथं नेपालभाषा साहित्यया नितिं ज्या यायां सहिद जुयाझाःम्ह छम्ह व्यक्ति खः— पन्नाप्रसाद जोशी ।

भाजु पन्नारत्न मर्हजनया जन्म वि.सं २००३ सालय् मां बुद्धिमाया महर्जन व अबु तुल्सीलाल महर्जनया कोखं येँया दुगंबहिली जूगु खः । भाषा व संस्कृति लोप जुल धायेवं जाति नं लोप जुइ धैगु धारणा ज्वनाः नेपालभाषाया ख्यलय् पलाः तयादीम्ह थ्वय्‌कः नेपालभाषाया छम्ह च्वमिया नापं भाषिक अभियन्ता नं खः । मचांनिसें थः अबु नापनापं बुँज्या यानाः बुँज्याया ज्ञान कयाझाःम्ह भाजु महर्जनं थःके दुगु नेवाः बुँज्या प्रणालीया ज्ञानयात नेपालभाषां सफू व थी थी च्वसु मार्फत झीगु न्ह्यःने तयादीगु दु । थ्वहे कथं वय्‌कःयात नेपालभाषाय् नेवाः बुँज्या प्रणाली बारे च्वइम्ह छम्ह च्वमि कथं म्हसीकेगु जूगु दु । अथेहे थ्वय्‌कलं थः ब्वलंगु नेवाः लोक जीवनया थीथी पक्षयात नं साहित्यमार्फत् म्हसीके बियादीगु दु । थ्वय्‌कःया आःतक पिदंगु कृति थुकथं दु— झीगु कासा, (कासा मुना सफू, ने.सं. ११२५) झीगु लवःकवः (हलं ज्वलं म्हसीका, ने.सं. ११२९), कँ कायेगु प्रविधि (जमिन तःलं चासाः लिकायेगु कला, ने.सं. ११३०), अन्धबिश्वासय् लिकुनाच्वंगु बिज्ञान व संस्कारया वैज्ञानिक विश्लेषन (ने.सं. ११३०) स्वनिगःया वा बालि, संस्कृति व प्रविधि (ने.स.११३४) न्ह्यपु मदुम्ह भ्याय्‌चा (किपा हना बाखं, ने.सं. ११३३), अन्धविश्वासय् लिकुनाच्वंगु विज्ञान निगूगु ब्व, संस्कारया वैज्ञानिक विश्लेषन निगूगु ब्व (ने.सं. ११३७) । अथेहे वय्‌कःया आपालं च्वसु थीथी पत्रिकाय् नं पिदंगु दु ।

सफू च्वयेगु बाहेक थ्वय्‌कलं थीथी नेवाः सामाजिक संस्थाय् आबद्ध जुयाः नं आपालं ज्या यानादीगु दु । गथे ज्यापु महागुथि येँ महानगर तदर्थ समितिया न्वकु (२०५२—५५) खुसिबुँ वाचनालयया छ्याञ्जे (२०५२) , धम्माबास बिहार विकास समितिया छ्याञ्जे (२०५६) , ज्यापु महागुथि येँ महानगर समितिया मूदुजः (२०५६— ६१), ज्यापु महागुथि केन्द्रिय समितिया दुजः (२०७१— ७९), वतु नाट्येश्वर मिसा पुच्:या सल्लाहकार आदि आदि । अथेहे भाजु पन्नारत्नं ज्यापु महागुथि पाखें पिदंगु लुमन्ति पौया गवलें सम्पादक सा गबलें व्यवस्थापक जुयाः लुमन्ति पौ पिकायेगु ज्या नं यानादीगु दु । अथेहे ज्यापु महागुथि येँ महानगर समितिपाखें पिदनीगु ज्यापु पौ ल्याः १—२१, ८४—१४१ या सम्पादक व ल्याः २५—२९, ७१—८३या सम्पादन ग्वाहालिमि, डाक्टर लिसे, पोखरा मुनां निसें भिंतुना तक, खँल्हाबल्हा, बुँज्याया पद्धतिया सम्पादक जुयाः ज्या यानादीगु दु । भाजु पन्नारत्नया योगदानयात कदर यानाः वय्‌कःयात थीथी संस्थां हनेधुंकूगु दु । वय्‌कः गोर्खा दक्षिणबाहु चौंथो (ने.सं. ११२४) पाखें नं सम्मानित जुइधुंकूगु दु । अथेहे वय्‌कःयात भाइकाजि रत्नमेवी पत्रकारिता पुरस्कार नं  लःल्हायेधुंकूगु दु ।

गद्यगुरु निष्ठानन्द बज्राचार्यया छुइ, परमानन्द बज्राचार्य नेपालभाषाया ख्यलय् आपालं योगदान बियावंम्ह छम्ह च्वमि खः । थ्वय्‌कःया जन्म ने.सं १०५०स मां पूर्णकुमारी बज्राचार्य व अबु पं.सकलान्दया कोखं जूगु खः । थःगु जीवनयात राजनीति नापनापं नेपालभाषा साहित्यया नितिं छ्यलादीम्ह थ्वयकलं नेपालभाषा समृद्ध यायेगु तातुनाः कविता, बाखं, च्वखँ, प्याखं आदि फुक्क विधाय् धैथें थःगु च्वसा न्ह्याकादीगु दु । नेपालभाषाय् नं पश्चिमी विश्वय् पिदंगु आधुनिक चीहाःबाखं दुतहयेगु अभियान न्ह्याकादीपिं स्वम्ह (चित्तधर हृदय, फत्तेबहादुर सिंह तथा परमानन्द बज्राचार्य) बाखंच्वमिपिं मध्ये थ्वय्‌कः नं छम्ह खः । तर थ्वय्‌कलं थःगु बाखं सफू धाःसा पिकाये मफुत । अथेहे थ्वय्‌कः प्याखं च्वमि जक मखु थम्हं च्वयागु प्याखं दबुली मञ्चन यानादीम्ह कलाकारया नापं सफल निर्देशक नं खः । थ्वय्‌कःया तसकं लोकंह्वाःगु छगू दबू प्याखं युवराज कुणाल (ने.सं१०५०)यात लिपा वय्‌कःया जहान कृष्णदेवी बज्राचार्यं सम्पादन यानाः सफूया रुपय् ने.सं. ११३५ स पिकयादीगु दु । थुगु प्याखं सफूयात प्रेममोहन सिरपाः नं देछाःगु दु । अथेहे वयकःया छन्त लुमंका नांगु कविताया सफू नं वय्‌कः मदयेधुंकाः पिदंगु खः ।

वय्‌कः छम्ह प्रेसया थुवाः जुयाः नं थम्हं च्वयागु कृति पिकायेगु स्वयाः नं नेपालभाषाया ख्यलय् भाषिक साहित्यिक गतिविधि न्ह्याकेगुली हे थःगु अप्व ई फ्यानादीम्ह मातृभाषा अनुरागी खः । च्वसापासाया सचिव जुयाः थःगु हे सक्रियताय् ने.सं १०७३ य् स्वन्हुयंकं हनुमानध्वाखाय् नेपालभाषाया ऐतिहासिक साहित्य सम्मेलन न्यायेकादिलसा ने.सं १०८७ इ सिद्धिदास सच्छि दँ बुंदिं भव्य सफलतापूर्वक सम्पन्न यानादिल । परमानन्द बज्राचार्य छम्ह मातृभाषा सेवक जक मखु प्रजातन्त्र सेनानी नं खः गुकिं यानाः वय्‌कलं आपालं जेल नेलया सजाँय नं फयेमाल । थथे भाषा व देय्‌या सेवा यायां ने.सं १०९६ य् वय्‌कलं थःगु नश्वर देह त्याग यानादिल ।

परम्पराय् च्वज्या विधि सफूया च्वमि प्राज्ञ भाजु प्रेममान पुं (चित्रकार) खः । थ्व सफू ने.सं ११२८ य् नेपालभाषा एकेडेमिया लुखां पिदंगु खः । थ्व सफुलिइ नेपाःया परम्परागत चित्रकला विधि छु खः, गज्याःगु खः धयागुयात विस्तृतरुपय् व्याख्या यानातःगु दु । छगू कथं थ्व नेपाःया परम्परागत चित्रकलाया शोधग्रन्थ हे खः । थ्व सफूयात छगू कथं नेपाःमितय्‌गु च्वज्याया कोष (A Dictionary of Nepalese Paintings) धाःसां जिउ ।

स्वनिगः पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु परशुराम श्रेष्ठ नं छम्ह खः । वय्‌कःया जन्म बि.सं. २००६ फागुण १२ गते बागलुङय् जूगु खः । वय्‌कःया मांया नां चन्द्रकुमारी व बाःया नां पशुपति श्रेष्ठ खः । वय्‌कःया थाय्‌बाय् बागलुङ नगरपालिका वडा नं.३ किनारा त्वाः खः । भाजु परशुराम श्रेष्ठ नेपालभाषा मंकाः खलः, बागलुङया न्हापांम्ह नायः (ने.सं.१११२–११२३) खः । लिसें वय्‌कः बागलुङया हनुमान नाच संरक्षण परिषदया न्हापांम्ह नायः अले नेवाः देय् दबू पश्चिमाञ्चल क्षेत्रया न्हापांम्ह न्वकू नं जुयादी ।

थ्वः निबन्ध सफू परिवार व थःथिति श्यामप्रसादं खस भाषं च्वयादीगु सफू परिवार नाटाकुटुम्बबारेया नेपालभाषा अनुवाद खः । थ्व सफू स्वर्गीय कृष्णराज श्रेष्ठं अनुवाद यानादीगु खः । श्रेष्ठया दच्छिया पुण्यतिथिइ वय्‌क:या काय् तुल्सीराम श्रेष्ठ व छेँजःपाखेँ पिकाःगु खः । थुकियात शान्तदासं सम्पादन यानादीगु खः ।

पलाः नेपालभाषाया छम्ह पुलांम्ह बाखंच्वमि मय्‌जु प्रमिला साय्‌मिया च्वसां पिदंगु बाखं पुचः खः । च्वसापासाया लुखां ने.सं ११४१ य् पिदंगु थ्व सफू च्वमि मय्‌जुं थः स्व. मां अबुपिंत श्रदाञ्जली कथं देछायातःगु सफू खः । आपालं न्ह्यः हे जि जुजु थेंज्याःगु मचा मनोवैज्ञानिक बाखं च्वयाः नेपालभाषाया बाखं ख्यलय् थःगु म्हसीका त्वःतादीम्ह मय्‌जु प्रमिलां थ्व पलाः बाखं संग्रह आपालं लिपा जक पिथनादीगु खः । थ्व संग्रहय् दुथ्याःगु झिंप्यपु बाखं मध्ये न्हय्‌पुबाखं न्हापा हे थीथी पत्रिकाय् पिदने धुंकूगु खःसा मेगु कुलांगार कोरोना, मतया जलय् मां आदि न्हूगु बाखं लिपा वय्‌क: अमेरिका वनेधुंकाः जक च्वयादीगु खः ।

थ्व हे कथं पुलांगु बाखनय् थौं स्वयाः पीदँ पीनिदँ न्ह्यःया समाज व सांस्कृतिक परिवेशया चित्रण दुसा न्हूगु बाखनय् थौंया समस्या अर्थात् कोराना माहामारीया कारणं पिदंगु समस्या, थः स्वजनपिं नाप बायाः विदेशय् च्वनेमाःपिनिगु पीडाया वर्णन् दु । पलाः बाखं संग्रहय् दुथ्याःगु अप्वः थें बाखंया पात्रत मचात जूगु दु । मचातय्‌गु बालमनोभाव व स्वभावयात सहज व स्वाभाविक रुपं ब्वयातःगु दु ।

पलाः पलाखय् भाजु सुधिर ख्वबिं च्वयादीगु ने.सं ११२१ य् कुमारी प्रकाशनपाखें पिदंगु पीपु गजलया संग्रह खः । गजल मूलत मतिना विषययात कयाः च्वयातैगु खयाः नं थुकी दुथ्याःगु गजल मध्ये झिंनिपु जक मतिना सम्बन्धी जूगु दुसा मेगु नीच्यापु मतिना विषय नं आपालं तापाःगु थौंया समाजय् विद्यमान विकृति विसंगति सम्बन्धी जूगु दु । थ्व पलाःपलाखय् सफूया मेगु विशेषता सफूया भूमिकाया रुपय् च्वयातःगु भाजु रेवतीरमणानन्द श्रेष्ठया पलाःपलाखय् समीक्षा थम्हं ताः थें ताःहाकःगु रचना नं खः, गुकी नेपालभाषाया गजल साहित्यया इतिहास नापं गजल विषयया सैद्धान्ति ज्ञान न्ह्यब्वब्वं गजलकार सुधिरया गजलया विवेचना यानातःगु दु ।