Category: भाषा, लिपि व साहित्य

पलाखय लूगु लुमन्ति सफु जुही सुवालं च्वयादीगु खः । थ्व सफू ने.सं १११५ य् नेपालभाषा मिसा खलः पाखें पिदंगु खः । थ्वः सफुलिइ च्वमिया थीथी इलय्, थीथी परिस्थितिया अनुभूति व भावाभिव्यक्ति दु । थुकी समाजया विसङ्गति, जातीय असमानता, प्रशासनया अस्तव्यस्तता, मनूतय्‌के दुगु अनैतिकतां जाःगु च्वसुत दु । थुकी च्यापु च्वखँ दु ।

भाजु कृष्णचन्द्रसिंह प्रधान नेपाःया नांजाःम्ह वरिष्ठ समालोचक खः । वय्‌कलं इलय् ब्यलय् नेपालभाषाया साहित्ययात कयाः यानादीगु समालोचना मुना सफू थ्व पलाःचिं लिना खः । नेपालभाषा एकेडेमिया लुखां थ्व ग्यसूग्यंगु सफू ने.सं.१११६ स पिदंगु खः । समालोचक भाजुया पीदँया च्वसु थुकी दु ।

थुकी दुने छ्वासः काव्य व कवि व्यथितया काव्यरुप, नेपालभाषाया नःलि कविता, नःलि कविता : आलोचना व प्रतिकृया, विद्रोह व बौद्धिकताया कवि आनन्द जोशी, कवि सिद्धिचरणया निगू खण्डकाव्य, समसामयिक आधुनिक काव्यधाःया छम्ह सचेत कवि बुद्ध साय्‌मि, लखय् ल्यहेंपुगु आकृतिया प्रतिरुप व लः कविता, धकंधयाव बाखनय् फ्रायडया सः, उपन्यास साहित्यया दबुलिइ झीगु उपन्यास व उपन्यासकार धुस्वां, उपन्यासकार गिरिजा व वय्‌क:या उपन्यास, खेलुइताःया निबन्ध जिगु मिखाय्, कविताया लागा जिगु लिच्वः, जोशीजुया आलोचना : छगू प्राप्ति छगू विचार, नेपालभाषा साहित्यय् आधुनिक पलाः दुथ्यानाच्वंगु दु ।

थ्व लोचनतारा तुलाधरया बाखं मुना खः । नेपाल लिपि गुथिं ने.सं. ११०१ य् पिदंगु खः । थुकी न्यापु बाखं दु । द्यबः किपा जः विकासमान स्यस्यलं कियादीगु खः । चब्बूगु सिखः मा, फ्वगिंयाके अन्तर्वार्ता, ब्वला, ग्वाये मानिगु बुलुमि व चरित्रया मू थुकी दुथ्याना च्वंगु बाखं खः । परिवार, मित्रता, मनूया जीवन थुज्वःगु विषयवस्तुयात कयाः बाखंमिं थःगु बाखं च्वयादीगु दु ।

पलेस्वां साहित्यकार बद्री बेदनां च्वयादीगु स्वीनिपु गजलया संग्रह खः । ने.सं. ११२४ य् नेपाल संस्कृति यल पाखें पिदंगु थुगु गजल संग्रह दुने मतिनाया गजल लिसें जीवन दर्शन, शहीदया महिमा, देय्‌या विकृति, विसंगति लिसें मेमेगु नं थीथी विषयया गजल दुथ्यानाच्वंगु दु । नापं थ्व संग्रहय् नेवाः संस्कृतिया चित्रण दुगु गजल नं दु ।

पलेहः आशाराम शाक्यं सम्पादन यानादीगु झिंनिपु बाखंया मुना खः । थ्व नेपालभाषाय् प्रमाणपत्र तगिंया पाठ्यक्रमय् दुथ्याःगु सफू खः । ने.सं. १०८७ इ न्हसला प्रकाशनपाखें न्हापां खुसि पिथंगु थुगु सफू निक्वः खुसी १०९९ य् व स्वक्वःखुसी ११०५ य् पासा मुना प्रकाशनं पिथंगु खः । थ्व पलेहः बाखं पुचलय् दुथ्यानाच्वंगु बाखं खः — पूर्ण पथिकया अन्धकार, प्रेमबहादुर कसाःया तुकि, गोविन्दबहादुर गोठालेया जि मचा, केशवलाल कर्माचार्यया रजनीया साइनबोर्ड, माधवलाल कर्माचार्यया जगत सुन्दरं नापलाः वल, आशाराम शाक्यया पोह्रिंचा, तीर्थलाल नःघःभनीया म्हालं, प्रकाश प्रधानाङ्गया मचाम्ह डाक्टरनी, पुष्पलता श्रेष्ठया वय्‌क:, मथुराकृष्ण साय्‌मिया मतिना, रामशेखरया मतख्याः व हितकरवीरसिंह कंसाकारया छ्वया च्वंगु इतिहास ।

विश्व साहित्यय् वःगु हिउपाःया प्रभाव नेपालभाषा साहित्यय् नं लात । बाखंया परिभाषा नं हिला वन, कथानकयात सिकं प्रधान पात्रया अवस्था व मनोदशा चित्रण यायेगु पहयात बाखंमितसें नाला काल । थ्व हे इलय् नेपालभाषा ब्वनीपिं ब्वनामि अले साहित्यया पाठक– ब्वँमिपिन्त नं जिइक प्राध्यापक आशाराम शाक्यं थज्याःगु न्हूपहया बाख थ्व संग्रहय् मुंकादीगु जुल।

राजमति वा मतिना याये वा धयागु तसकं लोकंह्वाःगु म्येहालामि कथं म्हसिका दुम्ह भाजु पवित्र कसाःया पूवंगु नां पवित्रवीर सिंह कंसाकार खः । वय्‌कःया मांया नां रत्नदेवी कसाः व बाःया नां बुद्धिवीरसिंह कसाः खः । वय्‌कःया जन्म येँया केलत्वालय् ने.सं. १०८७ पोहेलाथ्व ५ य् जूगु खः । भाजु पवित्र कसाः नेपालभाषा व नेवाः जातिया थपु यायेगु ज्याय् सदां न्ह्यचिलादीम्ह नेवाः न्ह्यलुवाः खः । वय्‌कः नेपालभाषाया लिपि, संगीत व संचार ख्यलय् लोकंह्वाःम्ह छम्ह सक्रिय अभियन्ता खः ।

वय्‌कलं सत्यां मयाक नेवाः म्ये हालादीगु दु । वय्‌कः नेपाल लिपि, रञ्जना लिपिया लिसें नेपाल भाषा स्यनेगु लिसें भाषिक व सामाजिक ज्या खँय् तसकं हे सक्रिय । वय्‌कः नेपाल लिपि गुथिया न्वकू, नेपालभाषा चीहा संकिपा कासा ग्वसाः खलःया दुजः, भानु मा.बि.या नेपालभाषा स्यनामि खः । वय्‌कलं छगू इलय् गुडनाइट एफएमय् नेपालभाषाया ज्याझ्वः न्ह्याकादिल, एनटीभिइ मतिनाया स्वां नांयागु ज्याझ्वःया वय्‌कः ग्वसाः कजि व स्यनामि लिसें नेपाल मण्डल टेलिभिजनय् नेवाः संकिपा नांगु ज्याझ्वःया ग्वसाःमि, कजि व खँ च्वमि नं जुयाः ज्या यानादीगु जुल ।

वय्‌कलं अन्तर क्याम्पस नेपालभाषाया म्ये कासाय् दकलय् बांलाःगु सः व लय् न्हाप सिरपाः कयादीगु दु । दकलय् बांलाःम्ह ज्याझ्वःन्ह्याकामिया सिरपाः नं कयादीगु दु । लिसें दान्यहिरा हःपाः सिरपाः, तिर्थहेरा सिरपाः व रमेश ताम्राकार संगीत सिरपालं विभूषित जुयादीगु दु ।

भाजु पवित्र बज्राचार्यया जन्म अबु परमानन्द बज्राचार्य व मां कृष्णदेवी बज्राचार्यया कोखं ई.सं १९५७ अक्टोवरय् येँया ओमबहाः त्वालय् जूगु खः । च्वासापासाया तत्कालिन छ्याञ्जे परमानन्द वज्राचार्यया काय्‌भाजु पवित्र बज्राचार्य मचांनिसें हे नेपालभाषा ख्यःनाप परिचित जुइगु स्वभाविक खः । वय्‌कः न्हापां थीथी साहित्य सम्मेलन व सभाय् अबु नाप जुजुं नेपालभाषाया छम्ह प्रतिवद्धम्ह कार्यकर्ता जुयादिलसा थौं नेवाःतय्‌गु राष्ट्रिय संगठन नेवाः देय् दबूया नायः जुयाः नेवाः समुदायया हे नेतृत्व यानादीम्ह जुयादीगु दु ।

भाजु पवित्र बज्राचार्यं थम्हं चायेकं नेपालभाषाया ख्यलय् ज्या यानादीगु धयागु तता नगिनाया स्कूलय् वि.सं २०३० सालय् जुइत्यंगु अन्तर हाइस्कुल साहित्य सम्मेलनयात ग्वाहालि यायेगु ज्या निसें खः । वि.सं २०३६ निसें वय्‌कः ओलम्पस क्लबया अध्यक्ष जुयादिल । थुबले वय्‌कलं थःगु सम्पादनय् धुंज्या नांगु दँ पौ पिकयादिलसा थः अबुया निगू सफू छन्त लुमंकाः कविता संग्रह व राजकुमार कुनाल नाटक सफू पिकयादिल । अथेहे ओलम्पस क्लब मार्फत तःक्वः मछि सभागृह व प्रज्ञाप्रतिष्ठानय् थीथी सांस्कृतिक कार्यक्रम न्ह्याकेगु, ओमबहालय् दँय्‌दसं न्हूदँया लसताय् नेपालभाषाया न्हूगु सफू पिकायेगु व निष्ठानन्द बुंदिं हनेगु ज्या यानादिल । अथेहे नेपालभाषा मंकाः खलः स्वंसांनिसें अन ग्वाहालि यायेगु ज्या यानादिल । ने.सं ११०७ य् वय्‌कः येँ महानगरपालिकाया २३ वडाया नगर सभासद जुयादिलसा न्यादँ लिपा उगु हे वडाया वडा अध्यक्षय् निर्वाचित जुयादिल । थबलय् वय्‌कलं येँ महानगरपालिकाया आधिकारिक भाषा नेपालभाषा नं जुइमाः धका बोर्ड बैठकय् प्रस्ताव तयादिल । वय्‌कःया प्रस्ताव पारित जुल । येँ महानगरपालिकाय् नेवाः भाय् नं छ्यलेफैगु जुल । तर थुकियात सर्वाच्चे अदालतया निर्णयं पनाबिल । वडा अध्यक्ष जुयाच्वनादीलय् डा. शान्तबिरसिं तुलाधरया नेतृत्वय् नेवाः गुथि स्वनेगु ज्या जुल । वय्‌कलं नेवाः गुथिया मूछ्यांजेया भाला कयाः ज्या यानादिलसा लिपा वय्‌कः नायः हे जुयादिल । उगु हे इलय् लसय् हंगु बिरोध व मयजु लानीझ्याः नांया निगू क्यासेट पिथनादिल । वय्‌कलं नेवाः ख्यलय् आवश्यक न्ह्यागुंज्या न्ह्यामेस्यां याःसां सफल जुइमाः धकाः तिबः बीगु कथं नेवाः न्ह्यलुवा भाजु मल्ल के. सुन्दर नेवाः देय् दबूया नायः जूगु निगू कार्यकाल तक्क मूछ्यांजेया भाला कयाः ज्या यानादिल । डा. महेशमान श्रेष्ठजुया संयोजकत्वय् गठन जूगु गुथि विधेयेक विरुद्ध एकीकृत आन्दोलनया सह–संयोजक जुयाः ज्या यानादिल । थौंकन्हय् वय्‌कलं नेवाः देय् दबूया नायःया जिम्मेवारी क्वबियाच्वनादीगु दु । नेवाः देय् दबू सकल नेवाःतय् मंकाः संस्था जुसेंलि नेवाः नाप सरोकार दुगु फुक्कं ज्याखं थुगु संस्थाया सरोकारया विषय जुइमाः धकाः थुकियात व्यापक यायेगु कुतः यानादिल । थौंकन्हय् वय्‌कः नेवाः देय् दबूया थःगु हे छेँ दयेमाः धकाः छेँ धस्वाकेगु ज्याय् लगे जुयाच्वनादीगु दु ।

अबु विष्णुभक्त धौभारी व मां खेमकुमारी धौभारीया कोखं ने.सं. १०३६ पोहेलागा पञ्चमी कुन्हु ख्वपया लाकुलाछेँँ त्वालय् भाजु पशुपतिभक्त धौभारी बूगु खः । बि.ए. तकया ब्वनेज्या सिधयेकाः ने.सं. १०६७ इ सरकारी सेवा पाखें बीरगंज भंसारय् ज्या यानादीम्ह, न्हापांनिसें थःम्हं सिउगु ताःगु खँ कने न्ह्याःम्ह भाजु धौभारीं सरकारी लजगाः त्वःताः बीरगंजया हे त्रि–पद्म हाइस्कुलय् ब्वंकेज्या यानादिल । लिपा चित्तधर हृदयया खुपु बाखंचा सफूया हःपालं नेपालभाषाय् दुहांझाःम्ह भाजु धौभारीया न्हापांगु सृजना बाखं स्वर्गया स्वाहाने ने.सं. १०७८ य् धर्मोदय ११/१२९ पत्रिकाय् पिदंगु खः । ब्वंकेज्या पाखें मांभाय्‌या सेवा यानाझाःम्ह पशुपतिभक्तजुं थःगु च्वसायात नेपालभाषा साहित्यया थीथी विधा चिनाखँ, च्वखँ, बाखं व छधाः प्याखंपाखे न्ह्याकादिल । ने.सं. १०८३ इ विराट नेपालभाषा साहित्य गुथिया नायः जुयादीम्ह भाजु धौभारीया नेपालभाषा विकासय् तःधंगु योगदान दु । थःपिंसं सिउगु खँ न्ह्यब्वयेगु यानादीम्ह धौभारीजुं तःम्ह हे सफू च्वमिपिनिगु सफुलिइ थःगु नुगःखँ च्वयाः छम्ह त्याजीम्ह समालोचक कथं नेपालभाषाया समालोचना लागाय् दं झाल । वय्‌कलं नेपालभाषां तःगू हे प्याखं च्वयादीगु दु । उकिया दथुइ सीम्वाःम्ह मनू व मिपुसा प्याखंया ब्वज्या नं जुइधुंकूगु दु । थथे ताःइलं निसें नेपालभाषाया सेवा यानाझाःगुलिं वय्‌कःयात ने.सं. १११० कौलाथ्व द्वादशी कुन्हु विराट नेपालभाषा साहित्य सम्मेलन गुथिपाखें विराट सिरपाः देछाना हनेज्या याःगु दु । नेपाः देय्‌या, नेपालभाषा व संस्कृति ख्यलय् तःदँतक थःत फ्यानाः तब्याः तःचाकः यायेत तःधंगु योगदान बियाझाःम्ह मास्टर पशुपतिभक्त धौभारीं ने.सं. १११३ सिल्लागाः १ संचवाः कुन्हु थःगु देह त्याग यानाझाल ।

ख्वपया जगाति योगा त्वालय् ने.सं. १०५७ य् जन्म जूम्ह पशुपतिमान पःमां छम्ह नेपालभाषाया अनुरागी खः । थी थी स्कूलय् शिक्षक, प्रधानाध्यापक जुयाः तःदँ शिक्षा ख्यलय् थःगु जीवन पानादीम्ह थ्वय्‌कलं नेपालभाषाय् श्रीश्रीश्री स्वस्थानी (ने.सं ११३४) नुगः घाः (ने.सं ११३६), नेवाः वाँउभक्तु (ने.सं ११४१) मलखं कःगु छेँ (ने.सं ११४१)यानाः प्यंगू बाखंसफू च्वयादीगु दुसा मचासाहित्यया ख्यलय् भिंम्ह मनू थेंज्याःगु मचा नाटक व मचा बाखंत नं पिकयादीगु दु । थ्वय्‌कःया तःपु बाखं नेवाःतय्‌सं नेवाः भाय् त्वःताहःगु आदि विषययात कयाः च्वयातःगु दुसा थः मचातय्‌त थःगु मांभाय् ल्हाकेमाः धैगु सन्देश बियादीगु दु ।

पसूका छधाः प्याखं संग्रह ईश्वरानन्दजुं च्वयादीगु खः । थ्व सफू न्हापां ने.सं. १०७७ य् श्रेष्ठ प्रकाशनपाखें पिदंगु खः । निक्वःगुखुसी ने.सं.१०८४ य् सुधादेवी ५०६ वँतु मिखाद्वँपाखें पिदंगु खः । थ्व विश्वसाहित्यय् खनेदुगु नर्वेया इव्सनया नाटकया प्रभाव लाःगु छगू समस्यामूलक छधाः प्याखं संग्रह खः । प्याखनय् अप्वः यानाः मिसा समस्या, सामाजिक समस्या व पारिवारिक समस्या न्ह्यब्वयातःगु दु । मिसातय्‌गु पराधिनताया मू कारण हे आर्थिक खः धयागु सन्देश नं थ्व सफुलिइ प्रवाहित यानातःगु दु ।