Category: भाषा, लिपि व साहित्य

स्वनिगःपिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक व सांस्कृतिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु बखतनारायण श्रेष्ठ नं छम्ह खः । वय्‌कः तनहुँ जिल्लाया ब्यास नगरपालिका ३ य् च्वनादी ।तनहुँ जिल्लाया नेवाःतय् उत्थानया ज्याय् वय्‌कः सदां क्रियाशील जुयादी । म्ये हालेगु व बाजं थायेगुलिइ पोख्तम्ह वय्‌कः तनकुसुर व भिमसेन गुथिलिस आवद्ध जुयादी ।

बःचाधंगु नेवाः खँग्वः धुकू वांगमय शताव्दीपुरुष सत्यमोहन जोशीया सम्पादनय् लाकौल पिथना महाबौद्ध येँ पाखें ने.सं ११०७ स पिदंगु शब्दकोशया सफू खः । थ्व शब्दकोशय् १५००० नेपालभाषाया विविध पक्षया खँग्व दुथ्याकातःगु दुसा प्रविष्टि, व्याकरणिक कोटी व शब्दया अर्थ फुक्क नेपालभाषां हे बियातःगु दु । थ्व कोश नेवाः भाय् सयेकेबीत मखु नेपालभाषाया थीथी पक्षया खँग्वया अर्थ थुइकेबीगु निंतिं च्वयातःगु कोशग्रन्थ खः । थ्व ग्रन्थय् येँया नेपालभाषायात हे स्तरीय भाषा नालाः छ्यलातःगु दु ।

बा हर्षराज शाक्य व मां जोगमाया शाक्यया कोखं यलया चाकुपाटय् ने.सं. १०५५ य् बौद्ध विद्वान भाजु बज्रराज शाक्यया जन्म जूगु खः । पि.एच.डि. यानादीम्ह भाजु शाक्यया भाषा–साहित्य ख्यलय् नेपालभाषा, नेपाली भाषा, अंग्रेजी भाषा थ्व स्वताय्‌सं उतिकं हे च्वसा न्ह्याः । दिके फइला ? नांगु कविता ने.सं. १०७४ य् धर्मोदय य् पिथनाः नेपालभाषाया साहित्य ख्यलय् पलाः छिनादीम्ह शाक्यं थःगु नुगः बौद्धधर्म पाखे क्वसाःगुलिं दकलय् न्हापांगु सफू कथं विद्याधर संस्कारित यशोधरा महाविहार संघ छगू अध्ययन नांगु सफू ने.सं. १११३ य् पिथनादिल । वय्‌कःया सम्पादनय् ने.सं. ११०८ य् पलेस्वां पत्रिका नं पिदंगु दु ।

वय्‌कलं बुद्ध धर्मनाप स्वापू दुगु थीथी गोष्ठी सम्मेलनय् ब्वति कयादीगु जक मखु उगु गोष्ठी सम्मेलनया प्रतिवेदन नं तःगू मछि हे सम्पादन यानाः पिथनादीगु दु । गथे— आशाकाजि बज्राचार्यया संस्मरणय् जूगु नेवाः बौद्ध संस्कृति संरक्षण गोष्ठी (ने.सं१११४), चर्या विषयक गोष्ठी प्रतिवेदन (वि.सं २०५३), नेवाः बौद्ध संस्कृती गुथि गोष्ठीया प्रतिवेदन (वि.सं २०५३), नेपालमण्डलया बौद्ध संस्कृति सम्मेलनया छगू प्रतिवेदन (ने.सं ११२०) आदि ।

भाजु शाक्यं थःगु संयोजकत्वय् ने.सं. १११९ य् राष्ट्रिय अन्तरराष्ट्रिय विद्वानपिं सहभागी जूगु नेपाल मण्डलया बौद्ध संस्कृति विषयया सम्मेलन यानाः बौद्ध संस्कृति म्हसीकेबीगु च्वछायेबहःगु ज्या नं यानादीगु दु । अथेहे वय्‌कलं लोटस रिसर्च सेन्टर पाखें महायानी बौद्धधर्म ग्रन्थयात नेपालभाषां भाय् हिइकाः नेपालभाषा बौद्ध साहित्यया धुकू जायेकेगु ज्या नं यानादीगु दु ।

बत्तिस पुतलिका सिंहासन द्वात्रिंशिका जुजु विक्रमादित्यया सिहांसनं पिहांवःपिं स्वीनिम्ह लापचां कंगु ३२ पु बाखंया पुचः खः । थुकी जुजु जुइपिंके बुद्धि, त्याग, पराक्रम आदि थेंज्याःगु गुण दयेमाः धैगु सन्देश बियातःगु दु । थीथी रोमाञ्चित घटना न्ह्यब्वयाः कौतुहलता जिज्ञासा थनाः मनोरञ्जन बीगु हे थज्याःगु बाखंया मू उद्देश्य खयांनं बौद्धिक कसरतया नापं नैतिक आचरण पालन याकेबीगु ज्यायात नं उलि हे थाय् बियातःगु दु । थ्व सफूया छगू संस्करण भाजु हायन्सनं (इ.सं १९३९) पिकयादीगु दु ।

बमं ल्हाये मफुगु जिन्दगी भाजु मुनीन्द्ररत्न बज्राचार्यं च्वयादीगु छगू नियात्राया सफू खः । थ्व सफू च्वमि मुनीन्द्ररत्न बज्राचार्य संयुक्त राष्ट्र संघया स्वयंसेवक जुयाः शान्तिया नितिं चुनावया ज्याय् थीथी देय् झायादीबलय् अन जूगु अनुभवयात प्वंकाः च्वयातःगु सफू खः । छगू कथं थ्व सफूयात एड्भेन्चरस निबन्ध संग्रह नं धायेबह जू । स्वस्वपु च्वसु दुथ्याःगु थ्व सफू ने.सं ११३२ य् मय्‌जु नीरमती वज्राचार्यं पिथनादीगु खः ।

बर्नहार्ड क्वयलभर जर्मनया नागरिक खः । कोलन धैगु थासय् जन्म जूम्ह वय्‌क: भारतीय उप–महाद्वीप संस्कृतिया छम्ह विज्ञ कथं नांजाः । वय्‌कलं कोलन विश्वविद्यालयपाखें सन् १९६५ इ तोखारिन भाय्‌या बाक्य विन्यास सम्बन्धय् विद्यावारिधि उपाधि प्राप्त यानादीगु खः । तोखारिन चीनया उत्तर–पश्चिम लागाया सिनच्याङ्ग प्रान्तदुनेया अतिक पुलांगु आदिवासी समुदायया भाय् खः, थुगु भाय्‌यात भारोपेली परिवारदुने लाः धकाः नालातःगु दु । जर्मनया उत्तरी लागाया किल विश्वविद्यालयय् सन १९७४ निसें १९९३ तक, थ्वयां लिपा जर्मनया हे लिपजिग विश्वविद्यालयय् प्राध्यापनया लजगाः यानादीम्ह वय्‌क:लं छक्वः नेपाः वयाः थनया भाषा, संस्कृति, सम्पदा अले वास्तुकलासम्बन्धी प्रारम्भिक ज्ञान प्राप्त यायेधुनेवं थुकियात हृ थःगु अध्ययनया लागा कथं नाला कयादीगु खः । वय्‌कलं तःदँ तक नेपालय् च्वनाः तःगु ख्यलय् अध्ययन अनुसन्धान ज्या यानादीगु खः । भाषा विज्ञान, शब्दकोश, वास्तुकला, सम्पदा आदि क्वय्‌लभर भाजुया अध्ययनया लागा खः ।

थःहे तिरिमय्‌जु डा. उरलिके क्वय्‌लभरनापं जानाः सन १९७८ य् पिथंगु वय्‌क:या नेवाःभाय्‌या क्रिया वाक्य विन्यास सफू अतिकं न्ह्यथनेबहः जू । जर्मन सरकारयापाखें भालाकाःगु ख्वपदेया सम्पदा संरक्षण परियोजनाया छम्ह विज्ञ कथं नेपालय् च्वनाः ज्या यायेगु झ्वलय् विशेष यानाः स्वनिगःया वास्तुकला, नगरिय सभ्यता, संस्कृतिनिसें नेवाः भाय्‌या सम्बन्धय् दुग्यंक अध्ययन अनुसन्धान ज्या यानादिल । थुगु हे स्थलगत अले व्यावहारिक ज्ञानया लिधंसाय् वय्‌कलं भाषाविद् ईश्वरानन्द श्रेष्ठाचार्य व मेम्ह जर्मन विज्ञ नील गुटस्चोलिसे जानाः पिकयादीगु “Newar Towns and Buildings; An lustrated Dictionary Newar-English” छगू तःजिगु सफू खः । अथेहे पण्डित हेमराज शाक्यनाप जानाः तयार याःगु क्वय्‌लभर भाजुया मेगु नांजाःगु कृति धैगु यल रुद्रवर्ण विहारया लिखतया अध्ययन व पिथना खः । वय्‌क:या स्वयम्भु चैत्यया पुनःनिर्माण अले उकिया वास्तुशैलीया सचित्र सफू व नेपाःया परम्परागत चित्रकलाया लिधँसाय् देगःया निर्माणसम्बन्धी सफूत नं उलि महत्वपूर्ण जू । नेपाःया वास्तुकला, सम्पदा अले भाषा विज्ञान, शब्दकोशया ख्यलय् ज्वःमदुगु तिबः बियादीगुलिं जुजु वीरेन्द्रपाखें क्वय्‌लभर भाजुयात त्रि–शक्तिपदपाखें विभुषित याःगु खः ।

बा शाम्भवानन्द राजोपाध्याय व मां अमरवाणी राजोपाध्याय्‌या कोखं ने.सं. १०५५ तछलाय् मखंत्वालय् साहित्यकार भाजु बलदेव जुजुया जन्म जूगु खः । वय्‌कःया पूवंगु नां बलदेव राजोपाध्याय खः । वय्‌कलं अध्ययनया झ्वलय् न्याय दर्शननाप स्वापू दुगु नब्य न्यायाचार्य क्वचायेकादीगु दु । भाजु बलदेव जुजुयाके संस्कृत व दर्शनपाखे गाक्कं ज्ञान दुगुलिं स्कूलय् संस्कृत स्यनेज्या यानादीसा कलेजय् नेपालभाषा साहित्य स्यनादी । भाजु बलदेब जुजु मचां निसें कर्मकाण्ड व संस्कारया ज्या यायेगु संस्कारय् ब्वलंगुलिं वय्‌कःया च्वसा सांस्कृतिक निबन्ध/प्रबन्धपाखे न्ह्याःगु दु । वय्‌कःया न्हापांगु च्वसु खड्ग सुरक्षाया प्रतिक च्वखँ (ज्वलान्हाय्‌कं) खः ।

नेपाःया धर्म व संस्कृति विषययात कयाः मालेज्या यानाः च्वसु च्वइपिं च्वमिपिं मध्ये भाजु बलदेव जुजु छम्ह नं खः । थ्वहे झ्वलय् नेपाःया धर्म व संस्कृति, तान्त्रिक खँचुत दुथ्याकाःतःगु सफू तलेजु (ने.सं. १११४), नेवाः संस्कृति व नेवाः दर्शन (ने.सं. १११६), नेवाः संस्कार व नेवाः विधि (ने.सं.१११९) पिथनादीधुंकूगु दुसा लिपा वय्‌कलं सुरेन्द्रमान श्रेष्ठनाप जानाः तन्त्रनाप स्वापू दुगु च्वसु दुथ्याकाः तान्त्रिक द्यः व तान्त्रिक पुजा नांगु सफू पिथनादिल । अथेहे वय्‌कलं नेपाःया संस्कार व संस्कृति नाप स्वापुदुगु गुपु च्वसुत दुथ्याकाः कान्तिपुर (ने.सं. ११०८) नांगु सफू पिथनादीगु दु ।

नेपाःया संस्कृति व नेवाः दर्शनया संरक्षण व सम्बद्र्धन यायेगु तातुनाः भाजु बलदेव जुजुं वैदिक प्रतिस्थान नीस्वनाः थ्व प्रतिस्थानया संस्थापक नं जुयादिल । अथेहे थ्वय्‌कः नेपालभाषा एकेडेमिया नं पार्षद खः । थज्याःगु ज्यायात कदर यासें भाजु बलदेव जुजुयात लोकसाहित्य परिषद्ं गौरी अनन्त सिरपाः (ने.सं. १११६), नेपालभाषा परिषदं ठाकुरलाल सिरपाः (ने.सं. ११२०)पाखें हंगु दु ।

बल्चा प्रकाशमानया बाखं सफू खः । भाषा साहित्य मुँज्या खलः सक्वं ने.सं.११०३ य् पिथंगु खः । थुकी झिंछपु बाखं दुथ्यानाच्वंगु दु । ज्वाल्लथीगु तक्मा, ज्याला थौंया परिवेशय्, सफलता, जिगु डायरी, ठण्डा बरफ, तं, मुक्तिया पलाः, समाज, बाल वर्ष, फ्वगिंया सः व निर्मूल जुइमफुगु व्यथा थुकी दुथ्यानाच्वंगु बाखं खः । थ्व बाखं च्वमि प्रकाशमानया न्हापांगु बाखं सफू खः । अथेहे भाषा साहित्य मुँज्या खलःया निगूगु पिथना खः । पिकाकःपाखें बल्चा बाखं मुनाया सम्बन्धय् थथे च्वयातःगु दु– ‘थुकी दुनेया प्रत्येक बाखनय् थौं देसय् मगाःमचाः मछिंया थाकूगु जीवन म्वानाच्वंपिं बहुसंख्यक चीमिपिं जनताया ख्वबि, झसुकाः अले आक्रोसया ख्वाःपा्तय् लू दु । धात्थें धायेगुसा बल्चा बाखनं छखे वर्तमान व्यवस्थां ज्वना वयाच्वंगु अन्याः अत्याचार, दमन, शोषणया भ्रष्ट, घृणित लँपुया विरोध यानाच्वंगु दुसा मेखे पित्याः प्याःचाः स्याःचालं उकुसमुकुस दनाच्वंपिं जनताया चिल्लाय् दना सः पिब्वया च्वंगु दु।’

पञ्चायतकालय् लादे याःगु ‘छगू देय्, छगू भाषा’या नीति, बहुदलीय व्यवस्था वयेधुंकाः नं थ्व नीति कायम हे जुयाच्वन । २००७ सालया क्रान्तिं तत्कालीन युवातय्‌त गुगु भाषिक साहित्यिक चेतना थनाब्यूगु खः बहुदल व्यवस्था लिपाया राजनैतिक क्रान्तिं अज्याःगु उत्साह, जागरण थनेमफुत । बरु साइबर संस्कृति, यातायात व शिक्षाया विकासं थनया च्वमिपिंत पिनेया विश्वनाप सतिकाः नेपालभाषा साहित्यया चाकःयात नं तचाः तब्या जुइकेबिल । थ्वहे कथं नेपालभाषाया बाखं, नाटक, उपन्यास, च्वखँ, चिनाखँ आदी न्हापान्हापाया थें निश्चित विषय व परिधीइ जक सीमित मजुसे न्हून्हूगु विषय न्हून्हूगु समस्या गथे— पहिचानया समस्या, विदेश पलायनया समस्या, डाइस्पोरियन समस्या, नारी अस्मिताया समस्या, अभिघाटया समस्या, तेश्रोलिंगीया समस्या आदिंं थाय् कयाहल । विषयगत रुपं जक मजुसे पिनेया साहित्यय् खनेदुगु न्हून्हूगु आयाम, प्रयोग, प्रविधित नं नेपालभाषा साहित्यय् न्हापालिपा स्वयाः याकनं दुथ्यनेगु जुल । सत्यया सर्वकालिकताय् विश्वास, अनुभूतिया एकताय् विश्वास आदि थेंज्याःगु सिद्धान्तयात गुगु उत्तर आधुनिकवादं क्वःथलेगु याःगु खः थुकिया प्रभाव ने.सं ११११ लिपाया नेपालभाषा साहित्यय् नं खनेदयावल । थ्वहे कथं थ्व इलय् वयाः निबन्ध, बाखं, उपन्यास च्वज्याय् नं म्हिगःया विधागत फर्मुलाय् जक सीमित मजूसे अन्तर विधात्मक सिद्धान्तयात छ्यलेगु यानाहःगु नं खनेदत । समानता, स्वपहिचान, आत्मसम्मानया सः हे मू विषय जुयावल । फलतः थ्व समयावधीइ पिदंगु– भगतदास श्रेष्ठ, पुष्पराज राजकर्णिकार, श्रीराम श्रेष्ठ, नवीन चित्रकार, माधव मूल, सुधीर ख्वबि, सुरेशकिरण, शाक्य सुरेन, सौरभ शाक्य, त्रिरत्न शाक्य, केशवमान शाक्य, प्रतिसरा साय्मी, रजनी मिला, सुदन खुसः, ईश्वरीमैंया श्रेष्ठ, रजनी मिला, राजेन्द्र पुता आदिपिनिगु काव्यय् नं शव्द जक पानाः मूल सः थ्व हे जुयाबिल । अथेहे न्हापा न्हापा स्वयाः मिसा च्वमिपिनिगु सहभागिता नं अप्वः खनेदत । उमिसं नं थःपिनिगु रचनाय् न्हापा स्वयाः नारी मुक्ति, नारी अस्मिता नारी सशक्तिकरणया नितिं सः बुलन्द यानाहःगु खनेदत ।

बाल साहित्यं नं थ्व इलय् वयाः विधागत पहिचान बीगु चेष्ठा याःगु खनेदत । बाल उपन्यास, बालकथा, बालगीत जक मखु बाल साहित्य सम्बन्धी थीथी पत्रिका गथे ‘ईलोहँः मचा क्यब’ आदि पिदन । शान्तदास मानन्धर, तेजप्रकाश श्रेष्ठ, नरेशवीर शाक्य, हरिगोविन्द श्रेष्ठ, शशीकला मानन्धर, राजभाइ जकःमि, मिना वज्राचार्य, रीतादेबी प्रधान, राजमान महर्जन आदि थ्व विधाय् च्वसा न्ह्याकूपिं श्रष्टापिं खः ।

वि.सं २०४६ सालया आन्दोलन लिपा नेपालभाषा साहित्यय् खनेदयेक विकास जूगु मेगु विधा खः –शोधलेखन । नेपालभाषा उच्च अध्ययनय् संलग्नपिं विद्याथीपिंपाखें तयार जूग शोध—ग्रन्थयात सफूया रुपय् पितहयाः नं नेवाः जाति तथा नेपालभाषा साहित्यया विषयय् आपालं खँ पितहःगु दु । अथेहे थ्व हे समयावधी वयाः न्हापा मजूनिगु नेपालभाषा साहित्यया इतिहास च्वयेगु कुतः काशीनाथ तमोट, प्रेमशान्ति तुलाधर, नर्मदेश्वर प्रधान थेंज्याःपिं श्रष्टापिं पाखें जुल । थ्व समय्य वयाः तःम्ह च्वमिपिंसं च्वसा न्ह्याकूगु छगू विधा न्हू बाखं नं खः । लक्ष्मण राजवंशी, यज्ञरत्न धाख्वाःपिं छगू छगू दर्जनं मयाक बाखं सफू पिकयाः कीर्तिमान तयादीपिं बाखंच्वमिपिं खः । अझ बाखं साहित्यया विकास यायेत लक्ष्मण राजवंशीं थःगु अग्रसरताय् बाखं दबू धस्वाकादिलसा, यज्ञरत्न धाख्वाः नं दान्यहीरा सिरपाः नीस्वनादिल । कृष्णभक्त बोडे, केदार सितु, दया खडगी, भवानी तुलाधर, निजिरोज श्रेष्ठ, विमलप्रभा, दिव्या ताम्राकार, रेण्ुा श्रेष्ठ, अञ्जना ताम्रकार, रीता महर्जन, अर्पणा शाक्य, रासा, अमीर रत्न ताम्रकार आदि थ्व समयावधीए सक्रिय जुयादीपिं बाखंच्वमिपिं खः । उपन्यास, नाटक विधाय् पुरुष लेखकपिनिगु जक आधिपत्य जुयाच्वंगुली शशिकला, अपर्णा प्रधानपिंसं उपन्यास च्वयाः मिसा उपन्यासकारपिं नं मिजं उपन्यासकारपिं स्वयां कम मजू धकाः क्यनाबिल । आख्यानकार मथुराकृष्ण साय्मिया आह्वानय् झिंनिम्ह नारी स्रष्टापिंसं झिंनिगू उपन्यास पिकयाः थ्व विधाय् नारी सहभागिता छक्वलं अप्वयेका बिल । अथे हे नजरराम मर्हजनं छगू दर्जन स्वयाः अप्वः उपन्यास च्वयाः आञ्चलिक उपन्यासया रसास्वादन याकादिलसा राज साय्मिं नं तःगू जासुसी उपन्यास पिकियाः जासुसी उपन्यासया ल्याः म्हो मजुइकल । आर मानन्धर, रास जोशीपिंसं नं ऐतिहासिक, पौराणिक उपन्यासया अनुभूति याकेबिल । अथे हे मल्ल के सुन्दरं छक्वलं प्यंगू उपन्यास— व लँपु थ्व पलाः, द पोष्टर, शंखधर, सेप्टेम्वर १७ थेंज्याःगु ग्यसुग्यंगु उपन्यास पिकयाः नेपालभाषा उपन्यासया स्तर च्वन्ह्याकेगु ज्या यानादिल । नाटक लेखनय् नं प्रकाशकुमारीं लुफि, शशिकलां न्हूगु सारी थेंज्याःगु पूधाः प्याखं पिकया नाटक लेखनय् नं मिसापिनिगु उपस्थिति क्यनाबिल । ज्ञानकाजि मानन्धर, विजयवहादुर मल्ल, पद्मरत्न तुलाधर, गणेशराम लाछि, परमानन्द वज्राचार्य, महेशमान लँजुवाः आदिपिनिगु नाटक नं थ्वहे समयावधीइ वयाः पिदन । तर मेमेगु विधाय् गुलि सफू पिदंगु खः थ्व समयावधीइ नाटक विधाय् म्हो हे जक सफू पिदंगु दु । काव्य विधाय् शाक्य सुरेन, सुधीर ख्वबि, बालगोपाल श्रेष्ठ, रामेश्वर जलन, केशरमान ताम्रकार, रजनीमिला, ईश्वरीमैंया श्रेष्ठ, ज्यापु जुजु, राजेन्द्र महर्जन, तुयु पुं, राजेन्द्र पुता, अञ्जना ताम्राकार, सिर्जना दुवाल, दया खड्गी ‘वेचैन’, वद्री वेदना, बुद्ध नेवाः, रासा, रामेश्वर जलन, पूर्णिमा डंगोल आदि थेंज्याःपिं श्रष्टापिं मध्ये गुलिस्यां कविता पाखे च्वसा न्ह्याकलसा, गुलिस्यां कविताया नापं हाइकु, मुक्तक, गजल आदि थें थीथी विधाय् च्वसा न्ह्याकेगु यात । थ्व इलय् वयाः सीदयेक विकास जूगु विधा हाइकु नं खः । हाइकु साहित्यया विकासय् इन्द्र माली, आनन्द जोशी, सुरेश प्रधान, विमल ताम्राकार, तुयु पुंपिनिगु प्रयास च्वछायेबहजू । अथेहे गजल विधाय् भूषणप्रसाद श्रेष्ठ नेपालभाषाया अद्वीतिय गजलकार खः । थ्व समयावधीइ वयाः लघुउपन्यास, लघुकथा लेखनय् नं आपाःसिया ध्यान वंगु खनेदु । मथुराकृष्ण साय्मिया प्यंगू प्यंगू भागतक पिदंगु माकुगु विष, ह्याउँमिला लघुउपन्यास व विमल ताम्रकार, अगिव बनेपाली, सुधिर ख्ववि, भूषणप्रसाद श्रेष्ठ, इश्वरीमैंया श्रेष्ठ, सुरेन्द्र शाक्य, गोविन्द श्रेष्ठ, कृष्णभक्त बोडे, दिव्या ताम्राकार आदिपिनिगु लघुकथा थुकिया दसु खः । लघुकथाया विकासय् सुधिर ‘ख्ववि’पिंसं न्ह्याकूगु सः छगू फरक अभिव्यक्ति अभियानया भूमिका नं च्वछायेबहजू । समालोचना विधाय् वयाः नर्मदेश्वर प्रधानया पाश्चात्य समालोचनाया सिद्धान्त, बुद्ध साय्मिया कविता थौंया मिखां , सिद्धिचरण श्रेष्ठया सिद्धिचरणया घमाः आदि न्ह्यथनेबहःगु समालोचनाया सफू पिदंगु दुसा मेपिं समालोचकपिं— चुन्दा वज्राचार्य, चन्द्रमान वज्राचार्य, मदनसेन वज्राचार्य, श्रीलक्ष्मी श्रेष्ठ, जनक नेवाः, बालगोपाल श्रेष्ठ, रामभक्त श्रेष्ठ, पूर्णकाजि ताम्राकार, प्रेमहेरा तुलाधर, रवि शाक्य, सिर्जना शाक्य, कुन्दनप्रसाद श्रेष्ठ, गोवद्धर्न शर्मा, राकेश महर्जन, बालगोपाल श्रेष्ठ आदिपिनिगु नं समालोचनाया सफू पिदंगु दु ।

बाखं म्ये भाषानिभाः प्रेमबहादुर कसाःजुं मुनेगुया नापं सम्पादन यानादीगु आख्यानात्मक नेवाः लोकम्येया संकलन खः । ने.सं ११२१ य् प्यंगूगु संस्करण कथं च्वसापासां पिथंगु थ्व सफुलिइ झिंन्हय्‌पु बाखंम्ये दुथ्याकातःगु दु, गुगु अप्वः थें सिन्हाज्या रागय् चिनातःगु खः । थ्व सफुलिइ दुथ्याःगु म्ये गुलिं तत्कालिन घटनां प्रभावित जुयाः च्वयातःगु बाखंम्ये खःसा गुलिं बौद्ध अवदान जातक बाखंया लिधंसाय् चिनातःगु म्ये खः । थुकी दुथ्याःगु सिलुतीर्थ, स्वयेनगु म्येयात दुवालाः स्वयेबलय् थुपिं म्ये आपालं पुलांगु खनेदुसा मेमेगु म्येँय् गद्दिनसिन शासकपिनिगु नां न्ह्यथनातःगु कथं जुजु राज्यप्रकाश मल्लया शासनकालं निसें जुजु रणबहादुर शाहया शासनकाल तकया म्ये दुथ्यानाच्वंगु दु । इतिहासं च्वयेमफुगु बाखनं कनेमफुगु गुलिखय् सत्यतथ्य नेवाः लोकम्यें कनेगु याःगु दु धैगुया दसु थ्व सफुलिइ दुथ्याःगु शितलामाजु, रानी विजयालक्ष्मी बाखं म्येयात नं कायेफु गुकी शासकपिनिगु अन्याय अत्याःयात निर्धक्क ब्वयातःगु दु । थ्व सफूया मेगु विशेषता भूमिकाया रुपय् न्ह्यब्वयातःगु बाखंम्ये सम्बन्धी सैद्धान्तिक ज्ञानया नापं थुकी दुथ्याःगु म्येया समिक्षात्मक विश्लेषण नं जूगु दु ।