Category: भाषा, लिपि व साहित्य

बाया वंगु लँपु छधाः प्याखं मुनाया च्वमि दिनेश भुजु खः । ने.सं. ११०३ नेपालभाषा तःमुँज्या गुथि पाखें थुगु सफू पिदंगु खः । सफू दुने हिं च्वयेमाःगु बाखं, सुथ जुये न्ह्यः, सतकय् ब्वलंम्ह मनू, बायावंगु लँपु, अले कुलां लय्‌ताइ, छगू प्याखं धाथेंयागु प्याखंत दुथ्याः । दैनिक सामाजिक, आर्थिक राजनैतिक थीथी समस्यायात ल्वाकःबाकः यानाः न्हूगु प्रयोग शैली थुगु नाटक सफुलिइ खनेदु ।

भाषिक अभियन्ता भाजु बालकृष्ण प्रजापतिया जन्म ने.सं. १०७७ गुँलाथ्व४ स येँय् जूगु खः । वय्‌कःया मांया नां कृष्णमाया प्रजापति व बाःया नां रामबहादुर प्रजापति खः । नेपालभाषा व नेपालभाषा साहित्यया गतिविधि जुइगु मू केन्द्रविन्दु जुयाच्वंगु केलत्वालय् ब्वलंम्ह वय्‌कः मचां निसें हे नेपालभाषा व नेपालभाषा साहित्यया थीथी गतिविधिया ज्याय् संलग्न जुयादिल । वय्‌कः ‘लय्ताः दबुलिइ’ आवद्ध जुयाः महाकवि सिद्धिदास महाजुया सछिदँया ज्याझ्वलं निसें भाषिक व साहित्यिक गतिविधि सक्रिय जुयादीम्ह अभियन्ता खः ।

पंचायती व्यवस्थां थःगु मांभाय् नेपालभाषायात च्वयेब्वनेगुलिइ बन्देज यानातःगु हुनिं भाजु बालकृष्ण प्रजापतिया नुगलय् अब्यक्त विद्रोह ब्वलनाः वय्‌कः भाषिक अभियन्ता जुयादिल । नेपालभाषाया भाषिक, साहित्यिक व सांगठनिक प्रवद्र्धन व उत्थानया ज्याय् वय्‌कः सदां हे अग्रपंक्तिइ दनादी । वय्‌कः भाषिक व जातिय अधिकारया अभियान व आन्दोलनय् नं वय्‌कः सकृय जुयाः उलि हे न्ह्यचिलाच्वना दीगु दु ।

भाजु बालकृष्ण प्रजापति केलत्वाःया नांजाःगु सफूधुकू ‘प्रदीप्त पुस्तकाल’ व ‘केलटोल श्री नाट्येश्वर सतः गुथि’ व्यवस्थापन समितिया नायः, महाकवि सिद्धिदास महाजु सिरपाः ग्वसाः खलःया कजि, नेपाल बुद्धिचाल संघया केन्द्रिय उपाध्यक्ष, मछिन्द्र क्लबया संस्थापक दुजः जुयादी । वय्‌कः देगः म्हिचा सफू व नेपाल लिपि गुथिया दुजः लिसें नेपालभाषा मंकाः खलः, येँया मूदुजः नं जुयादी ।

स्वनिगः पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु बालकृष्ण हलुवाई नं छम्ह खः । वय्‌कःया जन्म बि.सं.१९९५ श्रावणय् भोजपुर टक्सार बजारय् जूगु खः । वय्‌कःया मांया नां न्हुछँमाया व बौया नां अनन्तबहादुर हलुवाई खः । वय्‌कः धरानया सक्रिय नेवाः न्ह्यलुवाः खः । वय्‌कलं झीगु समाज धरानया ७ दँ तक नायः जुयाः ज्या यानादिल । म्ये हालेगुलिइ विशेष अभिरुचि तयादीम्ह वय्‌कः विकलांगतय् सेवाय् नं उलि हे सक्रिय जुयादी । पत्रपत्रिकाय् थीथी च्वसू च्वयावैच्वनादीम्ह वय्‌कलं खस नेपाली खँग्वःया आधारय् नेवाः खँग्वः थुइकेगु खँग्वः धुकू नेपाली नेवाः शब्दाबली सफू तयार यानाः पिथनादीगु दु । थ्व वय्‌कलं बिशेष यानाः स्वनिगलं पिनेच्वंपिं नेवाःतय्‌त नेवाः भाय् स्यनेगु तातुना दयेकादीगु खँग्वः धुकू खः ।

बासब राजोपाध्याय जुजुया जन्म येँया न्ह्योखा त्वालय् अबु अच्युतानन्द व मां श्रीलक्ष्मी राजोपाध्यायया कोखं ने.सं १०९४ बछलाथ्व त्रयोदशी कुन्हु जूगु खः । थौं स्वयाः झिंखुदँ न्ह्यः अमेरीका झायाः अन हे च्वंच्वनादीम्ह भाजु बासव जुजु परदेशय् च्वनाः नं थःगु भाषा संस्कृतियात संरक्षण सम्वद्र्धन तथा प्रचारप्रसार यायेगु ज्याय् थःत फ्यानाच्वनादीम्ह छम्ह सांस्कृतिक दूत खः ।

वय्‌कलं सन् २००७ निसें नेवाः पुरोहित जुयाः अमेरिकाय् च्वंपिं नेवाःतय्‌गु जन्म निसें मृत्युपर्यन्त यायेमाःगु फुक्क ज्या यानाच्वनादीगु दु । थथे छेँछेँय् वनाः क्रियाकर्म यायेगु बाहेक सामुहिक इही, कय्‌तापुजा, म्हपुजा, धलं दंकेगु आदि ज्या नं यानादीगु दु । थ्वहे कथं थः पुरोहित जुयाः सन् २००८ य् नेपाः पासा पुचः अमेरिकाया ग्वसालय् मेरीलाण्डय् न्हापांखुसी सामुहिक इही ज्याझ्वः न्ह्याकादिलसा सन् २०१२ य् न्यूयोर्कय्, सन् २०१३ टेक्सासय् नं मंकाः इही ज्याझ्वः सम्पन्न यानादिल । अथेहे सन् २०१३ य् वय्‌कःयात हे मू पुरोहित यानाः मेरीलाण्डय् नेवाः अर्गनाइजेसन अफ अमेरिकाया ग्वसालय् सामुहिक कय्‌तापुजाया ग्वसाः ग्वल  । थथेहे वय्‌कलं अमेरिकाया थीथी राज्यय् वनाः म्हपुजा नखः हनेत ग्वाहालि यायेगु, म्हपुजाया विधिविधान स्यनेगु व म्हपुजाया महत्ता थुइकेबीगु ज्या यानादीगु दु । वय्‌कःया सक्रियताय् नेपाःया छगू तःजिगु जात्रा येँया जात्रा सन् २०१२ य् नेवाः अर्गनाइजेसन अफ अमेरिकाया ग्वसालय् वासिंगटनय् न्यायेकेगु जुलसा सन् २०१६ य् टेक्सासय् २५०० मनूत मुंकाः भब्य रुपं सम्पन्न यात ।

नेवाःतय्‌त छधीछप्पं यानाः थःपिनिगु संस्कार, संस्कृति, सम्बद्र्धन याकेबीगु निंतिं अमेरीकाया पीच्यागू स्वयाः अप्वः राज्य गथे— वासिंगटन डि.सी, फ्लोरिदा, टेक्सास, मेरीलाण्ड, क्यालिर्फोनिया, सियातल, र्पोटलाण्ड, भर्जिनिया, सिकागो आदि थासय् वनाः वय्‌कलं नेवाः संस्था स्वनेगु नापं भाषा साहित्य संस्कृति रीतिथिति स्यनेकनेगु ज्याय् ग्वाहालि यानादिल ।

अथेहे अमेरिकाय् जूगु प्यक्वःगु हलिं नेवाः दबूया तःमुँज्याय् नं वय्‌कलं सांस्कृतिक ज्याझ्वःया संयोजक व संचालक जुयाः महत्वपूर्ण ज्या यानादिल । थ्वहे कथं भाजु बासव जुजु नेवाः अर्गनाइजेसन अफ अमेरीकाया आजिवन सदस्य, नेपाः पासा पुचः अमेरिका (मेरीलाण्ड)या आजिवन सदस्य, नेवाः गुथि न्यूयोर्कया आजिवन सदस्य, नेपाः कम्युनिटि यु.एस.एया संस्थापक सदस्य, युनाइटेड नेवाः यु.एस.ए टेक्सासया संस्थापक सदस्य, वल्र्ड नेवाः अर्गनाइजेसन यु.एस.एया संस्थापक सदस्य नापं मूछ्याञ्जे, वैदिक प्रतिष्ठान नेपालया संस्थापक सदस्य आदि जुयाः नेवाःख्यलय् संलग्न जुयाच्वनादीगु दु ।

भाजु बासवं नेवाः संस्कार, संस्कृति, तन्त्रसम्बन्धी अनुसन्धानमूलक लेख च्वयाः पत्रपत्रिकाय् पिकायेगु जक यानादीगु मखु थौंया ईकथं, नेवाः संस्कार, पुजाआजा, नखः चखः हनेगु विधिविधान, उकिया महत्ता तथा विशेषता आदि खँ दुथ्याःगु भिडियो दयेकाः थीथी सामाजिक संजाल मार्फत हलिंया फुक्क नेवाःतय्‌थाय् थ्यंकेगु ज्या यानादीगु दु । अथेहे वय्‌कलं स्वन्ति नखःया म्ये, किजापुजा म्येया म्युजिक भिडिओ (११३७) नं सार्वजनिक यानादीगु दु । वय्‌कःया थःज्याःगु ज्वःमदुगु योगदानया कदर स्वरुप वयकःयात वल्र्ड नेवाः अर्गनाइजेसनया केन्द्र पाखें सांस्कृतिक दूत (Cultural Ambassador)या सम्मान ब्यूगु दुसा नेपाल एम्बेसी वासिंगटन डी.सी पाखें सामाजिक न्ह्यलुवाः (Social leader) उपाधी ब्यूगु दु ।

साहित्य ख्यलय् बासुपासा कथं नांजाःम्ह वासुदेव वैद्यया मेगु नां मोतिलाल श्रेष्ठ नं खः । वय्‌कःया जन्म बौं सिद्धबहादुर श्रेष्ठ व मां रत्नमाया श्रेष्ठया कोखं ने.सं १०४६ य् किपुली जूगु खः । थः मचानिसें पाजुपिंथाय् हुर्के जूगु व पाजुपिं वैद्य कुलयापिं जूगुलिं वय्‌कलं थःगु थर श्रेष्ठ मतसे वैद्य तयेगु यानादीगु खः ।

बासुपासा नेपाःया राजनीति, साहित्य व कला ख्यलय् थःत फ्यानादीम्ह छम्ह बहुआयामिक व्यक्तित्व खः । राणाशासनया विरुद्धय् जूगु आन्दोलनया इलय् जुजु त्रिभूवन नेपाः त्वःताः भारत वनेत्यंबलय् जुजुं देश त्वःता वनेमज्यू धकाः गंझाःम्ह छम्ह व्यक्ति थ्वय्‌कः नं खः । लिपा देशय् प्रजातन्त्र वयेधुंकाः नं मनुखं मनूयात थीत्यः–थीमत्यः, थजात–क्वजात धयागु अमानवीय परम्परा ल्यना हे च्वंगुलिं थुकिया विरुद्धय् वय्‌कलं थम्हं ज्या यानाः क्यनादिल । थुकिं यानाः वय्‌कः समाजं बहिष्कार तकं याका च्वनेमाल तर थुकियात वय्‌कलं च्यूताः तयामदी । अथेहे त्रिभुवनं वय्‌कःयात छकः पासा धकाः सम्बोधन याःगु जुयाच्वन । थ्व शब्द वय्‌कःयात तसकं ययाः वय्‌कलं थबलय् निसें वय्‌कलं थःगु नांया लिउने पासा घानाः बासुपासा धकाः तयेगु यानादिल । देय्‌या राजनीतिइ नं संलग्न जुयादीम्ह वय्‌कः गबलें हिरातय् नं च्वनेमालसा गबलें थ्व हे राजनीतिं वय्‌कःयात बागमती अञ्चलया सहायक अञ्चलाधीश थेंज्याःगु उच्च वहदाय् तक नं तयेयंकल ।

नेपालभाषाया नापं नेपाली भाषाया थीथी विधाय् च्वसा न्ह्याकादीम्ह बासुपासाया साहित्यिक व राजनैतिक गुरु युगकवि सिद्धिचरण खः । थ्वय्‌कःया न्हापां पिदंगु च्वसु जीवन (धर्मोदय ७०, ने.सं.१०७३) नांगु कविता खःसा नेपालभाषाय् थ्वय्‌कःया पिदंगु सफू थुकथं दु— मिसा सु खः (ने.सं.१०७५), जीवन लँपुइ (म्ये, ने.सं.१०७८), श्रद्धा (प्याखं, ने.सं.११०४),  त्वाथः (कविता संग्रह ने.सं.१११८) ।

थुकथं बासुपासां कविता, उपन्यास, प्याखं, निबन्ध च्वयाः नेपालभाषा तःजि तःमि यानाथकादीगु जक मखसे प्रेमबहादुर कसाःपिंसं न्ह्याकाच्वंगु तत्कालिन नासः खलःया दुजः जुयाः अन जुइगु थीथी सांस्कृतिक ज्याझ्वःया निंतिं आपालं म्ये चिनाः संगीतबद्ध यानादीगु दु । थुगु इलय् चिनादीगु गुलिखय् म्ये थःगु जीवनया लँपुइ नांगु सफुलिइ दुथ्याकादीगु दु ।

वा माया वा वा जिमिथाय् लाछी वा, हथाय् चायेमते मय्‌जु म्वाःलि पुयाः कायेके हये आदि वय्‌कःया उगु ईया अतिकं लोकंह्वाःगु म्ये खः । थथे बासुपासा साहित्य संगीतह्यःमि जक मखु ने.सं १०७४ य् थः सल्लाहकार सभाया दुजः जुयादीबलय् नेवाः भाषं न्ववाये दयेमाः धकाः अन सभाय् प्रस्ताव तःम्ह व अन नेवाः भाषं न्वचु बियाः साहसिक ज्या यानादीम्ह मातृभाषा अनुरागी नं खः । थ्व ज्यां प्रभावित जुयाः भाषानिभाः प्रेमबहादुर कसाःजुं थ्वय्‌कःयात च्वसापासाया सदस्यय् मनोनयन यानादीगु खः । थःगु ज्याया कदर स्वरुप थ्वय्‌कलं बालचन्द्र पुरस्कार, प्रसिद्ध गोरखा दक्षिणबाहु आदि पुरस्कार व पदक प्राप्त यानादीगु दु । थुकथं भाषा साहित्य संगीतया ख्यलय् ज्या यायां ७९ या बैंसय् थ्वय्‌कलं थःगु नश्वर देह त्याग यानादिल ।

ने.सं. ११४२ ञलाथ्व दशमीकुन्हु कुतः पिकाकः पाखें पिथंगु बाःह्राः सफूया च्वमि भाजु पूर्णराम मुनंकर्मी खः । थ्व सफू मिसा मस्तय्‌त बाःह्राः तयेबलय् नेवाःतय्‌सं यायेमाःगु, याना वयाच्वंगु व यायेल्वःमंके धुंकूगु संस्कारया कर्मया विषययात दुनेथ्यंक दुवालाः च्वयातःगु सफू खः । थुलि जक मखु बाह्राः संस्कारया विधि विधान यायेमाःगु हुनि व विधिमन्त्र आदियात ऐतिहासिक व शास्त्रीय दसिया लिधंसाय् न्ह्यब्वयादीगु दु ।