Category: भाषा, लिपि व साहित्य

महाकवि गिरिजाप्रसादं च्वयादीगु थ्व उपन्यास बुँख्याःचा कुतः पिकाकःया लुखां ने.सं. ११३२ य् पिदंगु खः । थ्व उपन्यासय् अतृप्त यौनयात मचायेक कुलातःगु दु ।

विमल ताम्राकारया थुगु बुँख्याचा हाइकु संग्रह ने.सं. ११३४ बछलाथ्व १५ कुन्हु कुतः पिकाकः पाखें पिदंगु खः । थुगु सफुलिह सच्छिपु हाइकु दुथ्याकातःगु दु । थुकी बुँख्याचित विम्बया रूपय् छ्यलातःगु दु । जनता बुख्याचा खनाः ग्यानाच्वनेमाःपिं जीवया अवस्थाय् म्वानाच्वने माःगु दु, गन नेतात बुँख्याचाया रुपय् दनाच्वंगु दु । नेपाः देय्‌या थौंया राजनीति परिवेश बुँख्याचातय्‌गु ल्हातय् लानाच्वंगु यथार्थ ब्वयातःगु दु ।

बुद्धाचार्य शाक्यं च्वादीगु सफू बुंगद्यः छगू अनुसन्धात्मक शोध निबन्ध खः । ने.सं ११२४ य् पूर्णचन्द्र शाक्यं पिकाकःया भूमिका निर्वाह यानाः पिथनादीगु थ्व सफुलिइ दुथ्यागु दक्व च्वसुत बुंगद्यःया झिनिदँया मेलाया लसताया झ्वलय् सन्ध्या टाइम्स पत्रिकाय् छसिकथं निक्व व प्रेष्टिज नेपालय् छक्व पिहांवयेधुंकूगु दु । थुकी बुंगद्यःया बारे ध्वाथुइक च्वयातःगु दु । थ्व सफू ब्वने धुंकाः बुंगद्यःया विषयय् मस्यु, मसःगु व मथूगु खँ सिकेफइ ।

बुंगाःचा धर्मराज राजकर्णिकारया च्वसां पिज्वःगु ने.सं. ११३९ य् पिदंगु हाइकु संग्रह खः । थुगु सफू दुने– जिन्दगीया स्याःचाः, प्रेम–ममता, भ्वखाय्‌या पीडा, राजनीतिं ब्वलनाच्वंगु पीडा, आज्जुइ थ्यंके मफयाच्वंगु पीडा, सांस्कृतिक चित्रण लिसें कवि चित्तधरयात लुमंकाः च्वयातःगु हाइकु दुथ्यानाच्वंगु दु ।

बुंगाःचा : थी थी दृष्टि नांगु थ्व समालोचना मुना सफूया सम्पादक भाजु नारद वज्राचार्य खः । ने.सं. ११४३ कौलाथ्व पारु कुन्हु देगः म्हिचा सफूया स्वीच्यागू प्रकाशनया रुपय् पिदंगु खः थ्व सफू । थ्व सफुलिइ हाइजिन भाजु धर्मराज राजकर्णिकारया हाइकु सफू बुंगाःचायात कयाः झिंन्हय्‌म्ह नेपालभाषा व खस् नेपाली भाषाय् च्वयादीपिं समालोचक, समीक्षकपिंसं यानादीगु समालोचना दुथ्यानाच्वंगु दु ।

बुद्ध नेवाःया नामं रचना यानादीम्ह भाजुया छेँया नां बुद्ध शाक्य नेवाः खः । वय्‌कः ने.सं.१०६४ बछला पुन्ही कुन्हु यलय् जन्म जूगु खः । वय्‌कःया मांया नां हेरामाया शाक्य व बाःया नां करुणारत्न शाक्य खः ।

बुद्ध नेवाःजुं नेपालभाषा साहित्यय् काव्य, बाखं, गजल, हाइकु, च्वसु च्वयेगु यानादी । लजगाया रुपय् वय्‌कः घरेलु हस्तकला उद्यमि खः । वय्‌कःया प्रकाशित कृति– पुजाभः (काव्य, ने.सं.११२१), कल्पबृक्ष (काव्य, ने.सं.११२२), याकः मिसाया भुजाःया (लघुकाव्य, ने.सं.११२७), चेतन गाजलं (गजल, ने.सं.११३०), मनया लसता म्ये (म्ये, ने.सं.११३०), वँचुगु सर्गः (हाइकु, ने.सं.११३२), स्वकचा (हाइकु, ने.सं.११३४), गोयन्का गुरु लुमना (लुमन्ति, ने.सं.११३४), धकिं दुनेया किपा (बाखं, ने.सं.११३५), केहेँ किजापिंत मतिनाया पौ (पौ मुना, ने.सं.११३८), छ जिगु भिन्तुना (म्येचाः, ने.सं. ११२९) खः । भाजु बुद्ध नेवाः उत्कृष्ट घरेलु हस्तकला उद्यमि (वि.सं. २०४४) व ईल्वहँ ज्ञानज्योति सिरपाः (ने.सं.११३२) पाखें सम्मानित जुयादीगु दु ।

बुद्ध व धर्म भाजु फणीन्द्ररत्न बज्राचार्यं च्वयादीगु बुद्ध व धर्मनाप स्वापू दुगु झिंन्हय्‌पु धार्मिक च्वखँया संग्रह खः । धार्मिक ग्रन्थ च्वयेगुली सिद्धहस्तम्ह च्वमि फणीन्द्ररत्न वज्राचार्यया थ्व सफू स्वर्गीय असलमायाया आर्थिक ग्वाहालिं ने.सं. १११४ य् सिद्धिविलास वज्राचार्य व परिवार मखंबहाःपाखें पिदंगु खः ।

साहित्य ख्यलय् बुद्ध साय्‌मि कथं नांजाःम्ह बुद्धरत्न मानन्धरया जन्म मां पद्मकुमारी मानन्धर व बौ ज्यानबहादुर मानन्धरया कोखं ने.सं १०६४ स येँया चिकंमुगः त्वालय् जूगु खः । भाजु बुद्ध साय्‌मि नेपालभाषाया छम्ह नांजाःम्ह अग्रज आधुनिक कविया नापं समालोचक नं खः । मचाबलय् हे मां मदयाः पाजुपिंथाय् हुर्के जूम्ह बुद्ध साय्‌मिया न्हापां पिदंगु रचना मां मालाच्वना (सितु, १३ ने.सं १०८६) नांगु कविता खः । अथेहे थ्वय्‌कःया न्हापां पिदंगु कृति जि : जिगु वर्तमान (ने.सं.१०९४) कविता संग्रह खःसा थ्वयां लिपा पिदंगु मेगु कृति जिन्दगी : बँय् वाःगु हि : चेतनाया मि (ने.सं.१११७) कविता संग्रह ख ।

पुलांगु परम्पराप्रति तिब्र विद्रोह यानादीम्ह विद्रोही कवि कथं नांजाःम्ह बुद्ध साय्‌मिया जि जिगु वर्तमान दुने च्वंगु कविता मध्ये शहीदया मिखाय् शहीद दिवस छपु न्ह्यथनेबहगु कविता खः । थ्व कविताय् केवल परम्परा हनेत जक दँय् छक न्ह्याकाच्वंगु शहीद दिवसप्रति, तच्वःगु सम्बेदनात्मक ब्यंग्य यानादीगु दु । थ्वहे कृति दुनेया मेगु मां मालाच्वना धइगु कविताय् कवि बुद्ध साय्‌मिं मां खँग्वःयात हे विद्रोह व शंकाया मिखां स्वयादीगु दु । फुक्क मां मां हे जुइ मफुगु, फुक्क मस्तय्‌त छगू हे दृष्टिं स्वये मफुगु, गुकिं यानाः इतिहासय् थीथी कथंया घटना जूगु खँ लुमंकाः कविं धात्थेंयाम्ह छम्ह मां मालाच्वनागु खँ न्ह्यथनादीगु दु ।

कवि बुद्ध साय्‌मिया मेगु कविताकृति जीन्दगी बँय् वाःगु हि : चेतनाया मि दुने कविताय् कविं थः छम्ह समाजया परम्परायात कुंखिना याकःचा म्वानाच्वना धकाः तायेकादीगु दुसा छपु लँ मालाच्वना चिकिचाहाकःगु कविताय् परम्पराया रुपय् ल्वहंयात पुज्याना द्यः यायेगु परम्परायात बम बारुदं मुइकाः मेगु न्हूगु लँपु मालेमाःगु खँ प्वंकादीगु दु ।

कवि बुद्ध साय्‌मिं वर्तमाननाप ल्वानाः वर्तमानया समसामयिकताय् थःत चिनातयेत सिबें कयेकुंगु, भ्वाभःगु पंगःया विरोधय् असहमतिया सः थनाः कन्हय्‌या निंतिं छुं कुतः यायेमाःगु खँ कुलादीम्ह समसामयिक यथार्थताप्रति सचेत भविष्यप्रति आस्था तइम्ह कवि खः ।

नेपालभाषा काव्य ख्यलय् विद्रोही कविकथं स्थापितम्ह बुद्ध साय्‌मिया गद्य रचना कृति नं पिदंगु दु । कविता : थौंया मिखां गद्य कृति दुने कवि बुद्ध साय्‌मिं कवि तथा कविता सम्बन्धी थःगु धारणा नं यचुक ब्वयादीगु दु । कविता च्वयेगु नापं पासापिनिगु सफुलिइ समिक्षात्मक भूमिका च्वयेगु जक मखु कवि बुद्ध साय्‌मिं नेपालभाषाया थीथी संस्था व थीथी इलय् जूगु भाषिक साहित्यिक आन्दोलनय् सक्रियरुपं ब्वति कयाः थःगु मां भाय्‌या नितिं आपालं योगदान बियादीम्ह छम्ह अभियन्ता व भाषा न्ह्यलुवाः नं खः । थःगु जीवनया लिपांगु इलय् अर्थात् देशय् गणतन्त्रया स्थापना जुइधुंकाः नेवाःतय्‌गु प्रतिनिधिमूलक नेपाः पार्टिया प्रतिनिधित्वया यानाः वय्‌कः सांसद नं जुयादिल । थथे सांसद जुयादीबलय् वय्‌कलं थः याकःचा जूसां मातृभाषाया निंतिं सदनय् सः थ्वयेकेगु त्वःतामदी । थथे थ्वय्‌कःया ज्याया कदर स्वरुप थ्वय्‌कःयात नेपालभाषा साहित्य राष्ट्रिय पुरस्कार प्रदान याःगु दु ।

अबु पूर्णनन्द बज्राचार्य व मां सुर्यप्रभा बज्राचार्यया क्वखं वि.सं. १९७८ य् येँया क्वाःबहालय् जन्म जूम्ह सप्तरत्न हे भिक्षु बुद्धघोष खः । वि.सं. १९९७ य् कुशीनगरय् ऊ चन्द्रमणि महास्थविरया उपाध्यायत्वय् प्रव्रज्या ग्रहण याःम्ह भिक्षु बुद्धघोष नेपाःया न्याम्हम्ह संघनायक खः ।

म्यानमारय् बुद्ध शिक्षा अध्ययन यानाबिज्याःम्ह वसपोल नेपालय् बौद्ध परियत्ति शिक्षाया स्थापना याःम्ह प्रमुख व्यक्ति खः । वि.सं. २०१८ य् नेपाल बौद्ध परियत्ति शिक्षा स्थापना यानालि ताःई तक बौद्ध परियत्ति शिक्षाध्यक्ष जुयाबिज्याःगु दुसा बौद्ध परियत्ति शिक्षाया केन्द्रीय परिक्षा नियन्त्रक नं जुयाबिज्यात । अथेहे अखिल नेपाल भिक्षु महासंघया अध्यक्ष जुयाः नं ज्या यानाबिज्याःम्ह वसपोलया आपालं बुद्ध शिक्षाया च्वसु पिदंगु दुसा नीन्यागुलिं मल्याक सफू पिदंगु दु । लोक विकासय् बुद्ध धर्मया महत्ता, सह यायेगुया सहस्रगुण, दुर्लभ मनुष्य जीवन, परियत्ति शिक्षाया महत्व,थेंज्याःगु आपालं व्यावहारिक शिक्षाया च्वसु च्वयाबिज्याःम्ह वसपोलया प्रकाशन जूगु सफूत थथे दु –

बुद्ध धर्म सम्बन्धी सामान्य ज्ञान प्रश्नावली (ने.सं. १०८५), धर्म नगर (वि.सं. २०३२), आसिविसोपम सुत्र (वि.सं. २०३६), बुद्ध धर्म संघ व बुद्ध शासन (वि.सं. २०३६), महासत्तिपठ्ठान सुत्र (वि.सं. २०३७), जप पाठ व ध्यान (वि.सं. २०४०), महासमय सुत्र (वि.सं. २०४१), कम्मठ्ठानदीपनी (वि.सं. २०४७), अभिधर्म संग्रह (वि.सं. २०४८), बौद्ध शिशु बोध (वि.सं. २०३७), निपु सुत्र (वि.सं. २०२१), त्रिरत्नया गुण व आनिशंस, शरणागमनया महत्व, पञ्चशीलया महत्व, मन शान्त जुइगु मार्ग, त्रिरत्न बन्दना, परित्त सुत्र आदि । बुद्ध शासनया इतिहासय् महत्वपूर्णगु बर्माय् सन् १९५४ निसें १९५६ तक जूगु खुक्वःगु संगायनाय् संगीतिकारक कथं उपस्थित जुयाः उल्लेख्य योगदान बियाबिज्याःगुलिं वय्‌कःया ज्याया सम्मान यासें वि.सं. २०५६ (सन् १९९९) य् म्यानमार सरकारं अग्ग महासद्धम्मज्योतिक धज उपाधिं सम्मानित याःगु खः । थुकथं बुद्ध धर्म प्रचार व नेपालभाषाया सेवा यायां वसपोल वि.सं. २०६८ आश्विन ८ गते दिवंगत जुयाबिज्यात ।

बुद्धधर्म व नेपाल भाषा नेपालभाषा पुनर्जागरण कालया छम्ह महारथी, नेपालभाषाया न्हापांम्ह पत्रकार धर्मादित्य धर्माचार्यया सम्पादनय् ने.सं १०४५ निसें १०५० तक पिदंगु बुद्धधर्म व नेपाल भाषा पत्रिकाया फुक्क अंक छथाय् मुनाः सम्पादन यानाः पिकयातःगु सफू खः । थ्व सफूया सम्पादक तथा प्रकाशक कवि शिरोमणी वैकुण्ठप्रसाद लाकौल खः । वय्‌कलं थ्व सफू स्व. धर्मादित्य धर्माचार्ययात देछायाः बुद्ध जयन्तीया लसताय् १०९२ स पिकयादीगु खः । नेपालभाषाया न्हापांगु पत्रिका बुद्धधर्म व नेपाल भाषा ने.सं १०४५ वैशाखपुन्हि कुन्हुनिसें पिदनाः बुद्ध धम्र्मया नामं निगू अंक अनंलि बुद्ध धम्र्म नेपाल भाषा धकाः छगू अंक अले हानं बुद्धधर्म व नेपाल भाषा धयागु नामं न्हय्‌गू  अंक यानाः न्यादँ तकया दुने जम्मा झिक्वः प्रकाशित जूगु पत्रिका खः ।

झिगू अंकजक प्रकाशित जूगु जूसां छगुलिइ हे आपालं अंक ल्वाकछ्यानाः पिकाःगु ल्याखं १९ अंक थ्यंगु खः । थथे थ्व पत्रिकाया १९ अंक फुक्क उखेलाः थुखेलाः मजुइमा, लिपाया पुस्तां नं थ्व पत्रिका ब्वनेखनेमा धकाः फुक्क अंक छथासं मुनाः लाकौलजुं सफूया रुपय् पिकयादीगु खः ।

वय्‌कलं थ्व सफुलिइ बुद्धधर्म व नेपालभाषा पत्रिकाया थीथी अंकया संकलन जक दुथ्याकेगु मयासे धर्मादित्य धर्माचार्यया जीवनी व योगदान लिसें वैकुण्ठप्रसाद लाकौल सहित तत्कालीन च्याम्ह विद्वानपिनिगु वुद्धधर्म व नेपालभाषा पत्रिका सम्बन्धी ओजपूर्ण मन्तव्य नं दुथ्याकादीगुलिं थ्व सफूया महत्ता अझ च्वन्ह्याःगु दु ।