Category: भाषा, लिपि व साहित्य

ब्रायन हगटन हडसन मूलतः तात्कालिन अंग्रेज शासन अन्तर्गतया छम्ह कर्मचारी खः । नकतिनि झिंन्हय्दँ तिनि दुबलय् सन १८१८ य् छम्ह च्वमि कथं भारतया न्हापांगु भ्रमणय् झाःम्ह हडसनयाके फारसी व संस्कृत भाषा सम्बन्धय् दुगु दुग्यंगु ज्ञानया लिधंसाय् बेलायती शासकतय्‌सं थःगु उपनिवेशदुनेया भारतया कुमाउ क्षेत्रया सहायक प्रशासक कथं छ्वयाहःगु खः । उब्ले नेपाःया शासकतय्‌सं कुमाउतक थःगु राज्य विस्तार यायेवं हडसनयात सन् १८२० पाखे नेपालय् दुगु बेलायती प्रतिनिधिया सहायक कथं सरुवायाना हल । तःदँतक नेपालय् थीथी पदीय हैसियतय् च्वनादिल । सन् १८३३ थ्यंबले हडसन भाजु नेपाःया निंतिं बेलायतया आधिकारिक आवासिय प्रतिनिधि जुल ।

हडसनया रुची व विज्ञ ख्यः धैगु जीवविज्ञान खः, अथेहे भूगोल व वातावरणीय बिषय खः । नेपाः, भारत अले सँदेय्‌या भौगोलिक लागाय् दइपिं थीथी कथंया झंग/पंक्षी अले जङ्गली जीवजन्तुया सम्बन्धय् दुग्यंगु अध्ययनया नापनापं आपालं नमूनात संकलन यानाः उकिया धलः दयेकेगु ज्या वय्‌कलं यानादीगु खः । अथेहे सँदेय् व नेपाःया थीथी भाय्‌या सम्बन्धय् थःगु कथं अध्ययन यानाः उकियाबारे च्वसु नं च्वयेगु यानादीगु दु ।

नेपालय् दुबले यलया पण्डित अमृतानन्द शाक्यनाप जानाः थीथी संस्कृत, पाली अले नेवाः भाय्‌या हस्तलिखित ग्रन्थ मुंकेगु अले उकिया लिधंसाय् अनुसन्धान यासें स्वनिगःया बुद्धधर्म, परम्परा, संस्कृतियात कयाः शोधपत्र च्वयेगु अले अन्तरराष्ट्रिय ख्यःयात सुसूचित यायेगु मूवंगु ज्या वय्‌क:पाखें जुल । वय्‌कलं मुंकादीगु ग्रन्थय् अप्वः थें वंशावली नं दुथ्याः । हडसन भाजुं मुंकूगु आपालं महत्वपूर्ण हस्तलिखित अले ऐतिहासिक लिखत भारतया कलकत्ताया एसियाटिक सोसाइटी व बेलायतया अभिलेखालयय् सुरक्षित जुयाच्वंगु दु । संस्कृत भाषां च्वयातःगु दकलय् पुलांगु सद्धर्मपुण्डरिका सफू नं थुगु संकलनय् दु ।

हडसनया कृतित मध्ये “Essays on the Languages, Literatures and Religions of Nepal and Tibet” दकलय् न्ह्यथनेबहःगु खः । अथेहे “Illustrations of the Literature and Religions of the Buddhists” नं उलि हे मूवंग कृति खः । नेवाः भाय्, साहित्य अले नेवाःतय् धर्म संस्कृतियात कयाः पाश्चात्य जगतया बौद्धिक ख्यःयात प्राराम्भिक ज्ञान बीगु ज्या हडसनयापाखें जूगु खः ।

दकलय् न्हापां सन् १९७७ य् नेपाः भ्रमणय् वःबलय् भाजु ब्रुस मेकोइ ओइनस्यात स्वनिगःया मूलँपुइ ग्वाःग्वाः मनूत जानाः अतिकं तःजाःगु छगू रथ सालेगु कुतः यानाच्वंगु दृश्यपाखें गाक्कं ध्यान सालाकाःगु जुयाच्वन । वास्तवय् थ्व यलय् जुयाच्वंगु बुंगद्यःया जात्राया छगू लू खत । थौंकन्हय् संयुक्त राज्य अमेरिकाया म्यासेचुसे विश्वविद्यालयय् मानवविज्ञान विभागया सह–प्राध्यापक जुयाच्वंनादीम्ह रुसयात थुगु जात्रापाखें गाक्कं ध्यान सालाकाःगु जक मखु थुकियात कयाः दुग्यंक अध्ययन यायेगु इच्छा जुल ।

जात्राय् ब्वति कायेत वयाच्वंपिं थीथी बैसया मनूतय्‌गु उत्साह अले आस्था छगू पक्ष खःसा मेखे थुकियात न्ह्याकेत नेवाः समाजया क्वातुगु व्यवस्थापनपाखें वय्‌क: अतिकं प्रभावित जूगु जुयाच्वन । नेवाः समुदायदुनेया धार्मिक, सामाजिक, सांस्कृतिक अले जातीय बहुलताया पक्षयात थुगु जात्राया इलय् गुगु कथं समन्वय व सहकार्य यानायंकीगु धैगु खँ अतिकं मनन यायेबहःगु खंकल ।

तर ब्रुस भाजुया अध्ययनया शैली व विधा धाःसा मेमेपिं विज्ञपिनिसिबें मौलिक कथंया जुल । बुंगद्यः जात्रायात कयाः खँग्वलं बर्णन यायेगु पलेसा किपाया माध्यमं धायेमाःगु खँ न्ह्यब्वयाबीगु लँपु नालाकाल । विशेषतः सन् १९८० निसें पीदँतकया दुने जूगु बुंगद्यः जात्राया द्वलंद्वः किपात मुंकल । अले थुकियात सार्वजनिक प्रदर्शनीइ ब्वया नं बिल ।

ब्रुसया बिचालय् थ्व जात्राय् समुदायया सहभागिता जक मखु प्रत्येक क्षणय् आपालं आपाः कलात्मक अर्थ दुथ्याः । अमेरिकाया कोलम्बिया विश्वविद्यालयया प्राध्यापक अल्कजेण्डर आलाण्डया प्रमुख निर्देशनय् बुंगद्यःया सम्बन्धय् अध्ययनया ज्या न्ह्याकल । “The Politics of divinity in the Kathmandu Valley; the festival of Bungadya–Rato Matsyendranth” शिर्षकय् शोधग्रन्थ च्वयाः सन् १९९८ य् कोलम्बियाया विश्वविद्यालयपाखें विद्यावारिधि यायेत सफल जुल ।

उपन्यासकार रत्नबहादुर साय्‌मिया निगूगु उपन्यास खः थ्व ब्वइच्वंगु सुपः । ल्याय्‌म्ह पुचः दैसाया लुखां ने.सं.११०० य् थ्व उपन्यास पिदंगु खः । सुसुप्त यौन कुण्ठाया कारणं भज्यंक दुना वंगु पारिवारिक जीवनया पृष्ठभूमि हे थ्व उपन्यासया बिषय वस्तु खः ।

थुगु ब्वघासा सफू तीर्थलाल नःघःभनीं च्वयादीगु बाखं मुना खः । थ्व ब्वघासा बाखंमिया न्हापांगु बाखं सफू खः। ने.सं. १०७८ य् श्रेष्ठ प्रकाशनं पिथंगु थुगु बाखं मुनाय् च्यापु बाखं दुथ्यानाच्वंगु दु । थुपिं थथे खः– उखुन्हु, म्हालं, कतांमधि, जू, लाकांखुँ, इयरपिन, भ्वय्कासा, अंगू । थ्व सफुलिइ बाखं च्वयेगुलिइ उत्साह दयेका बिउगुलिं धर्मोदय पत्रिका, गुरु चित्तधर नाप लाका बिउगुलिं भगवती प्रसाद श्रेष्ठ व स्यना, कनाः न्वानाः ज्ञान बुद्धि बिउगुलिं चित्तधर हृदय प्रति बाखंमिं थःगु कृतज्ञता प्वंकातःगु दु । भूमिका कथं माधवलाल कर्माचार्यं छुं खँ तयातःगु दुसा पिकाकःपाखें स्वयम्भूलाल श्रेष्ठं नं थःगु खँ तयादीगु दु । थुगु सफुलिइ च्यापु बाखंयात च्याता घासा धकाः ब्वयाः सफूया छ्यं ब्वघासा धकाः तःगु खः ।

भूषणप्रसाद श्रेष्ठया गजल मुना ब्वःम्ह लाप्चा ने.स. ११३७ गुंलाथ्व १० य् ल्याय्‌म्ह पुचः प्रकाशनपाखें पिदंगु खः । थुकी वय्‌कलं दकलय् न्हापां च्वयादीगु म्ये निसें ने.सं. ११३७ कौलागा दुने च्वयादीगु थीथी म्येचाकय् पिदनेधुकूगु म्ये/गजल व म्येचाकय् मलाःनिगु लय तयेल्यंदनिगु नापं यानाः न्हय्न्हय्‌पु रचना दुथ्याकातःगु दु । थुगु सफुलिइ दुथ्याःगु फुक्क धयाथें गजल मतिना सम्बन्धी जूगु दु । फलत फुक्क धयाथें गजल श्रृंगारिकतां भय्बियाच्वंगु दु । गजलकार थः यःम्ह मतिनामिलिसे निम्ह छम्ह थें च्वंंक म्वायेत लालायित जुयाच्वंगु दु ।

ब्वलासा निरञ्जन रत्न शाक्यया बाखं मुना सफू खः । सोभियत रत्न तुलाधर, लुमन्ति खलकं ने.सं. ११०१ य् पिथंगु थ्व सफुलिइ न्हय्‌पु बाखं दु । विवशतां म्वानाच्वंगु जीवन, प्वकतांगु अभिलाषा, मिलाखों, मास्टर, मिं नःगु पपू, थौंया म्हगस, कन्हय्‌या म्हगस व चिप थुकी दुथ्यानाच्वंगु बाखं खः । थुगु बाखं मुनाया सम्बन्धय् रमेशकाजी स्थापितं च्वयादी कथं ‘ब्वलासा दुने मुना च्वंगु फुक्क धैथे बाखनं पूँजीवादी अर्थ व्यवस्थां पितहःगु विकृतिं धलान यानायंका तःगु सामाजिक स्वरूप दुने प्यखें कात्तुकाकाः म्वानाच्वनेमाःपिं असंख्य मनूतय्‌गु दुघाः व स्याःचाःयात बांलाक्क वालाः स्वयातःगु दु ।’