Category: भाषा, लिपि व साहित्य

बिम्बिसार श्रामणेर सुदर्शनं च्वयादीगु बौद्धकालिन ऐतिहासिक घटनाय् आधारित पूधाः प्याखं खः । थ्व सफू न्हापां बिप्लव पुस्तकालयपाखें ने.सं.१०८२इ पिकाःगु खःसा लिपा अर्थात् निक्वःखुसी आशा पुस्तक भण्डारपाखें ने.सं.१०८९ य् पिदंगु खः । थ्व सफुलिइ मगधया जुजु बिम्बिसार व वया काय अजातसत्रु दथुइ ल्वापु जूगु खँ न्ह्यथनातःगु दु ।

बिलदाता सिंह स्वयम्भू भगवानयात उपास्य देव नालाः नेवाः भाषं स्तुति म्ये चिनावंम्ह नेपालभाषाया न्हापांम्ह ज्ञात कवि खः । थथे न्हापायापिं आपालं कविपिं गथे सिद्धिनरसिंह मल्ल, जगतप्रकाश मल्ल आदिपिंसं श्रीकृष्ण, भगवती, नाटेश्वर, करुणामय आदिपिंत कयाः भक्ति रसं जाःगु म्ये चिनावंगु दुसां भगवान बुद्धयात कयाः म्ये चिनावंगु मदु । कवि बिलदाता सिंहया नां उल्लेख जूगु ‘स्वयम्भु बुद्धम्ह कामना रुपं लोकं केस्य तल आनन्द रुपं’ नांगु स्तुति म्ये हे ज्ञात कविया न्हापांगु बौद्ध म्ये खः । नेपालमण्डलया बौद्धतय् गुंला लच्छियकं गुंलासेवाया नामं थीथी संस्कृत व पालि भाषं च्वयातःगु बौद्ध स्तोत्र अर्थात् तुतः ब्वनाः स्वयम्भू चैत्य नापं थीथी बाहाबहीया चैत्य चाःहिलेगु परम्परा दु । थ्वहे कथं कवि बिलदाता सिंहं संस्कृत भाषं जक ब्वनावयाच्वंगु बौद्ध स्तोत्रया थासय् नेवाः भाषं नं ब्वने जीक संस्कृतया रुपस्तव नांगु बौद्ध स्तोत्रया लिधंसाय् स्वयम्भु वुद्धम्ह कामना रुपं लोकं केस्य तल आनन्द रुपं नांगु स्तोत्र गुंलासेवाया प्रयोजनया नितिं च्वयादीगु खनेदु । कविं मूल रुपस्तव स्तोत्रया छुं वर्णन् खँ व भाव जक लानाः नेपाल उपत्यकाया धार्मिक परम्परायात पाय्‌छि जुइक थ्व स्तोत्र चिनातःगु दु । थुकिया वर्णन् विषय स्वयम्भु भगवानया ध्यान योग्य अवयवया वर्णन् खः । कविं थ्व स्तोत्रय् स्वयम्भु भगवानयात ‘धर्मधातु ब्रम्ह रुप’ आदि धकाः सगुण भक्तिया धाः हायेकुसें तत्कालीन नेपालमण्डलयया बौद्धतय्‌गु बुद्धप्रतिया धार्मिक आस्था ब्वयेगु याःगु दु । थ्व स्तोत्रय् आपालं संस्कृत खँग्वः दुथ्यानाच्वंसां कवि बिलदाता सिंहं मूल रचनाया (रुपस्तव) भाव व वर्ण खँ जक लिधंसा कयाः थःगु हे कथं स्तोत्रया निर्माण यानातःगुलिं थुकिं कृत्रिमताया अनुभूती जुइके मब्यू । भक्तिरस प्रधान काव्यय् दैगु माधुर्य गुणया नापं संगीतात्मकता थ्व काव्यया मेगु विशेषता जूगु दु ।

प्राचीन बाखंया छगू प्रकार अर्थात् ग्रन्थया रुपय् मखुसे किपा पाखें बाखं न्ह्यब्वयेगु यानातःगु किपाबाखं नं जूगु दु । थज्याःगु किपाबाखनय् विशेषत देगलय् कथंहंक किपा न्ह्यब्वयाः किपाया क्वय् बाखं न्ह्यब्वयेगु याना तइ । महाभारत, रामायणया बाखं मल्लकालय् हे आपालं चलन चल्ती दुगु व उकियात बिलं पौ ल्याखं नं कीगु चलन थुगु इलय् हे खनेदयेधुंकल । थ्वहे कथं जुजु सिद्धिनरसिंह मल्लं निर्माण यानाथकूगु ने.सं ७५७ या कृष्ण देगःया छिदिया निनालय् च्वयातःगु रामायणया बाखं, च्वतँया निनालय् प्यखेरं च्वयातःगु महाभारत, अथेहे चाबही बहालय् च्वंगु किन्नर जातक बाखं थुकिया छुं दसु खः । थज्याःगु किपा बाखनय् मू मू घटनाया किपा जक ब्वयातइ, गथे कृष्ण देगलय् च्वयातःगु रामायण बाखनय्— बालकाण्ड, अयोध्या काण्ड, अरण्य काण्ड,

किष्किन्धाकाण्ड, सुन्दरकाण्ड, युद्धकाण्ड यानाः खुगू काण्डय् रामायण बाखं क्वचायेकातःगु दु । अथेहे अमेरिकाया ज्याक व म्युरिएल जिमरम्यानया नेपालया कलावस्तु संग्रहय् दुगु मल्लकालीन बिलंपती नं एकादशी व्रतबलय् कनीगु जुजु रुक्माङ्गदया किपाबाखं न्ह्यब्वयातःगु दु ।

जापानी भाषाया नांजाःम्ह च्वमि ओसामू दाजाई जुं च्वयादीगु खः थ्व बीनिभाः उपन्यास । सन् १९४७ य् जापानय् पिदंगु थ्व उपन्यासं संसारय् हलचल हयाबिल । जापानया कुतुं वनाच्वंपिं कुलीन वर्गया मनूतय् जःखः चाःहिलाच्वंगु थ्व उपन्यास खः । डायरी, पौ व इच्छापत्र थेंजाःगु माध्यमं थी थी फ्लासबाय्‌क टेकनिक छ्यलाः उपन्यासकारं उपन्यासयात स्वंगू आयामं परिपूर्ण यानाब्यूगु दु । विश्वय् हलचल हयाब्यूगु थ्व उपन्यासयात नेपालभाषाय् भाजु केशबमान शाक्यजुं अनुवाद यानादीगु खः । थ्व उपन्यासयात ने.सं.१०९८ य् अनुवाद साहित्यय् श्रेष्ठ सिरपाः लाःगु खः । थ्व उपन्यास ने.सं.११०४ य् ल्याय्‌म्ह पुचः पाखें पिदंगु खः ।

बीनिभाः सफू भाजु भूषणप्रसाद श्रेष्ठं च्वयादीगु न्हू बाखं/चिबाखं पुचः खः । साहित्य मूलुखा यल पाखें ने.सं १०९८ य् पिदंगु थ्व सफुलिइ झिंनिपु बाखं दुथ्यानाच्वंगु दु । यइपुगु शैली थौंया न्हूबाखंया विशेषतायात कःघानाः च्वयातःगु थ्व बाखं संग्रहय् थौंया वास्तविक जीवनया यर्थाथता नापं विद्रोहया सः प्रतिध्वनित जुयाच्वंगु दु ।

बीरबीरणी छधाः प्याखंया च्वमि जुजु रणजित मल्ल खः । थ्व प्याखं सफू सम्पादन यानादीम्ह शान्तहर्ष बज्राचार्य खः । थुगु सफू कुतः पिकाकःपाखें ने.सं. १११४य् पिदंगु खः । धार्मिक पूराणया आधारय् च्वयातःगु थुगु प्याखनय् स्वंगू लु दुथ्याःगु दु ।

विमल ताम्राकारया थुगु बुँख्याचा हाइकु संग्रह ने.सं. ११३४ बछलाथ्व १५ कुन्हु कुतः पिकाकः पाखें पिदंगु खः । थुगु सफुलिह सच्छिपु हाइकु दुथ्याकातःगु दु । थुकी बुँख्याचित विम्बया रूपय् छ्यलातःगु दु । जनता बुख्याचा खनाः ग्यानाच्वनेमाःपिं जीवया अवस्थाय् म्वानाच्वने माःगु दु, गन नेतात बुँख्याचाया रुपय् दनाच्वंगु दु । नेपाः देय्‌या थौंया राजनीति परिवेश बुँख्याचातय्‌गु ल्हातय् लानाच्वंगु यथार्थ ब्वयातःगु दु ।

महाकवि गिरिजाप्रसादं च्वयादीगु थ्व उपन्यास बुँख्याःचा कुतः पिकाकःया लुखां ने.सं. ११३२ य् पिदंगु खः । थ्व उपन्यासय् अतृप्त यौनयात मचायेक कुलातःगु दु ।

बुद्धाचार्य शाक्यं च्वादीगु सफू बुंगद्यः छगू अनुसन्धात्मक शोध निबन्ध खः । ने.सं ११२४ य् पूर्णचन्द्र शाक्यं पिकाकःया भूमिका निर्वाह यानाः पिथनादीगु थ्व सफुलिइ दुथ्यागु दक्व च्वसुत बुंगद्यःया झिनिदँया मेलाया लसताया झ्वलय् सन्ध्या टाइम्स पत्रिकाय् छसिकथं निक्व व प्रेष्टिज नेपालय् छक्व पिहांवयेधुंकूगु दु । थुकी बुंगद्यःया बारे ध्वाथुइक च्वयातःगु दु । थ्व सफू ब्वने धुंकाः बुंगद्यःया विषयय् मस्यु, मसःगु व मथूगु खँ सिकेफइ ।

बुंगाःचा धर्मराज राजकर्णिकारया च्वसां पिज्वःगु ने.सं. ११३९ य् पिदंगु हाइकु संग्रह खः । थुगु सफू दुने– जिन्दगीया स्याःचाः, प्रेम–ममता, भ्वखाय्‌या पीडा, राजनीतिं ब्वलनाच्वंगु पीडा, आज्जुइ थ्यंके मफयाच्वंगु पीडा, सांस्कृतिक चित्रण लिसें कवि चित्तधरयात लुमंकाः च्वयातःगु हाइकु दुथ्यानाच्वंगु दु ।