Category: भाषा, लिपि व साहित्य

भाषाजवाः मानदास तुलाधर नेपालभाषा साहित्य ख्यःया लोकसाहित्य अध्ययन अनुसन्धान यानाः नेपालभाषा साहित्य संस्कृतिया संरक्षण यानादीम्ह न्हापांम्ह लोकम्ये मुनामि खः । वय्‌कःया जन्म ने.सं. १०२० ञलाथ्व अष्टमीकुन्हु असं कमलाछि त्वालय् जूगु खः । वय्‌कः भाजु रत्नदास व मय्‌जु लक्ष्मीशोभा तुलाधरया चीधिकःम्ह काय खः ।

थःपिनि गुरुजुपाखें आखः सयेकादीम्ह वय्‌कः लिपा ज्या यायेत ल्हासाय् झायादीसां अन नं बांलाःगु ज्या याये मखनाः नेपाः लिहां झायाः भिंचा चित्तधर हृदयनाप जानाः साइकल पसः तयादिल । लिपा साइकल पसलय् सफू नं तयेगु यानाः पसःया नां मानदास चित्तधर धकाः तल । तर वि.सं. १९९७ सालय् चित्तधर हृदययात ज्वनाः यंकुसेंलि मानदासं थः याकःचां पसः चले याये थाकुयाः साइकल पसः त्वःताछ्वयाः सफू पसः जक तल । थुकथं वय्‌कःपिंसं नेपालभाषाया न्हापांगु सफू पसः चायेकाः भाषासेवाया रुपय् पलाः न्ह्याकाः नेपालभाषाया प्रचार प्रसारया ज्याय् तःधंगु योगदान यानादिल । नेपालभाषा, नेपाली, हिन्दी, इंग्लिस आदि थीथी भाय्‌या सफू नापं भारतं वइगु पत्रपत्रिका नं दुगु पसः जूगुलिं अन आपालं मनूत मुं वइगु जुल । नापं थन राजनैतिक धार्मिक, सामाजिक खँया सरसल्लाह जुयाच्वनीगुलिं थुगु पसलं राष्ट्रिय जागरण हयेगु ज्याया छगू केन्द्रया रुप काल ।

वय्‌कः छम्ह सकलें शिक्षित जुइमाः धयागु बिचाः दुम्ह जुयाः सफू पसः चायेकाः शिक्षाया माध्यमं जनचेतना थनेत ग्वाहालि यानादिलसा बौद्ध धर्मया अध्ययन अनुसन्धान यानाः बुद्धधर्म थकायेत ग्वाहालि यानादिल । अथेहे सामाजिक सुधार यायेगु निंतिं पासापिंनाप जानाः ला मनयेगु, जातभात माने मयायेगु, ब्रम्हूतय्‌त भागी मयायेगु आदि थेंज्याःगु क्रान्तिकारी पलाः न्ह्याकल । थुकथं न्हूगु जागरण हयेत कुतः यानाच्वंगु सियाः राणा सरकारं ज्वनाः कुनाः धादिंगय् पितिना– छ्वल । च्याला गुला लिपा नेपाः गालय् लिथ्यंसेंलि प्रत्यक्ष रुपं छुं मयासे सफू पसः तयाः सफू प्रकाशन यानादिल । प्रगतिशील विचारधारायाम्ह वय्‌कःया बिचाःया प्रभाव वय्‌कःया भिंचा चित्तधर व कायचा भाजु धर्मरत्न यमियात नं लात ।

अझ चित्तधर हृदयं पार्टनर त्वःतेधुंकाः नं थः काय सुगतदासया ग्वाहालि कयाः मानदासं निरन्तर सफू पसः न्ह्याकाः पालभाषायात च्वन्ह्याकेगु लँपु चायेकाबिल । थुगु पसःया नां न्हापाया मानदास व चित्तधरया पलिसा मानदास सुगतदास धकाः तयाः सफूया प्रकाशन यायेगु ज्या नं न्ह्याकादिल । वय्‌कलं थःगु पसः मानदास सुगतदास पाखें ‘Himalayan Pioneer Publication’ नीस्वनाः थीथी विषय व भाषाया सफूत पिथनादिल । थ्व हे झ्वलय् वय्‌कलं नेपालभाषाया पुलांगु म्ये व लोक म्ये मुनाः तःगूमछि सफू प्रकाशन यानादीगु दु ।

वय्‌कलं मल्ल शाहकालया म्येँ (ने.सं. १०७७), पुलांगु म्ये निगूगु (ने.सं. १०८७), पुलांगु म्येँ स्वंगूगु (ने.सं. १०८८) सफू सम्पादन यानाः संग्रहया रुपय् पिकयादिल । थथे नेपालभाषाया पुलांगु म्ये मुनाः सफूया रुपय् पिकाःम्ह न्हापांम्ह म्येँ संग्रहकर्ता थ्वय्‌कः हे खः । अथेहे थ्वय्‌कलं जुजु राजेन्द्र विक्रम शाहदेवं च्वयाबिज्याःगु महासत्वपाख्यान नाटक नं सम्पादन यानाः पिकयादिल । थुकथं वय्‌कलं आपालं पुलांगु म्येँ, लोक म्ये मुनाः प्रकाशित यानादीगुलिं थ्व विषय अध्ययन अनुसन्धान याइपिंत आपालं ग्वाहालि जुल । थथेहे वय्‌कलं दगुबहाःया नातिवज्रयात नेपालभाषाया सफू पसः तयेत नं आपालं प्रेरणा बियादीगु दु ।

थुकथं नेपालाभाषा साहित्य सेवाया नापनापं सफू पसः तयेगु, सफू पसः तइपिंत हःपाः बीगु व सफू प्रकाशन यानाः नेपालभाषा साहित्य, संस्कृति थकायेगु लागि निरन्तर सेवा यानादीगुलिं वय्‌कःयात ने.सं. १०८३ इ च्वसापासां भाषाजवाःया उपाधिं सम्मानित यात । थथेहे नेपालभाषा व बौद्ध धर्म उत्थानया लागि अध्ययन अनुसन्धान यायां ने.सं. १०९५ ञलागा १३ कुन्हु वय्‌कः परलोक जुयादिल ।

मानन्धर निबन्ध मुना जीतबहादुर मानन्धरं च्वयादीगु सफू खः । ने.सं. ११२४ य् तारादेवी मानन्धर प्रकाशक जुया थ्व सफू पिकयादीगु खः । थ्व सफुलिइ मानन्धर जातया म्हसीका ध्वाथुइका बीगु कुतः जूगु दु । थुकिइ मानन्धर साय्‌मि, सारमि खँग्व, बौमत, दाफा, देगु पुजा, थीथी थाय्‌या मानन्धरपिं आदि विषयय् च्वयातःगु दु । थ्व सफूया स्वक्वःगु संस्करण पिहांवयेधुंकूगु दु । लिपांगु पिथना ने.सं १११५ य् पिदंगु खः ।

मानन्धरतय्‌गु विषय छुं खँ… नांगु च्वखँ संग्रह नांजाःम्ह संस्कृतिविद् भाजु ज्ञानकाजी मानन्धरं च्वयादीगु खः । थ्व सफू केन्द्रीय मानन्धर संघं ने.सं. ११३३ य् पिथंगु खः । थ्व मानन्धरतय्‌गु बारे छगू अनुसन्धानात्मक सफू खः । थ्व सफुलिइ विशेष यानाः भ्वँत अर्थात् बनेपा लिसे स्वापू दुपिं मानन्धरपिनिगु बारे यक्व जानकारी बियातःगु दु । पन्ति व ख्वपया मानन्धरतय्‌गु बारे नं निपु च्वसु दुथ्याःगु दु । च्वमिं थ्व सफूया दकलय् लिपांगु ब्वय् थः अबु मोहनलाल खिँ बारे अलग्ग हे छपु च्वसु च्वयादीगु दु ।

मानलाल मास्के नेपालभाषाया पुनर्जागरण ईया कवित सिद्धिदास, योगवीरसिंह आदिपिनि समकालीन खयां नं थ्वय्‌कःया काव्य प्रवृत्ति धाःसा न्ह्यच्वःगु माध्यमिककालया कविपिनिगु प्रवृत्तिनाप ज्वलाःगु दु । थ्वय्‌कलं चिनादीगु नेपालभाषाया गुपु म्येय् गनं वार्णिक छन्दसा गनं मात्रिक छन्द, गनं गजल छन्द छ्यलादीगुलिं मानलालजु छन्दया छ्यलाय् गाक्क निपूण धयागु सीदु । धिक धिक भी जनम थ्वय्‌कःया छपु नांजाःगु म्ये खः । थ्वय्‌कःया म्येँय् छखे उपदेशात्मक प्रवृत्ति खनेदुसा मेखेर जीवन व जगत प्रतिया दृष्टिकोण नं यचुक सीदु । झीसं इलय् हे थःगु कर्तव्य पूवंकेमाः, कर्म यायेमाः धयागु थ्वय्‌कःया म्येया मू सन्देश जूगु दु ।