Category: भाषा, लिपि व साहित्य

मिं मनः पौ ने.सं १०८८इ पिदंगु कविकेशरी चित्तधर हृदयजुया स्वंगूगु बाखं सफू खः । थ्व वय्‌क:या न्हापा न्हापाया बाखं स्वयाः पाःगु उपन्यास धायेबहःगु ताहाकःगु बाखं खः । थम्हं हे प्रकाशित यानादीगु थ्व बाखं सफूयात हृदयजुं थः म्ह्याय् धकाः नालादीगु दु । थ्व बाखं ल्हासा नेवाःतय्‌गु सामाजिक सांस्कृतिक परिवेशय् निर्माण यानातःगु बाखं खः । नारी जाति प्रति श्रदा सद्भाव तयादीम्हं हृदयजुं थ्व बाखं सफुलिइ नं छम्ह मिसापात्रया जीवनया मार्मिक बाखं न्ह्यब्वयाः पौया रुपय् बाखं न्ह्याकातःगु दु । वास्तवय् थ्व तत्कालिन ल्हासा नेवाःतय्‌गु छेँय्‌या भौमचातय्‌गु मार्मिक बाखं खः । ल्यासेगु वैशय् थःत त्वःताः भाःत सँदेय् वंगुलिं थःगु शारीरिक प्याःचाः तृप्त यायेमखनाः जूगु छतपतया मनोवैज्ञानिक यथार्थ थ्व बाखनय् वानाच्वंगु दु ।

कृष्णभक्त बोडेया निगूगु हाइकु सफू कथं पिदंगु मिचल दुने सफू ने.सं. ११२५ पोहेलागा ४ कुन्हु विराट ने. भा. सा. स. गुथिया लुखां पिदंगु खः । थुगु सफुलिइ १०३ पु हाइकु दुथ्याकातःगु दु । थुकी झीगु भाषा व जातियात जुयाच्वंगु दमन व शोषण न्ह्यब्वयातःगु दु । लिसें प्रकृतिया विम्व छ्यलातःगु दु ।

मिजलाया जलं भाषाथुवाः मथुरा साय्‌मिया मिजला उपन्यासयाबारे थीथी साहित्यकारपिंसं ब्यूगु लिच्वःत (प्रतिकृया) मुनां बिमल ताम्राकारया सम्पादनय् कुतः पिकाकःया लुखां नेपाल संबत् ११३७ य् पिदंगु सफू खः ।

मिथिला– च्वः प्वः मदुगु लुमन्ति दुने निबन्ध सफू मङ्गलप्रसाद स्यस्यःया वृति खः । ने.सं ११२६ य् प्रसाद प्रकाशनपाखें पिहांवःगु थ्व निबन्ध संग्रह च्वमिं थः तिरि मय्‌जुया लुमन्तिइ च्वयादीगु खः ।

केशरमान ताम्राकारया बाखं सफू खः —मिफुति । थुकिया पिकाकः रवि प्रसाद श्रेष्ठ खः । ने.सं. १०९७ य् पिदंगु थुगु सफूया द्यबः उज्ज्वल कुन्दन ज्यापुं कियादीगु खः । सफुलिइ च्यापु बाखं दुथ्यानाच्वंगु दु । जुइतिनिगु म्हगस, छपाः किपा वर्तमानया, थौंया दुने–चन तताजु, कुकुल्यां कू, पू मवंगु अभिलाषा, पौभाः थौंया इतिहासया व थ्वःगु सः थुकिइ दुथ्याना च्वंगु बाखं खः । थीथी सिरपाः त्याकेधुंकूगु व पत्रपत्रिकाय् पिदनेधुंकूगु बाखं थुकी दुथ्याकातःगु दु । मेगु छगू ग्यसु लाःगु कृति –मिफुति शीर्षकय् थःगु धापू तसें माणिकलाल श्रेष्ठं च्वयादीगु दु– ‘केशरमानजुया बाखनय् छगू उज्ज्वल पक्ष जिं खना व खः –थौं न्ह्याक्व हे खिउँसां कन्हय् झःझः धाइतिनि धयागु उज्ज्वल विश्वास लेखकयाके दु । प्रगतिवादया नामं थौं जुयाच्वंगु मभिं मनिंया विरोध जक यानाः धात्थें स्वस्थ साहित्य जुइमखु, धात्थें जनपक्षीय धायेगु अर्थ जनताया न्ह्यःनेया लँय् बांलाक्क मत (प्रकाश) क्यनेगु खः ।’

मिमलः नेपालभाषाया न्हापांगु बाखंपौ खः । थुकिया पिकाकः प्रेमरत्न तुलाधर खःसा सम्पादक सुवर्ण केशरी तुलाधर खः । व्यवस्थापक पुष्परत्न तुलाधर खः । ने.सं. १०९४ य् पिदंगु कछला–सिल्लाया ल्याखय् नेपालभाषाया झिंच्यापु व विदेशया स्वपु बाखं दुथ्याना च्वंगु दु । नापं बाखं साहित्यया बारे जनकलाल वैद्य, माणिकलाल श्रेष्ठ व बाखंमिया ल्याखं पूर्णदास श्रेष्ठया च्वसु नं दुथ्याकातःगु दु । दथु–दथुइ विदेशया च्यापु चिबाखं नं घाकातःगु दु । थुकथं मिलखय् मुक्कं नीगुपु बाखं व स्वपु च्वसु दु । पौया ल्याखं विज्ञापन नं तयातःगु दु । निलापौ जुयाः नं थ्व छगू नेपालभाषाय् बाखं साहित्यया ग्यसुग्यंगु कृति जू वंगु दु ।

बाखंया धलखय् हे च्वमिपिनिगु चीहाकलं म्हसीका नं बियातःगु दु। चित्तधर हृदयया पौ, जनकलाल वैद्यया फू फू मत, माधवलाल कर्माचार्यया फाला वनेमाल, धर्मरत्न यमिया छिमि नारांद्यःसा जिमि द्यःखुँ, अशोक उमंगया न्हू सतकया छेँ, मय्‌जु प्रकाश प्रधानाङ्गया सीताया संसार, दुर्लभलाल सिंहया नुगःया चाल, मोहनमान श्रेष्ठया थथे नं जुइयः, केशव साय्‌मिया म्हगस, मय्‌जु मोतीलक्ष्मी शाक्यया ह्वयेत पियाच्वंम्ह मुखू, देव साय्‌मिया नँन्याः वा मगाः, प्रमिला साय्‌मिया जि जुजु, भूषणप्रसाद श्रेष्ठया लाखय् लसिंतय्‌गु बाखं, मनदेवी तण्डुकारया न्हूसतकया दुक्यं किपा, रामशेखरया स्वर्ग व नर्क व मथुराकृष्ण साय्‌मिया निर्णय थुकी दुथ्यानाच्वंगु बाखं जुल ।

अथेहे अस्ट्रेलियाया जोन मरिसनया वँचुगु ब्याय्‌च, भारतया हरिशंकर परसाईया टर्च मीम्ह, फ्रान्सया एमिल गाबोरिओया ध्वग्गीगु छेँ थुकी दुथ्यानाच्वंगु विदेशी बाखंया अनुवाद खः । थुकथं हे मचा लहीगु पहः व संका नांगु चीनया नीति बाखं निपु, मन्तुना नांगु मलेसियाया बाखं, ब्रम्हचारी नांगु सँदेय्‌या लोक बाखं, पासा नांगु अमेरिकी विलियम सरोयाया चिबाखं, खँ नांगु अफ्रिकी हेरोल्ड कोर्टलैन्डरया चिबाखं, दान नांगु बेलायती पाल राशया बाखं, भावी राजनीतिज्ञ नांगु भारतया पुष्पारानी मूंदडाया चीबाखं नं दुथ्याका तःगु दु ।

मय्‌जु मिलन शाक्यया जन्म अबु बुद्धिराज शाक्य तथा मां वीरमाया शाक्यया कोखं ने.सं १०९६ थिंलाथ्व ११य् यल महानगरपालिकाय् जूगु खः । थःगु विद्यार्थीकालं निसें भाषा साहित्य ख्यलय् संलग्न जुयादीम्ह वय्‌कःया न्हापां पिदंगु छम्हु आकाश मुक्तक मुना सफुलिइ पिदंगु राजनीति नांगु मुक्तक खः । लिपा नेपाल कमर्श क्याम्पस स्वनिगः साहित्य पालाया ज्यासना पुचःया दुजः जुयाः च्वसा न्ह्याकेगु जक मखु नेपालभाषा परिषद, विराट साहित्य सम्मेलन, बाखं दबू आदिं न्ह्याकूगु थीथी भाषिक साहित्यिक गतिविधि नं ब्वति कायेगु यानादिल । साहित्य लेखनय् च्वखँ, चिनाखँ, मुक्तक, बाखं, हाइकु, आदिया नापं अनुसन्धानात्मक च्वसुत च्वयादीम्ह मय्‌जु मिलनया पिदंगु सफू खः — झी पत्रिका दुने मिसाच्वमिया धलः (११३२), सुथया खसु (हाइकु मुना/११३२)।

थुपिं सफू बाहेक वय्‌कःया अभिलेख सम्पादन सम्बन्धि कृतित नं पिदंगु दु । गथे— सम्यक् तिथि गुथि, हःखा प्याक्लां खलः–११३८ (ताडपत्र, ताम्रपत्र व भ्वंपौ मुक्कं याना ६४ पा भावार्थ सहित अभिलेख सम्पादन), स्वप्न परीक्षा (अभिलेख/११३४) आदि । अथेहे कुलां, ह्याँउवाला, सन्ध्या टाइम्स, लाय्‌कु, नलि, लुमन्ती दबू, शाक्य समाज, थौंकन्हय्, मतिना आदि पत्रपत्रिकाय् नं वय्‌कःया तःपु हे निबन्ध, हाइकु, मुक्तक बाखं पिदंगु दु । मय्‌जु मिलनया थज्याःगु ज्याया कदर स्वरुप वय्‌कःयात– विराट साहित्य सम्मेलन गुथिपाखें बाखनय् सिरपाः (ने.सं. ११२६), नेपालभाषा केन्द्रीय विभागपाखें तारा लाकौल सिरपा (ने.सं. ११३० ) तथा नेपालभाषा एकेदमि पाखें रामहरिकृष्ण अनुसन्धान वृत्त सिरपाः (ने.सं. ११३०), लुम्बिनी विश्वविद्यालय व हाइकु ख्यः पाखें नेवाः बौद्ध हाइकु विधाय् उत्कृष्ट सिरपाः (११४३) प्राप्त जूगु दु ।

बाखं च्वमि भाजु रत्नबहादुर साय्‌मिजुया न्हापांगु उपन्यास खः– मिलाखों । थ्व उपन्यास पासा मुना, असं भोताहिति पाखें ने.सं. १०८७ इ पिहां वःगु खः । चीमि जुइगु धयागु नं सराः हे खः । चीमि जूगु हे कारणं यक्वसिया बाखं अथें फुलस्टप जुयाः क्वचाइ । जीवन न्ह्याये न्ह्यः हे सिधइ । थ्व उपन्यासय् थुजाःगु हे खँ दु ।

मिलापू उपन्यासकार राज साय्‌मिया नेपालभाषां पिदंगु न्हय्‌गूूगु उपन्यास खः । च्वसापासा कुलांभुलु येँपाखें ने.सं ११४१ य् पिदंगु थ्व उपन्यास राज साय्‌मिया आःतक पिदंगु उपन्यास मध्ये दकलय् लिपांगु जक मखुसे न्हापा न्हापाया उपन्यास स्वयाः पाःगु छम्ह व्यक्तित्वया जीवनय् आधारित सामाजिक उपन्यास खः । झिंन्हय्‌गू द्याय् ब्वथलातःगु थ्व उपन्यासय् मनूया जीवनय् न्ह्यागुं नं इलय् न्ह्यागु नं घटना दुर्घटना जुइफु तर हारे मचासे व नाप सामना यानाः थःगु शोकयात नं शक्तीया रुपय् हीकाः सिर्जनाया स्वां ह्वयेकादीम्ह व्यक्तिया जीवनपाखें प्रेरणा कायेगु तातुना च्वयातःगु उपन्यास खः ।

नेपालभाषा साहित्यय् विधागत रुपय् उपन्यासया कथं वःगु न्हापांगु सफू मिसा खः । थ्व उपन्यासया च्वमि उपन्यासकार धुस्वां साय्‌मि खः । ने.सं.१०७४ य् थ्व उपन्यास च्वसापासां प्रकाशन याःगु खः । थ्व उपन्यासं नेपालभाषाया साहित्यय् छगू न्हूगु लुखा चायेकाबिल । थ्व उपन्यास नेपालभाषा साहित्यय् बिधागत रुपय् न्हूगु जक मखसे थुकिं ज्वनावःगु शैली नं न्हूगु ढंग हे जूगु दु । लिपा वनाः उपन्यासकार झीगु भाषा ख्यलय् उपन्यास सम्राटया कथं नांजाल । उपन्यासकारं लिपा च्वःगु गंकी उपन्यास ला अन्तराष्ट्रिय रुपय् बय्‌बय् जुल । विश्वया यक्व भाषं अनुवाद नापं जुल । थ्व उपन्यासया निंतिं उपन्यासकारयात श्रेष्ठ सिरपालं छाय्‌पिउगु खः ।