Category: भाषा, लिपि व साहित्य

मूति साय्‌मि प्रकाशन, थँहितिपाखें ने.सं. १०९२ य् पिथंगु बाखं मुना सफू खः । साय्‌मि बाखंमिपिनि झिंन्यापु बाखं थुकी दुथ्याकातःगु दु । राज साय्‌मिया मुसुकाःगु ख्बवि, केशव साय्‌मिया प्वंगु सिसि, मय्‌जु शारदा साय्‌मिया जीवन छपाः भुतिमालि, भुवन साय्‌मिया व मिसा, गणेश साय्‌मिया जि मनू, मय्‌जु तारा साय्‌मिया लूगु जीवन, देव साय्‌मिया खाः मिखा, पुष्प साय्‌मिया यचुगु न्हाय्‌कं बुलुगु किचः, मय्‌जु इन्द्रकमल साय्‌मिया म्ह्याय्‌मचा, प्रेमकृष्ण साय्‌मिया मतिना, मय्‌जु प्रमिला साय्‌मिया सिरपाः, मय्‌जु अम्बिका साय्‌मिया वहे नर्स, सूर्य साय्‌मिया मचाया अबु, सत्यकृष्ण साय्‌मिया सोतिपाँय् व मथुरा साय्‌मिया सिन्हः थुकी दुथ्यानाच्वंगु बाखं खः । साय्‌मि प्रकाशनं थँहिति त्वाःया च्वमिपिनिगु न्हूगु साहित्यिक प्रकाशन जूगु अले न्हापां थःपिनिगु हे पुचलं बाखं मुना पिथनागु खँ पिकाकःया ल्याखं न्ह्यथनातःगु दु । थ्व बाखं मुना सफू थँहिति त्वाःया भाषाह्यःमि साय्‌मिपिनिगु भाषाख्यलय् योगदान रूपय् खनेदु । मूतिया सवाः मेपिं ब्वँमिपिंसं नं बांलाक कायेखनीगु आशा यानातःगु दु ।

मूलदेवशशिदेव ऐतिहासिक व धार्मिक नाटक जुजु भूपतीन्द्र मल्लं च्वयादीगु खः । थुगु नाटकयात अगिब बनेपालीं सम्पादन यानादीगु खः । थुगु नाटक ने.सं. ११३३ य् नेपाल साहित्य मन्दिरया निंतिं सुशीला साखःपाखें पिदंगु खः । अगिब बनेपालीयागु थ्व अनुसन्धानात्मक सम्पादन सफू खः ।

मूलदेवशशीदेवव्याख्यान नाटक ख्वपया जुजु जगतप्रकाश मल्ल (ने.सं ७५९—७९३)व वय्‌कःया मन्त्री चन्द्रशेखर जानाः निम्हेसिगुं नां क्वकयाः जगच्चन्दया नामं च्वयातःगु नेपालभाषाया दकलय् न्हापांगु पूधाः प्याखं खः । राष्ट्रिय अभिलेखालयय् लगत १—३७७ या धलखय् दुथ्यानाच्वंगु नेपाल लिपिं मःभ्वँतय् च्वयातःगु २०.५×७.५ आकारयागु ५२ पौ दुगु थ्व सफूयात जर्मन हस्तलिखित ग्रन्थ संरक्षण परियोजनां थुकियात माइक्रोफिल्मय् नं तःगु दु । थ्व प्याखं सफुलिइ १—५० पौ तक प्याखंया मूल पाठ न्ह्यब्वयातःगु दुसा पौ ५१—५२ तक अर्थात् निपौलय् म्ये—धलः अर्थात् विषय सूची बियातःगु दु । थ्व सफुलिइ च्वःगु मिति न्ह्यब्वयातःगु मदु तर अथे खयां नं थ्व नाटकय् दुथ्याकातःगु थीथी ४० पु म्ये जगच्चन्दपिंसं च्वःगु म्येया सफू नेपालभाषा गीत नांगु सफू (राष्ट्रिय अभिलेखालयया लगत –१–३३६) स दुथ्यानाच्वंगु व थ्व सफुलिइ च्वंगु म्येँया रचना ने.सं ७९२ धकाः न्ह्यथनातःगुलिं थ्व मूलदेवशशीदेवव्याख्यान नाटक नं ने.सं. ७९२ न्ह्यः हे च्वःगु खनेदु ।

मल्लकालीन मेमेगु नाटकया कथावस्तु स्वयाः पाःगु थ्व मूलदेवशशीदेवव्याख्यान नाटकया मू कथावस्तु वेतालपच्चीसीया, त्रयोदश वेताल पाखें कयातःगु खनेदु । तर थुकियात नाटकया रुप बीत थाय्‌थासय् हीकाः थःपिनिगु पाखें नं आपालं खँ तनाः मूलदेवशशीदेवव्याख्यान नाटकया रचना यानातःगु दु । थथे त्रयोदश वेताल बाखंया बीज जक कयाः थःपिनिगु नं खँ तनाः थ्व नाटकयात न्ह्याइपुक ध्वाथ्वीक न्ह्यब्वयातःगुलिं हे थ्व नाटकया नां मूलदेवशशीदेवपाख्यान मयासे मूलदेवशशीदेवव्याख्यान यानातःगु खः । थ्व नाटकया मू पात्र तत्कालीन मेमेगु नाटकय् थें द्यः जुजुपिं मजुसे सर्वसाधारण व्यक्ति – मूलदेव, शशीदेव नांयापिं निम्ह ब्राम्हू दाजुकिजापिं खः । अले मेमेगु नाटकय् थें प्रमुख पात्रतय्‌गु बल पराक्रम क्यनेगु पलेसा थ्व नाटकय् उमिगु बौद्धिक पराक्रम अर्थात् चातुर्यपूर्ण कार्य न्ह्यब्वयातःगु दु । बुद्धि व मिहेनतं न्ह्याथें ज्याःगु ज्या नं पूवंकेफु धैगु सन्देश बीगु ज्या थ्व नाटकय् क्यनातःगु दु । मल्लकालीन नाटकया च्वमिपिंसं नाटक नाटिकाया सुत्रधार पाखें देशवर्णन् राजवर्णन् याकेगु चलन दु । थ्वहे कथं थ्व नाटकय् नं सुत्रधारपाखें ख्वप देय् नापं जुजु जगतप्रकाश मल्लया बारे जः ह्वलेगु याकातःगु दु । थ्व मूलदेवशशिदेवव्याख्यान नाटकया छगू विशेषता थुकी दुथ्याकातःगु देशवर्णन्या म्ये नं खः । थ्व नाटकय् दुथ्याःगु देशवर्णन्या म्येय् ख्वप राज्य व थ्वया इलाका गां– भ्वँत, पनौति, नाला, थिमि आदिया परिचयात्मक वर्णन् दुसा ख्वप राज्यय् अनया जनतां दच्छियंकं झ्वःलाक हनीगु गथांमुगः, येँयाः जात्रा, सकिमिला पुन्हि, यःम्रिहपुन्हि आदिया यथातथ्य संक्षिप्तं वर्णन् यानातःगु दु । अथेहे ख्वप राज्यया देशभक्त व राजभक्त वीर वीरांगनाया गुण वर्णन् नं दु । थुकथं थ्व नाटकं तत्कालीन ख्वप देया भौगोलिक, सांस्कृतिक व राजनैतिक स्थितिया जः ह्वलेगु नं याःगु दु ।

थ्व मूलदेवशशीदेवव्याख्यान नाटकया मूल पात्रत मूलदेव, शशीदेव निम्ह दाजुकिजापिं खः । व देय्‌या जुजु श्वेतकेतुयाथाय् शंकरदत नांम्ह छम्ह बनियां बनेज्या वनेत थः कलाः अनङ्गसेन नासु तया थकी । बनियाया कलाः अनङ्गसेनया रुप यौवन खनाः दाजु किजा मूलदेव, शशीदेवपिनि तसकं ल्वःवनी । कुटिनी कल्पलताया ग्वाहालि कयाः मूलदेव, शशीदेवपिसं रुपवती अनङ्गसेनयात थःपिंथाय् बिसिके हइ । थुखे बनिया नं बनेज्यां लिहां वइ । करपिनि कलाः बिसिके हःगु अपराध पाखें बचय् जुइत अनङ्गसेनयात मेथाय् विबसके छ्वयाः व तयातःगु छेँ हे मिं नःगु व अनङ्गसेन अन हे सीगु यानाः क्यनाबी । थुकथं अनेक दाउपेच यानाः अनङ्गसेन मुक्कं थःपिनिगु यानाः कायेत मूलदेव, शशीदेवपिं सफल जुइ ।

थ्व मूलदेवशशीदेवव्याख्यान नाटक रोमन आलेखनय् जर्मन भाषाय् पिदने धुंकूगु दुसा मय्‌जु सरस्वती तुलाधरं ने.सं ११२० स देवनागरी लिपिं हिलाः नाटकया सारांश सहित सम्पादन यानाः ध्वाना सफूया रुपय् पिकयादीगु दु ।

मुस निबन्ध प्रा. डा. कमलप्रकाश मल्लं मुनादीगु च्वखँया संग्रह खः। च्वसापासा पाखें ने.सं. १०८४ य् पिदंगु थ्व सफू विशेषत त्रिभुवन विश्वविद्यालय बी.ए.यागु पाठ्यक्रमया लागि पिकाःगु सफू खः । थुकि चित्तधर हृदय, मोतिलक्ष्मी उपासिका, ठाकुरलाल मानन्धर, रत्नध्वज जोशी, हृदयचन्द्र सिंह, हेमलाल जोशी, प्रेमबहादुर कसाः कुलधर्म रत्न तुलाधर, सत्यमोहन जोशी, वृष्णबहादुर मानन्धर, वृष्णचन्द्र सिंह, ईश्वरानान्द श्रेष्ठाचार्य, जगतबहादुर जोशी, सुदर्शन श्रमशेर, न्हूछेँबहादुर (कलम), नीलवीरसिंह कंसाकार, फणीन्द्ररत्न वज्राचार्य, ठाकुरमान शाक्य, तेजेश्वर बाबु ग्वंगः, भुवनमान कायष्ठ, पूर्णबहादुर वैद्य, पद्मरत्न तुलाधर व माधवलाल कर्माचार्य थेंज्याःपिं नेपालभाषाया शीर्ष व्यक्तित्वतय्‌गु परिचयसहित उमिगु च्वसु दुथ्याःगु दु । थ्व सफूया दकलय् महत्वया विषय धयागु थ्व सफुलिइ भूमिका कथं दुथ्याःगु सम्पादक कमलप्रकाश मल्लया मुक्त गद्यया लँय् नेपालभाषा धयागु ओजपूर्ण च्वखँ खः । थ्व भूमिकां केवल निबन्ध साहित्यया इतिहास जक मखु नेपालभाषाया गद्य साहित्यया इतिहास हे ब्वयाब्यूगु दु ।

मूस्वां धुस्वां साय्‌‌मिं च्वयादीगु नेपालभाषाया न्हापांगु चिबाखं संग्रह खः । ने.सं १०७३ य् परमानन्द बज्राचार्यजुं पिकयादीगु थ्व चिबाखं संग्रह नेपालभाषाया न्हापा न्हापाया तन्त्राख्यान, हितोपदेश आदिया बाखं थें छुं अनुदित शुक्ति वा नीतिकथा मखुसे धुस्वांया मौलिक कृति खः । थ्व सफूया निगूगु संस्करण धाःसा रत्नपुस्तक भण्डारं पिकयाब्यूगु खः । थ्व मूस्वां समाजय् विद्यमान आर्थिक विसंगति, मनूतय् जीवनप्रतिया आस्था आशा निराशा आदि न्ह्यब्वया जीवनया यर्थाथताया उद्बोधन यायेगु चेष्ठा यानातःगु बाखं पुचः खः । सामाजिक मनौवैज्ञानिक यर्थाथता थ्व संग्रहया प्रवृतिगत विशेषता जूगु दु । तर थौंया लघुकथा कथानकया तीव्रता तिक्ष्णता आदि गुगु विशेषता खः थुपिं विशेषता थ्व संग्रहय् दुथ्याःगु फुक्क बाखनय् समाहित जूगु धाःसा मदु ।