Category: भाषा, लिपि व साहित्य

नेपालभाषाया काब्य तसकं च्वन्ह्याः । म्येप्याखं (गीति) नं काब्य विधा दुने हे लाः । रणबहादुर शाह जुजुया पालय् लोककाब्यकथं निर्माण जूगु सितलामाजु नेपालभाषाया ग्यसुग्यंगु बःचाधंगु गीतिकाब्य खः । थुकीया लय् नं उलि हे बांलाः जू । थ्व गीतिकाब्य म्येप्याखं यानाः सन् २०२० मे महिनाय् ख्वपया देगमना त्वालं भिडिओ दयेकाः यूट्यूबपाखें पिथनेज्या जूगु खः । थ्व तःकै महामारी ल्वय् वःगु बखतय् रणबहादुर शाह जुजुं मचातय्‌त तामाखुसी पारी थ्यंक पितिनाछ्वःगु तसकं मार्मिक बाखंनं जाःगु गीतिप्याखं खः । थ्वयात मचासाहित्य धायेमछिंसां मचातय्‌गु हे विषयय् जूगुलिं मचाप्याखंम्ये धायेमछिं मजू । थुकथं हे जनकवि दुर्गालाल श्रेष्ठजुं च्वयादीगु चिनियाम्ह किसिचाय् दुथ्याःगु मायाचा म्ये नं भिडियोया रुपय् पिदने धुंकूगु दु । थ्व नं तसकं नुगलय् थ्यूगु बःचाधंगु मचाप्याखंम्ये अर्थात गीतिनाटक खः । थुकथं हे राजभाइ जकःमिजुं राजमति छन्दय् च्वयादीगु विश्वय् नांजाःगु लोकबाखं खराचा व सिंह नं छगूकथं प्याखंम्ये हे खः । थ्व सफू जक मखु सफू छगुलिं राजमति लसय् प्याखंम्येया रुपय् ने.सं. ११२८ य् पिहां वःगु खः । लिसें थ्व गीतिकाब्य थाय्‌थासय् ब्वनेकुथिइ मचातय्‌त हे जनावरया प्याखंम्वः दयेकाः प्याखं क्यनेगु याना वयाच्वंगु दु ।

मचा प्वाथगय् च्वसांनिसें इहिपा तक सफूया च्वमि रत्नतारा ताम्राकार खः । थ्व सफू ने.सं. ११३५ दँय् विश्वब्यापी शान्ति अभियानं पिथंगु खः । थ्व सफुलिइ नेवाः समाजय् नं विशेष यानाः उदाय् जातिया मचा प्वाथय् च्वसां निसें इहिपा न्ह्यः तक यायेमाःगु थीथी संस्कार बारे च्वयातःगु दु । थुगु सफुलिइ झिंस्वपु च्वसु लिसें सुइप्यपु कचा च्वसुत दुथ्यानाच्वंगु दु ।

मस्तय्‌गु निंतिं मस्तय्‌त यःगु व मस्तय्‌त ल्वःगु विषयवस्तु कःघानाः च्वयातःगु साहित्य हे मचा साहित्य खः । नेपालभाषा मचा साहित्यया शुरुवात प्राचीन कालंनिसें जूगु खनेदु । मचा लोकबाखं, मचा लोकम्येया, प्रचलन आपालं न्ह्यःनिसें दुसां लिखितरुपय् नेवाः मचा साहित्यया शुरुवाट ने.सं.६३८य् रचना जूगु तन्त्राख्यान नांगु हस्तलिखित नीति बाखं निसें जूगु नालेबहजू । थ्व सफुलिइ मचा बाखं धायेबहःगु यक्व बाखंत दुथ्यानाच्वंगु दु ।

माध्यमिक कालय् वयाः मास्तर जगतसुन्दर मल्लजुं इसपं दयेकातःगु बाखं (ने.सं. १०३५) नेपालभाषां भाय् हिलाः पिथनादिल । नेपालभाषा मचा साहित्यया ख्यलय् थ्व देवनागरी लिपिं लिपिवद्ध जुयाः ध्वानासफूया रुपय् पिहांवःगु दकलय् न्हापांगु मचा सफू थ्व हे खः । थ्व धुंकाः नेपालभाषां मचा साहित्यया सफू शहीद शुक्रराज शास्त्रीजुं ने.सं. १०५३ स पिथनादीगु नेपालभाषा रिडर (ब्व १ व २) खः । थुकी च्वंगु हे मचात दँ दँ, मिखा निगलं कँ कँ नांगु मचा कविता उबलय् जनस्तरय् मचा म्येकथं बय्बय् जूगु म्ये खः । थ्व धुंकाः चित्तधर हृदयजुं पाठ्य सफू कथं झी मचा (ने.सं १०६७ —१०६८) स्वब्व तक पिथनादीगु दु । थुकी मचा बाखं, मचा कविता, वर्णमाला व थीथी ज्ञानया च्वसुत दुथ्याकातःगु दु । अथेहे पूर्ण पथिकजुं हे मस्त दँ दँ नां छुनाः मचातय्‌त माःगु थीथी च्वसु मुनाः सफू (ने.सं१०६८) पिथनादिलसा मस्तय् न्ह्यब्वःसा न्हापांगु ब्व (ने.सं १०७२) व निगूगु ब्व (ने.सं १०८०) नं पिथना दिल । सूर्यबहादुर प्रधानजुं नं मचातय्‌गु निंतिं  थीथी च्वसु दुथ्याःगु मस्तय् सफू (ने.सं १०७२ –१०७८) स्वब्वतक पिथनादीगु दु । भाजु जगतलाल श्रेष्ठजुं नं मचा बाखंचात मुनाः पुलां बाखं (ने.सं. १०७१)या नामं प्यक्वःखुसितक पिथनादीगु खः। । अथेहे भुवनलाल बि.ए.जुं मचातय्‌गु निंतिं ज्ञानं जाःगु सफू बाल ज्ञान (ने.सं १०७४) पिथनादिल । भाषा निभाः प्रेमबहादुर कसाःजुया सम्पादनय् नं मचा साहित्यया थीथी विधा दुथ्याःगु नसना (ने.सं. १०७३ –१०८४) नं स्वब्व तक पिदंगु खः । मा. पुण्यरत्न बज्राचार्यजुं बाज्याया ग्वाय् व मेमेगु बाखं (ने.सं. १०७५ ) नामं स्वब्वतक मचा बाखंया सफू पिकयादिलसा ने.सं १०७६ स वँय्, फय् व मेमेगु बाखं नं पिथनादीगु दु । सत्यमोहन जोशीजुं मचा भूगोल (ने.सं १०७८) या नापं चखुंचां हाःगु म्ये मचा चिनाखँ सफू (ने.सं.११०३) व सत्य वर्णमाला (ने.सं ११२१) या नामं वर्णमालाया सफू पिथनादिल ।

ईश्वरानन्द श्रेष्ठाचार्यजुं ने.सं.१०६८ स न्ह्यब्वःसा मचा चिनाखँ च्वयाः पिथनादिलसा जनकवि दुर्गालाल श्रेष्ठजुं मचा साहित्यया ख्यलय चिनियाम्ह किसिचा (ने.सं. १०८५), ताइभाबा (ने.सं. १०८६), चखुंचा ध्वग्गी (ने.सं. ११२६), थेंज्याःगु मचा चिनाखँ सफू पिथना नेपालभाषा मचा साहित्यया विकासय् ज्वःमदुगु योगदान बियादिल । अथेहे वय्‌कलं चीन देय्‌या मचा बाखं अनुवाद यानाः मचा बाखंचा (ने.सं १११५), मचा कविता अनुवाद यानाः चिनिया चम्पा (ई.सं. १९६७) व कुलिकासा पिथनादीगु खः । थुकथं हे वय्‌कलं चीनया लोक बाखंया लिधंसाय् सलछ्यंया बेला (ने.सं. १०८९ ) मचा खण्डकाब्य पिथनादीगु दु । गिरिजाप्रसाद जोशीजुं लक्ष्मी व सरस्वती (ने.सं. ११०१) नामं न्हापां मचा उपन्यास पिकयादिलसा, लिपा शशीकला मानन्धरया चिचीपागु ल्हाः (ने.सं. ११३१) मचा उपन्यास, रीतादेवी प्रधानया नवाइम्ह छुँ (ने.सं. ११३१)किपा सहितया मचा उपन्यास पिदन । अथेहे ने.सं. ११२४ य् सुरण महर्जनं झीगु मचा अधिकार नामं न्हापांगु मचा निबन्ध संग्रह पिथनादिल । मचा नियात्रा सम्बन्धी सफूया झ्वलय् अमरबहादुर ताम्रकारया गुलिभरया यात्रा छगूगु (ने.सं १०८५) तथा नेपालभाषां भाय्‌हिलातःगु भक्तप्रसाद ब्यांया नेपाः चाःहिला (लेखक : कमलमणि दीक्षित, वि.सं. २०५६), सफू नं न्ह्यथनेबह: जू ।

मचा म्येचाः पिथनेगु झ्वलय् दुर्गालालया च्वसाय् संगीतकःमि गुज्जे मालाकारजुया संगीतय् झी नेवाः नांगु न्हापांगु म्येचाः पिथनेज्या जूगु खः । अथेहे ने.सं. १११० य् गणेश अपारजुया कतांमरि मचा चिनाखँ सफू व थुकी दुथ्याःगु च्यापु म्येया कतांमरिचा हे नामं मचा म्ये क्यासेट पिदंगु दुसा राजभाइ जकःमिजुं ने.सं. ११२० य् मचामय्लिं व ने.सं. ११२८ य् खराचा व सिंह गीतिकाब्यया म्येचाः पिथनाः नेपालभाषा मचा साहित्यया ख्यलय् तःजिगु योगदान बियादीगु दु ।

ने.सं. ११२५ य् परम्परागत मचाकासा सम्बन्धी च्वसु मुना सफू झीगु कासा पन्नारत्न महर्जनजुं च्वयादिलसा मय्‌जु निजिरोस श्रेष्ठ नं कासा सम्बन्धी निगू सफू पिकयादीगु दु । थुकथं हे मचा कासा सम्बन्धी च्वसु मुनाः चुलिंचिया चंचं नामं अमृत स्यस्यःजुं ने.सं. १११० य् सफू पिथनादीगु खः । राजमान महर्जनं नं नेपाःया पौराणिक, ऐतिहासिक बाखंया लिधंसाय् गुरुमापा, जामनः गुभाजु आदि थेंज्याःगु तःगु हे किपाहना बाखं सफू पिकयाः न्ह्यथनेबहःगु ज्या यानादीगु दु । अथे हे पाठ्यक्रम विकास केन्द्रपाखें पिदंगु झीगु तजिलजि व झीगु म्हसीका, लुँहिति भाग १,२,३ आदि नं मचा साहित्यया ख्यलय् उल्लेख यायेबहःगु सफू खः ।

नेपाल संवत् १०७५ कछलां स्वयम्भूलाल श्रेष्ठया सम्पादनय् ‘मचा’ नामं नेपालभाषाया मचा साहित्यया दकलय् न्हापांगु लय्पौ पिहांवलसा ने.सं. ११०१ स सक्वया विश्वेश्वरदास श्रेष्ठ मू सम्पादक व बालगोपाल श्रेष्ठया कार्यकारी सम्पादनय् न्ह्यब्वःसा नांगु मचा साहित्य पौ पिथने ज्या जूगु खः । ने.सं. ११०६ व ११०७ य् साहित्यकार महेशमान डंगोल ‘लँजुवाः’या सम्पादनय् मचापौ पुलुकिसि प्यंगु ल्याःतक पिदंगु दुसा मचा साहित्यविद् शान्तदास मानन्धरजुं नं मचाक्यब लय्पौ ने.सं. १११३ निसें मुक्कं २० ल्याःतक पिथनादीगु दु । नरेशवीर शाक्यया सम्पादनय् ने.सं. ११२० निसें ईल्वहं प्रकाशन पाखें ईल्वहं मचालय्पौ आःतक मदिक पिथने ज्या जुयाच्वंगु दु गुकी मचातय्‌त माःगु, मचातय्‌त यःगु फुक्क धयाथें विषय दुथ्याकातःगु दु । थ्वहे पत्रिकाय् ने.सं. ११२२ निसें नरेशवीर शाक्यजुं विश्वया बाखंत भाय् हिलाः विश्वया न्यापु मचा बाखं नामंं तःगू मछि ब्व पिथनेज्या जुइधुंकूगु दु ।

नेपालभाषा मचा साहित्यया विकासय् नेपालभाषाया वाःपौ व न्हिपतिं नं तःधंगु इतिहास ज्याःगु दु । इनाप वाःपतिइ खँ छता न्यने यःसा मरि छपा चुँइ, विश्वभूमि न्हिपौ, स्वनिगः वाःपौ, झीगु स्वनिगः वाःपौ, तिकिझ्याः वाःपौ, लिपिपौ पाखें मचाख्यः दुथ्याकाः झीगु मचा साहित्यया धुकू जायेकेगु ज्या जूगु दु । सन्ध्या टाइम्स न्हिपौ व नेपालभाषा टाइम्स न्हिपौ पाखें वाःवाःपतिकं पिदनीगु तँसापतिइ पिदनीगु चाकःलि पांपां मचाख्यलं नं तसकं तःजिक मचा साहित्य विकासय् योगदान यानाच्वंगु दु । नेपालभाषा मचासाहित्य विकासया झ्वलय् बेलायतय् च्वनादीम्ह संयुक्त श्रेष्ठजुं नं थौंया युगयात ल्वयेक शंखधर साख्वाः व लाखे नांगु कार्टुन संकिपा निर्माण यानाः ऐतिहासिक पलाः छिनादीगु दु । अथेहे ईल्वहं प्रकाशनपाखें मचाच्वखँ धेंधेंबल्लाः कासा, विजय सैजुं ‘कन्‌र्सन नेपाल’ पाखें नेवाःभासं हे मचा अधिकारयात कयाः मचान्वचु व मचाकिपा धेंधेंबल्ला कासा २३ दँतक मदिक्क न्ह्याकेगु ज्या जूगु दु ।

शहीद शुक्रराज जोशी शास्त्रीजुं ने.सं. १०५३ स पिथंगु नेपालभाषा रिडर सफुलिइ दुथ्याःगु हे मचात दँ दँ, मिखा निगलं कँ कँ धाःगु मचाचिनाखँ आःतक सीदु कथं नेपालभाषाया दकलय् न्हापांगु न्हूगु मचाचिनाखँ खः । थ्व धुंकाः झी महाकवि चित्तधर हृदयजुं नेपाल संवत् १०६७ व ६८ इ पाठ्य सफू कथं पिथनादीगु झी मचा पतिइ तःपुमछि मचाचिनाखँ दुथ्याकातःगु दु । अथेहे नेपाल संवत् १०७५ या कछलां निसें स्वयम्भूलाल श्रेष्ठया सम्पादनय् पिहांवःगु मचा पतिइ नं नेपालभाषाया मचाचिनाखँत यक्व दुथ्यानाच्वंगु दु । थुकथं ह ईल्वहं, लय्पतिइ मदिक्क मचाचिनाखँ पिहां वयाच्वंगु दु । मचा क्यब पतिइ नं तःपु मछि मचा चिनाखँ पिहांवःगु खः ।

भाषाविद् व साहित्यकार ईश्वरानन्द श्रेष्ठाचार्यजुं ने.सं.१०६८ स न्ह्यब्वःसा मचाचिनाखँ च्वयाः पिथनादीगु दु । विद्या वैद्यजुया मचा चिनाखँ बकुलाः पाजु ने.सं. १०८९ इ पिदंगु दु । नेपाल संवत् १०९० य् गिरिजाप्रसाद जोशीजुं द्वकचा ल्यांल्यां वः मचाकविता सफू च्वयाः पिथनादीगु खः । जनकवि दुर्गालाल श्रेष्ठजुं ने.सं. १०८५ य् चिनियाम्ह किसिचा मचा कविता सफू पिकासांंनिसें आःतक दिपाः मकासे मचाचिनाखँ च्वयाः पिथनाः ज्वःमदुगु योगदान यानाच्वनादीगु दु । वय्‌कलं ने.सं. १०८६ य् मेगु मचा चिनाखँ सफू ताइभाबा पिथनादिल । थुकथं हे ने.सं. ११२६ य् चखुंचा ध्वग्गी मचाचिनाखँ सफू पिथनादिल । अथेहे वि.सं २०२३ सालं चीनया हे मचाकविता अनुवाद यानाः चिनियाचम्पा व इ.सं. १९६७ इ कुलिकासा पिथनादीगु खः । थुकथं हे वय्‌कलं ने.सं. १०८९ इ चीनया लोकबाखंया लिधंसाय् सल छ्यंया बेला मचाखण्डकाव्य पिथनादीगु दु । थुकथं हे सत्यमोहन जोशीजुं च्वयादीगु चखुंचां हाःगु म्ये मचाचिनाखँ सफू ने.सं ११०३ य् पिहांवःगु खः । थ्व सफुलिइ च्वंगु दँय्चा तसकं नाःदंगु मचाचिनाखँ खः । न्ह्यब्वःसा पिथना पाखें ने. सं. १११४ स विश्वेश्वरदास श्रेष्ठया मचापासा मचा चिनाखँ सफू पिहां वःगु खः ।

ने.सं.१११० य् गणेश अपारजुं कतांमरि मचाचिनाखँ सफू पिथनाः नेपालभाषा मचा चिनाखँ साहित्यय् खनेदयेक योगदान यानादीगु खः । अथेहे राजभाइ जकःमिजुं ने.सं. ११२० य् मचामय्लिं म्येचाः व ने.सं. ११२८ य् खराचा व सिंह मचा गीतिकाब्य पिथनाः नेपालभाषा मचासाहित्य च्वन्ह्याकादीगु दु । जकःमिजुं विश्वभूमि, सन्ध्या टाइम्स, ईल्वहं, स्वनिगः आदि वाःपतिइ तःपुमछि मदिक मचाचिनाखँ पिथनाः नेपालभाषा मचाचिनाखँ साहित्यय् तःजिगु योगदान यानादीगु दु । कवि नातिवज्रजुं ने.सं. ११३० य् जि हिरा मचा चिनाखँ सफू च्वयाः पिथनादीगु दु ।

मचातय्‌त यःगु, ल्वःगु विषयवस्तु व पात्रत दुथ्याकाः च्वयातःगु बाखं हे मचाबाखं खः । मचा बाखं मचातय्‌सं च्वयातःगु नं जुइफु, मचातय्‌गु निंतिं तःधीपिंसं च्वयातःगु नं जुइफु । नेपालभाषाय् मचा बाखंयात निब्वय् थले छिं । छब्व मचा लोकबाखं खःसा निब्व मचा न्हूबाखं खः । मचा लोकबाखं प्रचलन आपालं न्ह्यःनिसें दुसां लिखितरुपय् नेवाः मचा बाखंया शुरुवाट ने.सं.६३८ स रचना जूगु तन्त्राख्यान हस्तलिखित नीति बाखं निसें जूगु नालेबहः जू । थ्व सफुलिइ मचा बाखं धायेबहःगु यक्व बाखंत दुथ्यानाच्वंगु दु ।

माध्यमिक कालय् वयाः मास्तर जगतसुन्दर मल्लं ने.सं. १०३५ य् भाय् हिलाः पिथनादीगु इसपं दयेकातःगु बाखं छापा आखलय् पिहांवःगु नेपालभाषाया दकलय् न्हापांगु मचा बाखंया सफू खः । शहीद शुक्रराज जोशी शास्त्रीजुं ने.सं. १०५३ य् च्वयाः पिथनादीगु नेपालभाषा रिडर ब्व १ व २ सफुलिइ नं छुंछुं मचाबाखं पिदंगु दु । स्वम्भूलाल श्रेष्ठया सम्पादनय् पिदंगु मचा (ने.सं १०७५) नांगु नेपालभाषाया न्हापांगु मचा पत्रिकाय् नं अप्वः धयाथें अंकय् मचा बाखंचात दुथ्याकातःगु दु । थुकथं हे नेपालभाषाया फुक्क धयाथेंं न्हिपौ व वापतिइ नं मचाख्यःयात विशेष थाय् बियाः इलय्ब्यलय् मचा बाखंत पिदंगु दु । थुकी मध्यय् नं ने.सं. १११३ निसें मुक्कं २० ल्याःतक शान्तदास मानन्धरया मू सम्पादनय् पिदंगु मचा क्यब साहित्यिक पतिइ नं फुक्क अंकय् मचा बाखं पिदनाच्वंगु दु । थुकथं हे नेपाल सम्वत् ११२४ निसें पिदंगु ईल्वहं मचा लय्पतिं नं नेपालभाषा मचा बाखंया इतिहासय् खनेदयेक पलाः छिनाच्वंगु दु । थुकी यक्व हे मचा बाखंत पिहां वयेधुंकूगु जक मखुसे थुकी मस्तय् यःगु हिन्दी कार्टुन पात्र मोटु पटलु विषययात कःघानाः नं तःपु मछि किपाहना बाखं पिहां वःगु दु । अथे हे महेशमान लँजुवाःया सम्पादनय् पिहां वःगु पुलुकिसि व विश्वेश्वरदास श्रेष्ठया मू सम्पादनय् पिहां वःगु न्ह्यब्वःसा मचा साहित्यिक पतिइ नं तःपु मछि मचा बाखं दुथ्यानाच्वंगु दु ।

भिक्षु अमृतानन्दजुं ने.सं. १०७१ सालय् पिथनादीगु जातक माला १ व २ ब्वय् दुथ्याःगु बाखं नं मचातय्‌त तसकं ज्याख्यलय् दुगु बुद्ध धर्मया जातक बाखंचात खः । जगतलाल श्रेष्ठया पुलां बाखं (ने.सं. १०७१) व मचा बाखं (ने.सं. १०८१), गोबिन्दलालया मां, बौ व मचाखाचा बाखं मुना (ने.सं. १०७२), पुण्यरत्न बज्राचार्यया बाज्याया ग्वाय् व मेमेगु (ने.सं. १०७५) आदि बाखं सफुलिं झीगु मचा बाखंया विकासय् तःजिगु तिबः ब्यूगु दु । अथेहे ने.सं. ११२५ य् रेवती राजभण्डारीजुं ऋतु, कृष्ण प्रसादजुं ने.सं. ११२७ य् ह्याउँनिभाः नामं मचा बाखं मुना सफू पिकयाः आधुनिक मचाबाखंया ख्यःयात अझ चकंकाब्यूगु दु । युनाइटेड मिशन तु नेपालं मातृभाषा केन्द्र नेपालं न्ह्याकूगु मातृभाषा पिपल पुस्तक परियोजना पाखें राजभाइ जकःमिया ल्वःमंके मफुगु प्याखं (अनुवाद), सुनिता मानन्धरया तुँथिइ कुतुंवंम्ह खिचा, चन्दा श्रेष्ठया भुखाय्‌या लुमन्ति, रतन आलेया धादिंग वनाबलय् व याकःचा म्हितः वनाबलय् , नानी महर्जनया कुतःया तुतः, हिराकाजी महर्जनया ल्वःमंके मफुगु सिनाज्या यानाः न्हय्‌गूू सफू पिदंगु नेपालभाषाया मचाबाखंया ख्यलय् न्ह्यथनेबहगु घटना खः ।

थौं जक मखु प्राचीनकालंनिसें नेपालभाषाय् भाय् हिलाः विश्वया यक्व हे मचा बाखंत दुत हयेगु ज्या जूगु दु । तन्त्राख्यान, जगतसुन्दर मल्लया इसपं दयेकातःगु बाखं, करुणाकर वैद्यया देश देशवरयागु पुलां बाखं चक्रमान शाक्यया लुँ खुसिया जुजु, प्रेमबहादुर कसाःया जापानया पुलां बाखंं मुना व जापानी न्यँकँ बाखं, डा. बालगोपाल श्रेष्ठया श्रीलंकाया न्यँकँ बाखं, विणा कंसाकारया जापानी पुलां बाखं, जनकवि दुर्गालाल श्रेष्ठया चीन देय्‌या मचा बाखंचात आदि फुक्क अनुदित बाखं सफूत खः । थथेहे ईल्वहं मचा लय्पती नं नरेशवीर शाक्यजुं भाय्‌हिलाः विश्वया न्यापु बाखंचा नां छुनाः तःगू मछि ब्व पिथनादी धुंकूगु दु । थुकथं हे मय्‌जु रजनी मिलाजुं नं तःपु मछि मचा लोकबाखंत नेपालभाषां अनुवाद यानादी धुंकूगु दु ।

नेपालभाषाय् न्हापांनिसें ककं वयाच्वंगु तसकं बाबांलाःगु लोक मचा न्यँकँ बाखंत नं यक्व हे दु । च्वय् न्ह्यथनागु नेपाःया पुलांगु बाखं व न्यँकँ बाखनय् लोक मचा बाखंचात यक्व हे दुथ्यानाच्वंगु दु । थुकी मध्यय् ध्वंच्वलेचिया बाखं, सिन्हःपता मय्‌जु, न्हय्‌म्ह तःकेंया बाखं आदि तसकं प्रचलितगु लोक मचा बाखंचात खः ।

थौंकन्हय्‌या यूट्यूव व फेसबुकय् नं शान्तराज शाक्यजुं थौंया ईयात ल्वय्‌क बांबांलाःगु मस्तय्‌गु थीथी बाखंचा वाचन यायेगु ज्या जुयाच्वंगु दुसा । मचा बाखं विधा दुने लाःगु किपाहना बाखं अर्थात कार्टुन च्वयाः पिथनातःगु बाखं नं यक्व हे झीगु भासं पिथने ज्या जूगु दु । थुकि नं मचा बाखं विकासया ज्याय् तःधंगु योगदान याःगु दु । अथेहे थौंकन्हय् हलिं नेवाः दबूया नायः संयुक्त श्रेष्ठजुं थौंया न्हूगु युगयात ल्वयेक शंखधर साख्वाः संकिपा बाखंम्ये व लाखे नांगु संकिपा बाखंम्ये लसय् हनाः एनिमेशन प्याखंं दयेकाः मचा बाखंया ख्यलय् छगू च्वछायेबहःगु ऐतिहासिक पलाः छिनादीगु दु । थथे नेपालभाषाय् खनेदुगु मचा बाखनं विशेष यानाः मचातय्‌त मनोरञ्जन बीगुया नापं शिक्षा बीगु जक मखु अप्रत्यक्षरुपं झीगु धर्म, संस्कृति, भूगोल, पर्यावरण व थौंया वस्तुस्थितिया नं ज्ञान बीगु याःगु दु ।

मचाया मां छगू लघु उपन्यास खः । थ्व उपन्यासया उपन्यासकार आख्यानकार भाजु मथुरा साय्‌मि खः । न्हू जः गुथिया लुखां ने.सं ११२९ य् थ्व उपन्यास पिदंगु खः । थ्व छगू सामाजिक उपन्यास खः ।

नेवा अभियन्ता मचाराजा महर्जनया जन्म वि.सं. २०२७ साउन गते मां नारायणदेवी व अबु मचाकाजी महर्जनया कोखं येँया किलागः त्वालय् जूगु खः । मचांनिसें थःगु जाति, भाषा, साहित्य, संस्कृतिप्रति मन क्वसाःम्ह थ्वय्‌कलं थःगु स्कुल जीवनंनिसें थीथी सांस्कृतिक व साहित्यिक कार्यक्रमय् ब्वति कायेगु यानादिल । लिपा तःधीकः जुइधुंकाः नेवा समुदायनाप सम्बन्धीत थीथी सांस्कृति, भाषिक, साहित्यिक व सामाजिक संस्थाय आवद्ध जुयाः ज्या यानादीगु दुसा नेवाः अधिकारया निंतिं जुइगु आन्दोलनय् नं वय्‌कः उलि हे सरीक जुयादीगु दु । थौंकन्हय् थ्वय्‌कः ज्यापु महागुथि येँ महानगर समितिया छ्याञ्जे, न्हूदँ समारोह समितिया सचिवालयया दुजः, किलाघःत्वाःया जः व प्रतिनिधि, किलाघःत्वाः पुननिर्माण उपभोक्ता समितिया दांभरिं, प्रेममोहन गीता सिरपाःया दुजः, सेतो मच्छिन्द्रनाथ जात्रा व्यवस्थापन समितिया दुजः जुयाः थःगु नेवाः जाति, भाषा, संस्कृति, साहित्य कला आदि थकायेगु ज्याय् सक्रियपूर्वक थःत फ्यानाच्वनादीगु दु ।

भाजु मचाराजा छम्ह नेवाः अभियन्ता जक मखु थीथी संस्थायात थम्हं फुगु आर्थिक ग्वाहालि यानादीम्ह छम्ह छ्वःनुगः दुम्ह व्यक्ति नं खः । थ्वय्‌कःया नेपाः बैंक्वेट येँया नेवाःतय् भ्वय् न्यायेकेगु, पार्टी यायेगु निंतिं नांजाःगु बैंक्वेट जक मजुसे थीथी नेवाः संघ संस्थातय् कार्यक्रम यायेगु लागि नं लोकंह्वाःगु थाय् नं जूगु दु । थथे जूगुया मू हुनि थ्वय्‌कःया सदासयता खः । नेपालभाषाया कार्यक्रम धायेवं वय्‌कलं विशेष छुट बिया ज्याझ्वः संचालन याकेबियादीगु जक मखु गुलिखे कार्यक्रमयात ला थम्हं हे स्पोन्सर यानाबियादी । अथे हे थ्वय्‌कःया बैंक्वेटया ज्याकुथिइ नं न्हियान्हिथं धैथें छुं नं छुं नेवाः संस्थाया बैठक च्वनेगु निंतिं मुनेगु थाय् जुयाच्वनी । थ्व भाजु मचाराजाया थःगु जाति भाषा संस्कृतिप्रतिया मतिनाया दसु खः ।

नेपाःया छम्ह नां जाःम्ह उद्योगपति तथा व्यापारी मणिहर्ष ज्योति कंसाकारया जन्म ने.सं १०३८ य् अबु भाजुरत्न कंसाकार व मां ज्ञानमाया कंसाकारया कोखं येँया केलत्वाःया तःखाछेँय् जूगु खः । थ्वय्‌कः ज्योति ग्रुपया संस्थापक नं खः । भाजु मणिहर्ष ज्योतिया नां केवल नेपाःया उद्योग व्यापारया ख्यलय् जक मखु नेवाः भाय् व थ्वया साहित्यया विकासया निंतिं नं ल्वःमंके मफइगु नां जूगु दु । थ्वय्‌कः नेपालभाषाया छम्ह अनुरागीया नापं समाज सेवी, बुद्धधर्मया सेवक नं खः ।

मणिहर्ष ज्योति बुद्ध धर्म, नेपालभाषा व थ्वया साहित्य च्वन्ह्याकेत तन, मन व धन समर्पित यानादीम्ह व्यक्ति खः । भारतय् स्थापना जूगु धर्मोदय सभा नांया संस्थाया संस्थापक दांभरी जुइधुंकाः उगु संस्थापाखें बौद्ध धर्मया नापं साहित्यिक ग्रन्थत पिथनादिल । धर्मोदय सभां पिथंगु धर्मोदय लय्‌पतिं नेपालभाषाया आपालं कवि, बाखंच्वमि, निबन्धकार, नाटककार व समालोचकपिं पितहःगु दु । भाजु मणिहर्ष ज्योतिं थम्हं नं सृजनात्मक साहित्यया रचना यानाः भाषा साहित्य ख्यःयात चकंकेगु ज्या यानादीगु दु । थ्वय्‌कलं नेपालभाषां च्वयादीगु छुं लेख थुकथं दु —साहित्य (धर्मोदय, दँ १ ल्याः ३, ने.सं. १०६८), श्रद्धा (धर्मोदय, दँ २ ल्याः २४, ने.सं. १०६९), लुम्बिनी वनया मू (धर्मोदय, लुम्बिनी विशेषांक, दँ ६ ल्याः ६३, ने.सं. १०७३), बुद्ध धर्मय् गृहस्थतय्‌गु भूमिका (धर्मोदय, दँ ३१ ल्याः ८, ९ व १०, ने.सं. १०९८), चित्तधर दाइयागु लुमन्ति (झी, दँ २५, ल्याः ३ थ्यंल्याः १९२, ने.सं. ११०२) आदि । भाजु मणिहर्ष ज्योति थम्हं जक च्वयेगु मखु नेपालभाषप्रति समर्पित साधकतय्‌त हःपाः व तिबः बीगु, नेपालभाषाया थीथी ज्याखँ तथा लुमन्ति पौ आदि पिकायेत विज्ञापन, चन्दा आदि बियाः झीगु भाषा व वाङ्गमय तब्या यायेगु ज्या यानादीगु दु । उगु इलय् वय्‌कःपिनिगु कालिंपोङ्ग कलकत्ताया व्यापार कोठी नेपालभाषाया आपालं च्वमि ब्वमिपिनिगु आश्रय कायेगु थाय् थें जूगु खः । अथेहे नेपालभाषाया पत्रकारिता थातं च्वंकाः नेपालभाषायात थपू यानायंकेत थ्वय्‌कलं धर्मोदय लय्‌पौ जक मखु मेमेगु नं नेपालभाषाया पत्रपत्रिका गथे— झी लय्‌पौ, नेपाल ऋतुपौ, नेपालभाषा पत्रिका न्हिपौ, पासा न्हिपौ आदियात आर्थिक ग्वाहाली यानादीगु दु । थ्वय्‌कः थः हे प्रकाशक जुयाः अंग्रेजी भाषायागु ‘LUMBINI’ नांगु पत्रिका पिथनादीगु दु धयागु दसु धर्मोदय पत्रिकाया दँ ८ ल्याः ९२ व ९३, ने.सं. १०७५ य् पिदंगु ‘LUMBINI’ पत्रिकायात च्वसुत माल धकाः पिदंगु बिज्ञापनं क्यनाच्वंगु दु ।

थ्वय्‌कः नेपालभाषा परिषद्या आजीवन सदस्य, सल्लाहकार व परिषद्या दातापिं मध्यय् नं छम्ह खः । थ्वय्‌कलं चित्तधर सिरपाः (ने.सं ११९८) नीस्वनाः नेपालभाषायागु अनवरत सेवा यानाच्वंपिं ब्यक्तित्वपिं, संघसंस्था व पत्रिकायात दँय्‌दसं सिरपाः बीगु ज्या न्ह्याकादीगु दु । थ्वय्‌कःया योगदानयात कदर यासे थ्वय्‌कःयात च्वसापासां ने.सं. १०८३ स भाषाजवाः उपाधिं छाय्‌प्यूगु खःसा थ्वय्‌कः मदयेधुंकाः (ने.सं १११३) थ्वय्‌कःया नामं नेपालभाषा परिषदं मणिहर्ष ज्योति स्मृतिग्रन्थ पिकाःगु दु ।

मत अभिमत सफुलिइ नेपालभाषाया च्वमितय्‌गु साहित्यिक बिचाःयात सम्पादन यानातःगु दु । थुकिया सम्पादक मोहन दुवाल खः । अथेहे पिकाकया जिम्मेवारी जनमत प्रकाशनं काःगु खः । थ्व सफू २०५४ सालय् पिहांवःगु खः ।

मतकी बाखंमि राजा शाक्यया न्हापांगु बाखं सफू खः । जुजुस्वां पिकाकःपाखें ने.सं. १०९० य् पिदंगु थ्व सफुलिइ— जन्मन्हि, द्वपं, धस्वाःपतिं, आसामाया, पौभाःया दुने सिन्तलिया बाखं, लुमन्तिया ख्यः, चन्दाइया नसंफाःगु नुगः, जि मचा व नानितताया यानाः च्यापु बाखं दुथ्याना च्वंगु दु। थ्व मतकी बाखं संग्रहय् मतया जलय् मत–की धकाः निबन्धकार मंगलप्रसाद स्यस्यःजुं बाखंया म्हसीका च्वयातःगु दु । थथेहे थुगु बाखं मुनायात कयाः प्रा. नमर्देश्वर प्रधानं नं थःगु नुगः खँ प्वंकातःगु दु । थ्व संकलनया यक्व बाखंतसें मतिनायात नालाः नं जीवनया दर्शन व संघर्षया इतिहास ब्वयाच्वंगु दु । बाखं ब्वनेवं नुगलय् थीगु विशेषता दु ।