Category: भाषा, लिपि व साहित्य

मतजः खेलुइताः पिकाकः गुथि, पाखें पिदंगु निबन्ध मुना खः । ने.सं. ११०१ गुंपुन्हि कुन्हु पिहांवःगु थ्व सफुलिइ दुथ्यागु निबन्धत विजेश्वर वैद्य व नरेन्द्रमान श्रेष्ठं मुंकादीगु खः । थ्व सफुलिइ अग्रज निबन्धकारपिलिसें न्हून्हूपिं निबन्धकारपिनिगु थीथी निबन्ध दुथ्याःगु दु । प्रा. जनकलाल वैद्यं सफूया भूमिका च्वयादीगु दु । अथेहे प्रा. नर्मदेश्वर प्रधानं नं थ्व सफूया बारे थःगु मन्तुना प्वंकादीगु दु ।

मतया जलय् मय्‌जु मोतिलक्ष्मी शाक्यं च्वयादीगु सामाजिक बाखं संग्रह खः । ने.सं. ११०२ य् भाजु चिनियामान शाक्यं पिकयादीगु थ्व १२५ पौ दुगु सफुलिइ झिंनिपु बाखं दुथ्यानाच्वंगु दु । थौं स्वयाः पीदँ न्ह्यः रचना जूगु थ्व सफुलिइ, उगु ईया सामाजिक परिवेशयात कयाः च्वयातःगु बाखं दुथ्यानाच्वंगु दु । थ्व सफूया अन्तिम बाखं मतया जलय्‌यात मूल बाखं कथं कयाः भगवान बुद्धयात थ्व जगत संसारया छप्वा थीगु मतया रुपय् मानय् यानाः उकिया आधारय् सफूया नां मतया जलय् तयातःगु खः । सफूया न्हापांगु बाखं ह्वयेत पियाच्वंम्ह मुखू च्वमिया कलमं पिज्वःगु दकलय् न्हापांगु बाखं खयां नं पुरस्कार त्याकेत ताःलाःगु बाखं खः । थुकी मां थेंज्याःम्ह महान व्यक्तिया म्ह्याय्‌पिं प्रतिया अगाध प्रेमयात कयाः मांपिंसं म्ह्याय्‌पिंत बीगु मुख्यगु सिरपाः धकाः पय्‌नबीबलय् विदाइया ल्हाग्वय् नापं मांया मिखां पिज्वइगु मतिनाया हिख्वबि खः धकाः क्यनादीगु दु ।

तुयु पुंया थुगु मतिना पुखू सफूचाय् गनं तिथि न्ह्यथनातःगु खनेमदुसां ने.सं. ११२३ पाखे रेणुका मल्लपाखें पिथनादीगु खः । थुकी मुक्कं १३५ पु हाइकु दुथ्यानाच्वंगु दु । थुकी मतिनामियात लुमंकाच्वंगु, ययेकाच्वंगु मतिनाया हुनि, वियोगय् च्यानाच्वंगु लु खंकेफइ ।

पूर्णिमा शाक्यया च्वसां पिज्वःगु मतिनाया ख्वबि हाइकु मुना सफू ने.सं. ११४१ सिल्लाया इलय् ईलोहं प्रकाशन प्रा.लि.पाखें पिदंगु खः । थुकी छगू हे विम्वया बःकयाः जीवनया थीथी पक्षया १३० पु हाइकु दुथ्याकातःगु दु । ‘ख्वबि सुखय् नं हाइ, दुःखय् हाइ । ख्वबि मतिनाय् नं हाइ, वियोगय् नं हाइ । जब साथ बीम्ह न्ह्यःने मदइ उबलय् जिन्दगी घाः थें स्यानावइ, अले मचायेकं ख्वबि तिकि ननि । अले ऋतु पी म्वायेक वर्षा ऋतु जुयाः बी वया मिखा । जिन्दगीया सुकाय् मात्र दुःख वेदना माःहना वनीबलय् सुयां मिखां ख्वबि महाइ ? ख्वबि दुःखय् जक हाइमखु सुखय् नं हाइ । जब दुःखद् परिस्थितिइ सुयांगु साथ दइ व मनू द्यः जुइ व थः जुइ, म्वायेत भलसा दइ, जीवनय् न्हूगु जः, आशा, उमंग ब्वलनी, न्ह्याइपुगु जीवनया सुरुवात जूगु खनी अन हर्षया ख्वबि बाः वयाबी, तिकिनना बी’ थुकथं थ्व सफुलिइ अप्वः धयाथे मतिनाया भाव थाय्‌थासय् विविध रूपं छ्यलातःगु दु ।

मतिनाया लँपुइ दया खड्गी वैचेनया च्वसां पिज्वःगु गजल संग्रह खः । ने.सं. ११२१ य् कुमारी प्रकाशनपाखें पिदंगु थुगु संग्रह दुने थीथी सवाःया ३० पु गजल दुथ्यानाच्वंगु दु । मतिना, राजनैतिक व्यंग्य, मांभाय् प्रति च्यूताः, देय् प्रतिया माया आदि थुकी दुथ्याःगु गजलया विषयभूमि खः ।

उपन्यासकार मय्‌जु शशिकला मानन्धरया मेगु छगू उपन्यास मतिनाया सगरमाथा खः । थ्व उपन्यास न्हूजः गुथि समाजपाखें ने.सं.११२७ य् पिदंगु खः । थ्व उपन्यास सत्यघटनाय् आधारित खः । छम्ह नेवाः मिसामचा सगरमाथा च्वकाय् थः यःम्ह नापं वनाः अन हे इहिपाः यानाः छगू न्हूगु रेकर्ड गुगु तःगु खः थ्व उपन्यास उमिगु हे जीवनी खः ।

मतिनाया सवाः भाजु ज्ञानीराजा मानन्धरं च्वयादीगु चिबाखंया संग्रह खः । सः छगू फरक अभिव्यक्ति अभियान पाखें ने.सं ११३९ य् पिदंगु थ्व मतिनाया सवाः संग्रहय् पीन्यापु चिबाखं दुथ्यानाच्वंगु दु । थ्व संग्रहय् दुथ्याःगु बाखं गुलिं एफ.एम.पाखें पिदने धुंकूगु खःसा गुलिं सः छगू फरक अभिव्यक्ति कार्यक्रमय् ब्वनेधुंकूगु खः । अथेहे गुलिं लहना, पेज थ्री, ज्वजलपा आदि पत्रिकाय् पिदंगु चिबाखं खः । पाठकया नुगुलय् थी कथं भाव तरंगीत यानाः बाखं क्वचायेके फुगु चिबाखंया गुण थ्व संग्रहय् च्वंगु बाखनय् नं दु ।

मां न्हुछेकुमारी मानन्धर तथा बौ इन्द्रनारायण मानन्धरया कोखं ने.सं १०५९ इ थँहिति त्वालय् जन्म जूम्ह मथुराकृष्ण साय्‌मि नेपालभाषा आख्यान ख्यःया छगः स्यल्लागु थां खः । वय्‌कलं बाखं उपन्यास बाहेक कविता, जीवनी, आत्मकथा आदि नं च्वयादीगु खःसां वयकःया मू लेखन विधा बाखं, उपन्यास जूगु दु । गुथि बाखं च्वयाः नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् पलाः तयादीम्ह थ्वय्‌कलं थःगु विद्यार्थीकालय् बाखं च्वयाः तःगू सिरपाः त्याकादीगु दुसा त्रिचन्द्र कलेजय् स्थापना जूगु तत्कालिन जः साहित्य पालाःया नं दुजः जुयाः आपालं ज्या यानादीगु दु । बाखं ख्यलय् थ्वय्‌कःया न्हापां पिदंगु सफू वं नकतिनि प्रेम यात (ने.सं १०८२)खःसा थ्व बाखं सफू बाहेक थ्वय्‌कःया जि हिरा, हिरामोति, कस्ति, ब्लूदल आदि यानाः न्यागू स्वयाः अप्व बाखं सफू पिदंगु दुसा उपन्यास ख्यलय् ज्वाला, यां मिखा, कतांमरी, राप, ह्याउँमिला, माकुगु विष, खालु आदि यानाः च्यागू स्वयाः अप्वः उपन्यास पिदंगु दु । थ्वय्‌कलं नेपालभाषाय् माकुगु विष भाग —१,२,३,४ व ह्याउँमिला भाग —१, २, ३, यानाः स्वंगू, स्वंगू भाग दुगु निगू लघु उपन्यास च्वयाः मेपिं उपन्यासकारपिंत नं लघु उपन्यास च्वयेगुली हःपाः बियादीगु दु । मथुराकृष्ण साय्‌मि तःगू बाखं, उपन्यासया सफू च्वयाः नेपालभाषाया आख्यान विधा तःमि यानादीम्ह च्वमि जक मखुसे थःगु बाखं, उपन्यासय् यौन मनोविज्ञानयात थाय् बियाः मानवीय शास्वत भावना रति यौनयात नं नेपालभाषा साहित्यय् दुथ्याकेगु परिपाटी ब्वलंकादीम्ह तथा थ्व ख्यलय् थःगु विशेष प्रभाव त्वःतेफुम्ह च्वमि खः ।

थ्वय्‌कःया बाखनय् कथानक सिबें पात्रचित्रणयात विशेष थाय् बियातःगु दइ । बाखनय् पात्रया अर्धचेतन, अचेतन मनया शूक्ष्म विश्लेषण तथा यौन मनोवृत्तियात सहज रुपं न्ह्यब्वयेगु थ्वय्‌कःया बाखंया विशेषता जूगु दु । थ्वय्‌कःया ब्लूडल, माकुगु विष, राप आदि उपन्यास थुकिया दसु खः । अथेहे थःगु जीवनया माकुगु खायूगु लुमन्तित वानाच्वंगु लुमन्ति— साय्‌मि जि मथुरा नांगु आत्मकथा, यज्यू थें ज्यःगु मतिना पौ मुनाया सफू पिकायेगुली नं वय्‌कः ताःलाःगु दु ।

मथुराकृष्ण साय्‌मि नेपालभाषा साहित्यया छम्ह स्रष्टा जक मखु छम्ह अभिभावकया भूमिका निर्वाह यानादीम्ह मातृभाषा अनुरागी नं खः । थम्हं जक च्वयाः मखु न्हूपिं च्वमिपिं पिकायेगु व च्वयाच्वंपिं च्वमिपिंत अझ च्वयेगु निंतिं हःपाः बीत थःगु एकल प्रयासं थीथी कार्ययोजना दयेकाः न्ह्याकादीगु दु । थ्वहे कथं गबलें थःगु भाषा साहित्यय् लघुकथा विकासया नितिं चीबाखं धेंधेंबल्ला कासा न्ह्याकादिलसा, अभिघाट साहित्य नेपालभाषाय् म्हो मजुइमा धैगु तातुनाः त्रास शिर्षक बियाः थुकिया समस्यापूर्ति कथं उत्कृष्टगु बाखंयात सिरपाः घोषणा यानाः बाखंच्वके बियादिल । अथे हे नेपालभाषाया उपन्यास ख्यलय् मय्‌जु च्वमिपिनिगु सहभागिता म्हो जूगु खनाः थ्व विधाय् मिसा च्वमिपिंत न्ह्यज्याकेगु निंतिं नगद पुरस्कार घोषणा यानाः मय्‌जुपिनिगु दथुइ उपन्यासया धेंधेबल्लाः कासा याकादिल । थज्याःगु प्रयासया फलकथं ने.सं ११४१ य् छक्वलं १२ म्ह मय्‌जु स्रष्टापिं झिंनिगू हे उपन्यास ज्वनाः नेपालभाषाया उपन्यास ख्यलय् खनेदयेकः वल । अथे्हे मथुरा साय्‌मि सिरपाः स्वनाः साय्‌मि बन्धुपिंत नेपालभाषाया साहित्य ख्यलय् च्वसा न्ह्याकेबीगुली तिबः बियादिल । अथेहे गुलिखय् च्वमिपिनिगु सफू पिकायेत आर्थिक ग्वाहाली यानादीगु दु । थुकथं मथुराकृष्ण साय्‌मि नेपालभाषा साहित्य उत्थानया निंतिं तन मन धन बियादीम्ह छम्ह साहित्यिक मणिषी खः । थ्वय्‌कःया थज्याःगु ज्यायात कदर यानाः नेपालभाषा परिषदं थ्वय्‌कःयात भाषाथुवाः उपाधि देछाःगु दुसाः, नेपालभाषा एकेडेमिं दान्यहिरा जिवंकाछि सिरपाः, पासा पुचः गुथि सक्वपाखें नेवाः हना सिरपाः प्रदान याःगु दु ।

मदन चरित जुजु रणजित मल्लं च्वयादीगु छधाः प्याखं खः । थुकीयात शान्तहर्ष वज्राचार्यं सम्पादन यानादीगु व बिमला वज्राचार्यपाखें ने.सं. ११०३ य् पिथनादीगु खः । मदन जुजु व रतिका रानी पाखें कामदेव व रतियात अवहेलना याःगुलिं उमिसं देवी सरस्वतीयात प्रार्थना यानाः मदन जुजु व रतिका रानीयात पतन यानाब्यूगु घटना थ्व नाटकया मूखँ जूगु दु । थुकी निगू लु दुथ्याःगु दु ।

बा नारायणबहादुर श्रेष्ठ व मां शान्ति श्रेष्ठया क्वखं ख्वप देया इनाचो त्वालय् साहित्यकार भाजु मदन श्रेष्ठ जुजंया जन्म जूगु खः । वय्‌कःया पूवंगु नां मदनबहादुर श्रेष्ठ जुजं खः । नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् वय्‌कःया च्वसा कविता, गजल अथेहे मेमेगु समसामयिक विषय पाखे न्ह्याःसां जुजं भाजुं आपाः यानाः गजलपाखे हे थःगु च्वसा न्ह्याकूगु खनेदु । नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् लोकंह्वाःपिं गजलकार दथुइ वय्‌कः छम्ह नं खः । वय्‌कःया न्हापांगु कविता ने.सं. १११४ य् नेपाल पत्रिकाया ४३/७० इ बुना च्वनाः पिदंगु खः । थ्वयां दछि लिपा ने.सं. १११५ य् वय्‌कःया गजलमुना सफू लँ लय्‌सं पिदंगु खः ।