Category: भाषा, लिपि व साहित्य

मय्‌जु मनोरमा तुलाधरया जन्म ने.सं १०७२ य् बौ बुद्धिरत्न तुलाधर व मां न्हुछेमाया तुलाधरया कोखं येँया तँलाछी त्वालय् जूगु खः । नेपालभाषा विषयय् स्नातकोत्तर यानाः सरस्वती क्याम्पसय् नेपालभाषा विषयया हे प्राध्यापन यानादीम्ह मयजु मनोरमां थःगु च्वसा नं नेपालभाषाया पठनपाठननाप सम्बन्धित विषयपाखे हे न्ह्याकादीगु दु ।

थ्वय्‌कःया निपासः (ने.सं १११७.) नांगु व्यावहारिक समालोचनाया सफू पिदंगु । अथेहे थ्वय्‌कःया छुं च्वसु तत्कालिन सरस्वती क्याम्पसं पिदनीगु न्हाय्‌कं पत्रिकाय् नं पिदंगु दु । थ्वय्‌कलं नेपालभाषा मिसा खलः व लोकसाहित्य परिषद्या आजिवन जः जुयाः नं नेपालभाषाया निंतिं ज्या यानादीगु दु ।

मनोहर श्रेष्ठया जन्म ई.सं १९६४ मे ३१ य् येँया ढोकात्वालय् अबु हरिहरलाल श्रेष्ठ व मां सुवर्णलक्ष्मी श्रेष्ठया कोखं जूगु खः । थौंकन्हय् थ्वय्‌कः अमेरिकाया भर्जिनियाय् च्वनादी । त्रिभुवन विश्वविद्यालयं स्नातकोत्तर डिग्री हासिल यानादीम्ह भाजु मनोहर श्रेष्ठ थौंकन्हय् अमेरिकाय् डेटा वयरहाउजिङ्ग / विजनेस इन्टलिजेन्सया ख्यलय् ज्या यानाच्वनादीगु दु ।

थःगु स्कुल जीवनं निसें नेपालभाषाप्रति मन क्वसाःम्ह मनोहर श्रेष्ठ थौं अमेरिकाया भर्जिनिया थेंज्याःगु व्यस्त शहरय् च्वनाः नं थःगु लजगाःया अलावा थःगु मातृभाषा नेपालभाषा व नेवाः संस्कृतिया छम्ह न्ह्यलुवा जुयाः ज्या यानाच्वनादीगु दु ।

थौंकन्हय् थ्वय्‌कः अमेरिकाय् नेवाःतय्‌गु दकलय् पुलांगु संस्था नेवाः पासा पुचः अमेरिकाया ने.सं ११४२ निसें नायः जुयाः नेपालभाषा, नेवाः संस्कृति कला संरक्षण व प्रवद्र्धनया निंतिं ज्या यानाच्वनादीगु दु । थ्व स्वयाः न्ह्यः नं वय्‌कः उगु संस्थाया उपाध्यक्ष, मुख्य सचिव व दुजः जुयाः ज्या यानादीधुंकूम्ह खः । उगु इलय् नं वय्‌कलं नेवाः पासा पुचः अमेरिका पाखें नेवाः भाषा संस्कृति प्रचारप्रसार व संरक्षण यायेगु निंतिं न्हूदँ समारोह यायेगु, सामुहिक म्हपुजा न्यायेकेगु, इही मुंकेगु, नेवाःभाय् व लिपि कक्षा संचालन यायेगु, दबू पत्रिका पिकायेगु, थीथी नेवाः हस्तिपिंत सम्मान यायेगु आदि ज्या यानादीगु दुसा अमेरिकाय् वःपिं न्हूपिं नेवाःतय्‌त ज्या व अनया कानुन सम्बन्धी सरसल्लाह बीगु आदि ज्या नं न्ह्याकादीगु दु । अथेहे थौंकन्हे थ्वय्‌कः हलिं नेवाः दबू व एशोसियसन अफ नेपालिज इन् अमेरिकाया सल्लाहकार जुयाः अमेरिकाय् दुने व हलिंया थीथी देसय् च्वंपिं नेवाःत नाप स्वापू तयाः नेवाः उत्थान सम्बन्धी विचार विमर्श यायेगु ज्या नं यानाच्वनादीगु दु ।

मय्‌जु उपन्याकार दिब्या वज्राचार्यं च्वयादीगु छगू सामाजिक यर्थाथवादी उपन्यास खः । कुतः पिकाकःपाखें ने.सं ११४१ य् पिदंगु थ्व उपन्यासय् ११ अध्याय दु । आख्यानकार मथुराकृष्ण साय्‌मिया आह्वानय् च्वःगु थ्व उपन्यासय् झीगु समाजय् मिसा जातियात चाहे परिवारय् जुइमा वा अफिसय् छगू वासनाया साधन कथं स्वइगु व व्यवहार याइगु थेंज्याःगु विकृतियात छखे ब्वयेगु यानातःगु दुसा मखेर थौंया शिक्षित चतेनशील मिसात थज्याःगु विकृतियात न्हंकेगु निंतिं दनेधुंकूगु खँयात नं थ्व उपन्यासय् ब्वयेगु यानातःगु दु ।

मल्ल के. सुन्दरया नामं नेपालभाषा ख्यलय् नांजाःम्ह च्वमि कृष्ण सुन्दर मल्ल मां तुल्सीमाया व अबु योगेन्द्रप्रकाश मल्लया कान्छाम्ह काय् कथं येँ थाय्‌मरू त्वालय् ने.सं. १०६८ येँयाःपुन्हि कुन्हु जन्म जूगु खः । त्रिभुवन विश्वविद्यालयं नेपालभाषाया बिषयय् दकलय् न्हापां एम.ए. यानादीम्ह मल्ल के सुन्दर छगू इलय् लोकंह्वाःगु वाःपौ इनाप पिथनाः नेपालभाषाया पत्रकारिता ख्यलय् तःम्ह न्हूपिं पत्रकारपिं ब्वलंकेगु यानादीम्ह व्यक्तित्व खः । नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् नियात्रा, प्रबन्ध, अनुवाद, समालोचाना लिसें कविताय् तकं ल्हाः न्ह्याःम्ह वय्‌कःया च्वसां उपन्यास विधाय् जक न्यागू सफू पिदने धुंकूगु दु । वय्‌कःया न्हापांगु उपन्यास नसना (ने.सं.११०३), व लँपु : थ्व पलाः (ने.सं.११३२), लिसें द पोष्टर (ने.सं.११३७) तक्क नं राजनैतिक उपन्यास खः ।

वय्‌कःया शंखधर (ने.सं.११३७) उपन्यास धाःसा नेपाल संवत्या प्रवर्तकया ऐतिहासिकता पिब्वयेगु कथंया छगू ऐतिहासिक रोमान्स खः । थुकी काल्पनिक बाखं दुसां व ईया छुं कथंयागु इतिहास ब्वयेगु कुतः नं दु । न्हापांगु उपन्यास पिदनाः नीगुदँ लिपा वय्‌कःया व लँपु : थ्व पलाः, द पोष्टर (ने.सं.११३७) पिदनसा वय्‌कःया दकलय् लिपांगु उपन्यास सेप्टेम्बर १७ (ने.सं.११४१) खः । मल्ल के सुन्दरया फुक्कं उपन्यासय् पहिचानवादी राजनैतिक व्यक्तित्वया प्रत्यक्ष प्रभाव झीसं खंकेफुसा विशेष यानाः प्रगतिवादी, माक्र्सवादी, बामपन्थी राजनीति ख्यलय् नं थःत फ्याना वयाच्वनादीम्ह वय्‌कःया राजनैतिक विचारधारा प्रतिबिम्वित जुयाच्वंगु नं झीसं ध्वदुकेफु ।

लुमंति किचः (ने.सं.११०९) मल्ल के. सुन्दरया युरोप यात्राया लुमंति सफू खःसा थायमदु त्वाः छपुलु (ने.सं.११४२) वय्‌कः थः जन्म जूगु त्वाःया संस्कृति सम्पदा न्ह्यब्वयातःगु सफू ख । अथेहे यक्षी (मलयालम उपन्यास) व म्हालकाय्‌चा व मेमेगु बाखं (जापानी आधुनिक बाखं) वय्‌कलं नेपालभाषाय् अनुवाद यानादीगु सफूत खः । नेपालभाषाय् अनुवादित सिमाहः (उर्दू कहानी) व भारतया न्यंकँ बाखं (भारतीय लोकबाखं) वय्‌कलं सम्पादन यानादीगु सफूत खःसा अंग्रेजी व खँय् भाषाय् नं वय्‌कःया अनुवाद, सम्पादन व सहलेखनय् छुं सफूत पिदंगु दु ।

थौंकन्हय् नेपालभाषा एकेडेमिया भाइस चान्सलर जुयाच्वनादीम्ह मल्ल के सुन्दर नेवाःतय् राष्ट्रिय संगठन नेवाः देय् दबूया नायः, नेपालभाषा मंकाः खलःया मू छ्यांज्य अथेहे नेपालभाषा परिषदया छ्यांज्ये नं जुयादीधुंकूम्ह ख । छुं पार्टीलिसें आबद्ध मजुसे नेपाःया राजनीतिइ स्वतन्त्र बाम नेता कथं म्हस्यूम्ह मल्ल के. सुन्दर ने.सं. ११२६ या जनआन्दोलन लिपा पुनस्र्थापित संसदया सदस्य नं जुयादीगु दु । नेवाः जाति व समस्त जनजातिया अधिकारया पक्षय् ल्वाना वयाच्वंम्ह मल्ल के. सुन्दरया जातीय पहिचानसम्बन्धि तःगू सफूत नं पिदंगु दु ।

गथे— झी नेवाः , नेवाः म्हसिका, नेवाः स्वायत्त राज्य, आदिवासी अधिकार व जनपैरवी जनजाति सन्दर्भ व नेवाः आदि । वय्‌कःया थज्याःगु च्वछायेबहःगु ज्याया कदर स्वरुप वय्‌कलं— महेन्द्र विद्याभूषण, भाषाथुवाः, प्रेममोहन सिरपाः आदि सम्मान वसिरपाः नं प्राप्त यानादीगु दु ।

मल्लकालया छुं संस्कृति च्वमि मय्‌जु चुन्दा बज्राचार्यं च्वयादीगु छगू अनुसन्धानमूलक सफू खः । थ्व सफुलिइ च्वमि मय्‌जुं मल्ल जुजुपिनि पालय्‌या नेपाःया संस्कृति ब्वयेगु झ्वलय्– मल्ल जुजुपिनि बुसांनिसें सीधुंकाः तकया संस्कार, पुजा, रितिथिति, मल्लकालया नसात्वँसा, तिसावसः, थलबल, धनराशी (कर व्यवस्था) आदिया पूर्ण विवरण न्ह्यब्वयातःगु दु ।

नेपालभाषा नाटकया धलः पौ मल्लकालया मुक्कं नेपालभाषा नाटकया धलः पौ सफू शान्तहर्ष बज्राचार्यं मुंकादीगु खः । अथेहे थुगु सफू ने.सं. ११०५ य् विमला बज्राचार्य नःघः गंबहाःपाखें पिदंगु खः ।

मस्याङ्पाः सफू मय्‌जु प्रकाश प्रधानं च्वयादीगु बाखं मुना खः । च्वसापासां ने.सं. १०८३ य् पिथंगु थ्व सफुलिइ गुपु बाखं दुथ्यानाच्वंगु दु । मचाम्ह डाक्टरनी, चरित्रया मूल्यांकन, प्रतीक्षा, विवाह, अपवाद, अंशभाग, डाक्टर साहेब, अतीतया स्मृति व दुःखी मिसा थुकी दुथ्याःगु बाखं खः । थुपिं गुपु बाखं मध्ये प्यपु न्हापा पिहां वयेधुंकूगु पुलांगु व मेगु न्यापु न्हूगु बाखं खः । थ्व संग्रहय् दुथ्याःगु मचाम्ह डाक्टरनी मय्‌जु प्रकाश प्रधानया मास्टरपीस धायेबहःगु बाखं खः । थुकी दुथ्याःगु फुक्क धयाथें बाखं मिसा समस्याय् केन्द्रीत जुयाच्वंगु दु । नाटककार श्रामणेर सुदर्शनया नुगः खँ नं भूमिकाया रुपय् थ्व सफुलिइ दुथ्याकातःगु दु ।

नेपालभाषा साहित्यया प्यंगःथां मध्ये छगः थां जुयादीम्ह सिद्धिदास महाजु नेपालभाषा साहित्य सेवाय् थःगु जीवन पानाझाःम्ह, झी सकलसित मांभाय् सेवा यायेगु पाठ स्यनाझाःम्ह महारथी खः । वय्‌कःया जन्म ने.सं. ९८७ साल ञंलागा कुन्हु येँया क्वाछेँ त्वालय् जूगु खः । वय्‌कःया मां हर्षलक्ष्मी व अबु लक्ष्मी नारायण अमात्य खः ।

न्यादँ दुबलय् थः बौयापाखें आखः सयेकादीम्ह वय्‌कलं झिंन्यादँया वैंशय् संस्कृत भाषाया नापं ज्योतिष शास्त्र नं सयेकादिल । थुबलय् हे वय्‌कःया बौनं वय्‌कःयात थापाथली च्वंगु नगदी तहबिल धयागु अद्दाय् ज्या याकादिल । थ्व जागीर छुं ई लिपा मन्त । थ्व जागीर मदयेवं वय्‌कःया अबुं वय्‌कःयात जनबहालय् कापः पसः तयेकल । अन वय्‌कलं प्रेमसागर धयागु सफूया नेपालभाषा अनुवाद यानादिल । अथेहे भचा लिलातकि सफू च्वयेगु ज्या यानादिल । पसः नं चले यायेमफुसेंलि साहुपिनिगु ज्या ज्वनाः खुदँ न्हय्दँ वीरगंजय् च्वनादिल । अन नं सफू च्वयेगु ज्या त्वतामदी । अन च्वनादीबलय् वय्‌कलं सज्जनहृदयाभरण (ने.सं १०४०) धैगु सफू च्वयाः बेतियाय् वनाः छापे याकाहल । वीरगंजं लिहां झायाः वय्‌कः असं कमलाछिया वैद्य मूधरानन्दया वासः पसलय् ज्या यानादिल ।

थुकथं जीवन हहं खुइनिदँ (६२) या वैशय् भचाभचा उसाँय् मदुगुलिं व वय्‌कःया लिपायाम्ह कलाः लगःधगः मदुम्ह जूगुलिं वय्‌कःया थः केहेँ लिलावतियाथाय् च्वंझाल । अन तःन्हु च्वने मलावं हे वय्‌कःया आग्रह कथं केहेँ लिलावतिं थः दाजुयात पशुपतिइ यंकाबिल । अन यंकाः न्हय्न्हु दुकुन्हु ने.सं. १०५० सालया कछलागा त्रयोदशी सोमवाःकुन्हु वय्‌कलं संसार त्वःता झाल । थौं वय्‌कः झीगु न्ह्यःने मदयेधुंकूसां वय्‌कलं यानादीगु मांभाय्‌या सेवां वय्‌कःयात अमर जुइकातःगु दु ।

न्यय्‌गुलिं मल्याक थीथी विधाया सफू च्वयाथकादीम्ह सिद्धिदास महाजुं थःगु जीवनकालय् छगू हे जक सफू सज्जनहृदयाभरण पिकायेफत । वय्‌कःया पिदनेधुंकूगु सफू— ‘सज्जनहृदयाभरण’, ‘सत्यसति,’ ‘संवाद’ ‘शुकरम्भा संवाद’ व ‘रम्भा सुक सम्वाद’, ‘सिद्धिदास थःगु मिखाय् व शिवबिलास’ ‘सिद्धिरामायण (किष्कीन्धाकाण्ड)’ ‘सरल छन्द बोध’, ‘सुक्ष्म छन्द’, ‘संचय’, ‘कर्मयागु योगु धयागु छु’, ‘सनातन धर्म’, ‘सर्वबन्धु’, ‘संसार दुःखया खँ’, ‘सत्यमदन’, ‘सप्तस्तुति’ आदि खः । थुकथं वय्‌कलं सफू च्वयेगुया नापं अबलय्‌या युवा विद्यार्थीतय्‌त गथे— सिद्धिचरण श्रेष्ठ, ठाकुरलाल मानन्धर आदिपिंत कविता च्वयेगु स्यनाः नेपालभाषाय् न्हूगु पुस्ताया कविपिं पिकयादीगु दु । नापं सलंसःदँ निसें नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् न्ह्यानाच्वंगु गीतिकाव्य परम्पराया थासय् चिनाखँया परम्परा न्ह्याकादिल । थथे नेपालभाषाया काव्य ख्यलय् चिनाखंयाँ परम्परा न्ह्याकादीम्ह वय्‌कः न्हापांम्ह कवि खः । उकिं नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् वय्‌कःयात नेपालभाषाय् न्हापां चिनाखँया प्रयोग याःम्ह कवि कथं मानय् यायेबहः जू ।

चिनाखँया नापनापं वय्‌कलं आधुनिक बाखं, आधुनिक निबन्धया पूर्वाभास बीगु शिवविलास थेंज्याःगु बाखं, सर्ववन्धु थेंज्याःगु च्वखँ च्वयाः आधुनिक गद्य साहित्य ब्वलंकेगुली नं तिबः बियादीगु दु । थुकथं तत्कालिन राणा सरकारया ख्याच्वःयात नं चिउताः मतसे नेपालभाषां विविध विषयय्, विविध विधाया सफू च्वयाः नेपालभाषाया पुनर्जागरण आन्दोलन सफल जुइकेगु ज्याय् महत्वपूर्ण भूमिका निर्वाह यानादीगु दु ।

थज्याःम्ह नेपालभाषा सेवी महाकविया विषयलय मालेज्या यानाः चित्तधर हृदयजुं ‘नेपाल’ पत्रिकाय् ‘सिद्धिदास स्मृति अंक’ पिकयादिलसा सत्यमोहन जोशीजुं ‘सिद्धिदास’ नाटक च्वयादिल । अथेहे ने.सं. १०८७ सालय् च्वसापासां सिद्धिदास १०० दँ बुंदिं भव्यरुपं हनसा वि.सं. २०३७ साल वैशाख १ गते श्री ५ या सरकारं ३० गः वंगु हुलाक टिकट पिकाल । थथेहे वय्‌कःया भाषा सेवायात कदर यानाः रत्नपार्कया दुवातय् वय्‌कःया सालिक तल । अथेहे मंकाः खलःपाखें दँय्दसं वय्‌कःया बुन्हिकुन्हु नसंचा उलेगु व थीथी ज्याझ्वः न्ह्याकेगु यानाच्वंगु दु ।

पिदने धुंकूगु सफू :

सज्जन हृदयाभरण (ने.सं. १०४०), सत्यसती (ने.सं. १०३५), संवाद (ने.सं. १०३७), सिद्धिरामायण (ने.सं. १०३०–१०३५) शुक रम्भा सम्वाद (ने.सं.१०४२), सिद्धिदास थःगु मिखाय् व शिवविलास बाख (ने.सं.१०८७), सरल छन्द वोध, संचय (ने.सं. ११०२), सनातन धर्म (ने.सं.१०८७), सर्ववन्धु (ने.सं. १११२), संसार दुःखया खँ (ने.सं.१११३ ), सत्य मदन (ने.सं.१११५), सप्त स्तुति (ने.सं.१११८), स्वदेश वस्त्र (ने.सं.१११८), स्वंगू ऋण (ने.स.११२०), रम्भा शुकसम्वाद (ने.सं १०४३), सत्य मदन (ने.सं.१०४५), सप्ततुति (ने.सं.१०८५), सरल छन्द बोध व शूक्ष्म छन्द बोध (ने.सं.१०४६), सिद्धिरामायण अयोध्या काण्ड व अरण्य काण्ड (ने.सं.११३२), सिद्धिरामायण किष्किन्धा काण्ड (ने.सं.१०८७) सिद्धि–रामायण बालकाण्ड (ने.सं. ११०३), सिद्धिरामायण सुन्दर काण्ड (ने.सं.११३२)

पिदने मानिगु सफू :

प्रेम सागर (ने.सं.१०३५), सिद्धिरामायण (ने.सं.१०३०–१०३५) शारदा भजन (ने.सं.१०३५), सत्य ऋण (ने.सं.१०३५), सरल श्रुतिबोध (ने.सं१०३५), सज्जन कण्ठाभरण (ने.सं१०३५), सुःख दुःख (ने.सं१०३६), विजुली (ने.सं.१०३६), संग दोष (ने.सं.१०३६), साधारण धर्म (ने.सं.०३६), सर्वभक्ति (ने.सं.१०३६), सदां लिलाः (ने.सं.१०३६), सत् नीति (ने.सं.१०३७), सप्त विवाद (ने.सं.१०३६), सकतां श्लोक (ने.सं.१०३७), सल्हा साहुति (ने.सं.१०३८), संग सुमन (ने.सं.१०३९), स्वंगू गुण (ने.सं.१०३९), सकतां माः (ने.सं.१०३९), समाचार (ने.सं.१०४१), सर्वकर्म (ने.सं.१०४३), सिद्धिव्याकरण (ने.सं. १०४६), शिव पिनास (ने.सं. १०४९) आदि । मेगु झिंनिगू सफूया नां लुइके मफुनि ।

थुपिं सफूमध्ये सिद्धिव्याकरण, सिद्धिदास थःगु मिखाय्, शिवविलास बाखं व शिव पिनास सफू जक गद्यं च्वयातःगु दुःसा मेगु फुक्क पद्यभाषं च्वयातःगु दु ।

प्रवन्ध काव्यअन्र्तगतया छगू तःजिगु विधा महाकाव्य खः । नेपालभाषा साहित्य छगू ताःहाकःगु साहित्यिक इतिहास दुगु भाषा खया नं थ्व भाषाय् महाकाव्यया रचना पुनर्जागरणकालय् वयाः तिनि जुल । सिद्धिदास महाजुं च्वयादीगु सिद्धिरामायण हे आःतकयागु अनुसन्धान कथं नेपालभाषाया न्हापांगु महाकाव्य खः । सिद्धिदासं वार्णिक छन्दया प्रयोग न्हापां थ्व हे महाकाव्यं निसें याःगु खः । थ्व महाकाव्य सिद्धिदासं च्वयादीगु खःसां थुबलय् थुकिया निगू स्वंगू सर्ग जक पिदंगु खःसा फुक्क काण्ड दुगु महाकाव्य आपालं लिपा तिनि प्रकाशित जुल । थ्वहे कथं प्रकाशनया ल्याखं नेपालभाषाया न्हापांगु महाकाव्य चित्तधर हृदयजुं वि.सं. १९९७ सालया राजनैतिक पर्वय् जेलय् लाःबलय् च्वयादीगु सुगत सौरभ जूगु दु । तर थुकिया प्रकाशन ने.सं १०६९. सालय् वयाः जक पिदन । नेवाः सामाजिक सांस्कृतिक परिवेशय् बुद्धया जीवनी व दर्शनयात कयाः च्वयातःगु १९ सर्गया सुगत सौरभ महाकाव्य नेपालभाषा साहित्यया हे छगू न्ह्यथनेबहःगु सफू जूगु दु । चित्तधर हृदयजुं जेलय् सुगत सौरभ महाकाव्यया रचना यानादिलसा अन हे जेलय् लाःम्ह धर्मरत्न यमिं जेलय् हे अर्हतन्द महाकाव्यया रचना यानादिल । थ्व महाकाव्यया प्रकाशन नं जेलकाल लिपा अर्थात् ने.सं १०७२ य् तिनि जुल । भगवान बुद्धया किजा सुन्दरनन्दया विषययात कयाः च्वयातःगु थ्व महाकाव्यय् सुन्दरनन्दं अर्हत्व प्राप्त याःगु विषय नापनापं धर्मरत्न यमिं थःगु प्रगतिशील बिचाःयात नं महाकाव्यय् ब्वयेगु यानादीगु दु । थुकथं नेपालभाषाय् महाकाव्यया प्रकाशन नं थ्व हे आधुनिककाल अर्थात् ने.सं १०६०या दशक लिपा हे जक जुल । अर्हतन्द महाकाव्य धुंकाः पिदंगु मेगु महाकाव्य सत्यमोहन जोशीया जुजु जयप्रकाश महाकाव्य खः । थथे रामायण व बौद्धकथालय् जक आधारित जुयाच्वंगु नेपालभाषाया महाकाव्यया थासय् सत्यमोहन जोशीं छम्ह ऐतिहासिक पात्रया जीवनी व वयागु वीरतायात कयाः महाकाव्यया रचना यायेगु परम्पराया नी यानादिल । थथे सत्यमोहन जोशीं जयप्रकाश महाकाव्य लिपा अरनिको कृत स्वेत चैत्य महाकाव्य च्वयादिल । थः चीनय् च्वनादीबलय् अरनिकोया विषयय् आपालं अध्ययन अनुसन्धान यानाः अरनिकोयात म्हसीकेब्यूम्ह सत्यमोहन जोशीया थ्व महाकाव्य नं थ्वहे अनुसन्धानया प्रतिफल खः । गथे अरनिकों चीनय् वनाः नेपाःया कलायात म्हसीकेबिल अथेहे स्वंगू भाषं (नेपाली, नेपालभाषा व …) अनुवाद जूगु थ्व सफुलिं नेपाः व चीनया सामाजिक, सांस्कृतिक जीवनयात म्हसीकेब्यूगु दु । झिंन्हय्‌गूगु शदीयाम्ह अरनिकोया विषययात कयाः च्वयातःगु खःसां महाकाव्यय् न्ह्याब्वयातःगु आचार बिचार थौंया परिवेशयात पाय्‌छि जुइकथं ब्वयातःगु दु । नेपालभाषाय् महाकाव्य च्वयाः थ्व विधायात ब्वलंकेगु ज्या यानादीम्ह मेम्ह स्रष्टा खः महाकवि गणेश । वय्‌कलं १०९० निसें १०९३ या दुने न्यागूब्व यानाः गणोशकृत रामायण च्वयादीगु दुसा लिपा १०९३ स हानं वय्‌कलं श्री रामामृत गणेशकृत रामरामायण (ने.सं १०९६) च्वयादीगु दु । अथे हे अमोघ ताम्रकारं (साहित्यिक नां तवः मरु ) नं जिनवर सास्ताया नामं भगवान बुद्धया जीवनी व बौद्धदर्शन विषयय् महाकाव्य पिकयादीगु दु । महाकाव्यया ख्यलय् छगू बिस्कं कथंया उपन्यास अर्थात् प्रतिकात्मक उपन्यास च्वयेगु ज्या महाकवि गिरिजा प्रसाद जोशीं ल्वहंमा नांगु उपन्यास च्वयाः यानादिल । निर्जिव बस्तु ल्वहंमायात मू पात्र दयेकाः रचना यानातःगु थ्व महाकाव्य नेपालभाषा ख्यलय् न्हूगु प्रयोग खः । थुकथं नेपालभाषाया ख्यलय् गुलि नं महाकाव्य पिदन फुक्क हे ललित महाकाव्य पिदन । गिरिजाप्रसाद जोशीया ल्ह्वंमा बाहेक फुक्क हे संस्कृत महाकाव्यया परम्परा कथं धीरवीरम्ह पात्रया जीवनी तथा वं याःगु ज्याखँ जूगु दुसा कथानक नं रामायण तथा बौद्धजीवन सम्बन्धी जूगु दु । संख्यात्मक रुपं नेपालभाषाया मेमेगु विधाया तुलनाय् महाकाव्यया सफू तसकं म्हो जक पिदंगु दु । अझ मिसा च्वमिपिनिगु उपस्थिति थ्व विधाय् द हे मदुनि । अथे हे सुगत सौरभ महाकाव्य छगूयात कयाः बाहेक मेमेगु महाकाव्यया चर्चा परिचर्चा व टिक्काटिप्पणी तसकं हे म्हो जक जूगु दु ।

महाचीने नेपाल–संस्वृति (न्हिसफूया छुं पौ) कविकेशरी चित्तधरं हृदयया नियात्रा सफू खः । थ्व सफू ने.सं १०८४ चालं कुन्हु च्वमि चित्तधर हृदय थम्हेसिनं हे पिकयादीगु खः । तत्कालिन नेपाल सरकार पाखें हे सांस्वृतिक प्रतिनिधिमण्डलया प्रतिनिधित्व यानाः जःलाखःला देय् चीन चाःहिलाः नेपाः लिथ्यने धुंका कविकेशरी चित्तधरं थ्व सफू पिथनादीगु खः । जुजु महेन्द्रवीर विक्रम शाहं चीन भ्रमणया हे निंतिं कविकेशरी पद बियाः वय्‌क:यात सांस्वृतिक प्रतिनिधिमण्डलय् दुथ्याकूगु खः । थुकियात पत्रात्मक निबन्ध सफू नं धाये ज्यू । थ्व कविकेशरी चित्तधरं चीन भ्रमणया इलय् थः तिरिमय्‌जु ज्ञानप्रभायात न्हिन्हि डायरीस्वरुपय् च्वःगु पौयात हे प्रबन्धया आकार बियातःगु सफू खः । थ्व सफुलिइ चीन भ्रमणया यक्व किपात नं न्ह्यब्वयातःगु दु ।