Category: भाषा, लिपि व साहित्य

ने.सं. १०३८ माघ २१ य् येँ केलत्वाःया भंसाछेँय् अबु तेजरत्न कंसाकार व मां हर्षलानी कंसाकारया कोखं जन्म जूम्ह मोहनरत्न कंसाकार श्रीलंकाया विद्यालंकार परिवेणय् (ने.सं १०५०) य् प्रव्रजित जुयाः भिक्षु महानाम नामं परिचित जुयाबिज्यात ।

ने.सं. १०६२ सालय् हिन्दी साहित्यय् कोविद परीक्षा उत्तीर्ण यानाबिज्याःगुलिं वसपोलया नां हे महानाम कोविद जुल । तत्कालिन धर्मदूत पत्रिकाया माध्यमं नेपाःमिपिंत नेवाः भासं कविता, च्वसु, बाखं च्वके बियाः पत्रिकाय् छापय् यानाः पिथनाः प्रेरणा बियाच्वंम्ह भिक्षु महानामया नेपालभाषा साहित्य च्वन्ह्याकेगु ज्याय् तःधंगु योगदान दु । भारतया सारनाथया महर्षि सभां पिदनाच्वंगु धर्मदूत पत्रिकाय् नेवाः भाय्‌यात थाय् बीकेगु ज्याय् वसपोलया तःधंगु देन दु ।

अथेहे धर्मोदय सभां पिदंगु धर्मोदय पत्रिकाया शुरुया अंक निसें अन्तिम तक अर्थात् ने.सं.१०६७ निसें ने.सं.१०८० झिंस्वदँ तक सम्पादक जुयाः ज्या यानाबिज्याःम्ह वसपोल भिक्षु महानाम कोविद हे खः । उगु धर्मोदय पत्रिकाय् वसपोलया थीथी च्वसु पिदंगु दु । गथे— नेपाल साहित्य, नारीत्वयात प्रणाम, लुम्बिनी बन स्वस्वं, जि संसारया सेवा याये आदि । थुपिं च्वसु नेपालभाषाया गद्य साहित्य ब्वलंकेगु ज्याय् तःजिगु तिबः जूगु दु । भिक्षु महानामं तत्कालिन धर्मोदय पत्रिकाय् च्वसु जक मखु नेपालभाषं तःगू सफू नं च्वयाबिज्याःगु दु तर प्रकाशनया ल्याखं वसपोलया नुगः (ने.स १०६९) नांगु सफू छगू जक पिदंगु दु । तर छगू हे जक सफू जूसां थ्व सफू साहित्यिक दृष्टिकोणं तसकं च्वन्ह्याः ।

नेपालभाषाया बी.ए.या पाठ्यक्रमय् नं थुगु सफू दुथ्याकातःगु दु । थम्हं सफू पिथना मदीसां मेपिं च्वमिपिं पिथने फुगु व उमिपाखें सफू पिथंकेगु विशेषता व कार्यकुशलता वसपोलयाके दु । वसपोलया थुकथंया हे योगदानया सम्मान यासें ने.स १११६ य् नेपालभाषा परिषदं वसपोलयात भाषाथुवाः उपाधी लःल्हाःगु दु । थथे धर्मया नापनापं मांभाय्‌या नं सेवा यायां ने.स १११६ फागुण २४ य् वय्‌कः दिवंगत जुयाबिज्यात ।

अबु कुलनारायण श्रेष्ठ व मां हरिमाया श्रेष्ठया कोखं ने.सं. १०२१ य् येँया न्हूघः त्वालय् जन्म जूम्ह प्रेमकाजी श्रेष्ठ हे भिक्षु महाप्रज्ञा खः । हिन्दू कूलय् जन्म जुयाः नं बुद्धधर्मया अध्ययनय् थःत पानादीम्ह वय्‌कः न्हापां महायानी बौद्ध परम्परा कथं भिक्षु पल्घेन श्यरब जुलसा लिपा थेरवादी परम्परां भिक्षु महाप्रज्ञा जुल । वय्‌कलं थःगु गृहस्थी जीवननिसे हे नेवाः भासं नानिकाजी, एम.पी प्रधान नामं च्वसु च्वयेगु यानादीगु खः । प्याखनय् अभिनय यायेगु, मूर्ति दयेकेगु आदि कलाय् पारंगतम्ह वय्‌कःयात लामा भिक्षु जुयाच्वंबलय् अर्थात् ने.सं. १०४० य् मेपिं प्यम्ह नेवाः लामा भिक्षुनापं वय्‌कःयात नं न्हापांखुसी देशं पितिनाछ्वःगु खः ।

देशं पितिना छ्वःपिं न्याम्ह भिक्ष्ुापिं मध्ये दकलय् न्ह्यःनेयाम्ह भिक्षु प्रज्ञानन्द खः । लिपा भारतय् ऊ. चन्द्रमणि महास्थविरया उपाध्यायत्वय् ने.सं. १०४५ य् प्रव्रजित जुयाः थेरवादी परम्परां भिक्षु महाप्रज्ञा जुयादिल । जीवनया लिपांगु इलय् वय्‌कलं थःगु स्वास्थ्यया कारणं चीवरवस्त्र त्वःताः बौद्ध ऋषि जुयाः च्वज्या व धर्म प्रचारया ज्याय् थःत फ्यानादिल ।

थथे थेरवाद बुद्धधर्मय् प्रव्रतित जुसेंलि वसपोलं नेपालभाषं बुद्धधर्म सम्बन्धी सफू च्वयेगु यानादिल । वसपोलया बुद्धधर्म व नेपालभाषा पत्रिकाय् ने.सं. १०४७य् पिदंगु बोधिसत्व सिद्धार्थया जन्म नांगु चिनाखँ न्हापां पिदंगु चिनाखँ खःसा स्वचित्त शुद्धिमार्ग (ने.सं. १०५६)न्हापांगु सफू खः । थथे भारतय् निर्वासित जुयाः नं बुद्धधर्म मार्फत् नेपालभाषाया प्रचारप्रसार यानादीपिं भिक्षुपिं मध्ये थ्वसपोल नं छम्ह खः । वसपोल व भिक्षु अमृतानन्द जानाः थःपिंसं हे थासा आखः दयेकाः ललितविस्तर बोधिचर्या सफू नं पिथनादीगु दु ।

अथेहे मूर्ति दयेकेगु कलाय् पारंगतम्ह भिक्षु महाप्रज्ञां ने.सं. १०५६ य् भोजपुरया श्री शाक्यमुनि विहारयात बुद्धमूर्ति छगू नं दयेकूगु जुयाच्वन । हिन्दूया काय्‌मचा जुयाः बुद्धधर्मय् प्रव्रजित जूगु नापं बुद्धमूर्ति दयेकूगु द्वपं बियाः तत्कालिन राणा सरकारं महाप्रज्ञा नापं शिष्य अमृतानन्दयात नं भोजपुरया जेलय् स्वला तक कुनाबिउगु खः । वसपोलया नेपालभाषां पिदंगु कृतित थथे दु —

स्वचित्त शुद्धिमार्ग (ने.सं. १०५६), विराग मार्ग महाप्रज्ञासार (ने.सं १०५७) मनुष्य जन्मय् सुसंयोग (ने.सं. १०५७), ललितविस्तर बोधिचर्या (ने.सं १०६०), निर्वाण मार्ग (ने.सं. १०८४), शान्तिया त्वाथः (ने.सं. १०८७), अमूल्य उपदेश व परमार्थ दर्शन (ने.सं ११०४) आत्मकथा भाग १, २, ३ (ने.सं. ११०३, ११०६, ११०९) तृष्णा (ने.सं. ११००) । वसपोलया नेपालभाषाया सेवाया कदर यासें च्वसापासां वसपोलयात ने.सं. १०७६ य् साहित्य सुता उपाधि देछाःगु खः । वसपोल ने.सं. १०९९ य् दिवंगत जुयादिल ।

नेपालभाषाया इतिहासय् महत्वपूर्ण भूमिका दुगु छगू स्कूलया नां खः महावीर इन्ष्टिच्यूट । थ्व स्कुलयात अःपुइक महावीर स्कुल धायेगु चलन दु । थ्व स्कुल ने.सं १०५६–वि.सं १९९२) स महाशिवरात्रीया दिनस फत्तेबहादुर सिंहया किजा शहीद चिनियालाल सिंहं सहिद गगांलाल साथ कयाः थःपिं च्वनाच्वंगु छेँ थाय्मदुया ख्युंलँ त्वालय् स्थापना याःगु स्कुल खः । थ्व नेपाःया न्हापांगु जनस्तरं स्वंगु स्कूल खः । कक्षा १—७ कक्षा तक दुगु थुगु स्कूलय् जनताय् शिक्षाया जः ल्याकन थ्यंकेगु उद्देश्यं खुलाय् छकः छकः कक्षा हिलीगु खः । चिनियालाल स्कूलया प्रिन्सिपल जुल । खुलाय् छकः छकः कक्षा हिलीगु खय्‌तला थ्व स्कूल नेपालभाषा साहित्य नाप स्वापू दुगु स्कूल मखु तर अथे खयाः नं १९९७ या जेलय् लाःपिं कविपिं गथे– फत्तेबहादुर सिंह, सिद्धिचरण श्रेष्ठ, धर्मरत्न यामि, केदारमान व्यथित थ्व स्कुल लिसे गाक्कं स्वापू दुपिं खः । उबलेया युवापिनिगु पुचलय् जनगरण थनेत थ्व स्कुलं गाक्कं तःधंगु भूमिका म्हितूगु दु । नियमित राजनैतिक चर्चा यायेगु जूगुलिं तत्कालिन ल्याय्‌म्हत —फत्तेबहादुर सिंह, सिद्धिचरण श्रेष्ठ, धर्मरत्न ‘यमि’, केदारमान ‘व्यथित’ आदिपिंत स्वतन्त्रता, मुक्तिया मनस्थिति ब्वलंकेत थ्व स्कुलं निर्णायक भूमिका म्हितूगु दु । अथे हे महाकवि चित्तधर ‘हृदय’ थन स्कलय् गबलें गबलें वःसां वय्‌कलं थन जुइगु राजनैतिक छलफल आदिइ ब्वति कयामदी । थ्वहे कथं वय्‌कलं फत्तेबहादुरं पिकाःगु नेपाली विहार सफूयात नं थःगु रचना बियामदी । उबले नेपालय् मचातय्‌त आखः ब्वंकेत दरवार स्कुल छगू बाहेक मेगु स्कुल मदु । तर अन मचातय्‌त आखः ब्वंकेत राणा सरकारया स्वीकृति मदयेकं ब्वने मदु । थज्याःगु हे स्थितियात मनन् यानाः जनतायात शिक्षा शुलभ यायेगु तातुनाः जनस्तरं महावीर स्कूल नीस्वंगु खः । थुकिया मू संस्थापक चिनियालाल खःसा फत्तेबहादुर नं थ्व संस्थाया ज्याय् उलि हे सक्रिय जुयादीम्ह खः । सर्वसाधारण जनताया मचातय्‌त शिक्षा उपलव्ध यायेगु हे थ्व स्कूलया मू लक्ष्य खः । तर प्रत्यक्ष रुपं थ्व स्कुल मचातय्‌त ब्वंकीगु स्कुल खया नं महावीर स्कुल तत्कालिन राजनैतिक व्यक्तित्वपिं मुनीगु नापं गोप्य रुपं सभा तथा छलफल यायेगु थाय् जुल । छगू सरस्वती पुजाय् भाजु पूर्णबहादुर मानवं रचना यानादीगु नेपालभाषाया म्ये ‘ससुमां छिगु पालिस शरण वया’ हायेकूगुलिं नेपालभाषां नं पठनपाठन जू धैगु सीदु । वि.सं १९९७ सालया काण्डय् थ्व म्ये च्वःम्ह पुर्णबहादुर ‘मानब’, स्कुल जयन्तिया लूया किपा च्वःम्ह चन्द्रमान मास्के नापं स्कूलया फुक्क पदाधिकारपिं व स्कुलय् दुहांपिहां जुइपिं फुक्क्क ल्याय्‌म्हतय्‌त ज्वनाः जेलनेलया सजाय बिल । थ्व स्कूलय् वइपिं शुक्रराज शास्त्री, गंगालाल श्रेष्ठपिंत मृत्युदण्ड हे बिल । फलत स्कुल नं बन्द जुल लिपा हांनं थ्व स्कुल चायेकेगु ज्या मजुल ।

‘नमोबुद्ध भगवान प्रार्दुभाव महासत्वपाख्यान’ धकाः नां न्ह्यथनातःगु महासत्वपाख्यान नाटक जुजु राजेन्द्रविक्रम शाह (ने.सं ९३७–९६७) नं ने.सं ९५१ स च्वःगु पूधाः प्याखं खः । स्वंगू अंक ६२ पौ दुगु थ्व सफूयात मुद्रणया रुपय् देवनागरी लिपिं पितहयेगु ज्या भाजु मानदास तुलाधरजुं थः तिरीमय्‌जु ‘धनमाया’या नामं यानादीगु खः । महायानी बौद्ध बाखं कथं भगवान बुद्धं स्वीनिगु जन्म तक अनेक दान धर्म कर्म यायेधुंकाः दकलय् लिपा तिनि निर्वाण प्राप्त जूगु खः । थथे बुद्धया स्वीनिगू जन्म मध्ये छगू जन्म महासत्व राजकुमार कथं नं जन्म जूगु खः । थ्व हे जातक बाखंया आधारय् रचना यानातःगु प्याखं खः । ।

थ्व महासत्वपाख्यान नाटक मल्लकालिन नाटक परम्पराय् च्वयातःगु नेपालभाषाया दकलय् लिपांगु नाटक खः । तत्कालीन नाटक परम्परा कथं थ्व नाटकय् नं तःपु म्ये दुथ्याकातःगु दु । प्रत्येक म्येपतिं जुजु राजेन्द्रक्रिम शाह नं थःगु नां उल्लेख यानातःगु दु । नाटकया आरम्भ ‘नृत्यनाथ नमः’ धकाः नृत्यनाथ शिवया बन्दना यानातःगु नान्दी म्ये दुसा निगूगु अंकय् श्री गणेश, भैरब आदिया आराधना म्ये दु स्वंगूगु अंकय् ब्रम्हाविष्णु आदिपिनिगु स्तुति म्ये दु । अथेहे नाटकया समाप्ती भगवान नमोबुद्धयात आरति यासे भुगुति, भुगुतिया वरदान फ्वनातःगु दु । थुकथं तत्कालीन धार्मिक सहिष्णुताया प्रतिक कथं भगवान बुद्धया जातक बाखंया लिधंसाय् च्वयातःगु प्याखं खयां नं थीथी शैव, वैश्णव, शाक्त आदि द्यःपिनिगु स्तुतिगान न्ह्यब्वयातःगु दु । राजेन्द्रविक्रम शाहया थ्व प्याखनय् केवल राजकुमार महासत्वया दया, करुणाया चित्रण जक मखु जुजु रानीपिनिगु परिचय बीबलय् जिक्व च्वन्ह्याकाः परिचय बीगु तर नाय्, पोडे, च्यामखलःया भूमिका म्हितीपिं पात्रतय्‌सं थःत थःम्हं क्वह्यंकाः परिचय बीगु गुगु थ्व नाटकय् यानातःगु दु, थुकिं तत्कालीन सामन्ति समाजया ख्वाःपाः ब्वयाब्यूगु दु ।

थ्व महासत्वपाख्यान नाटक जुजु राजेन्द्र विक्रमं च्वःगु जक मखु तत्कालिन भिक्षुक रत्नमुनीयात कजि यानाः प्याखं हुइकेगु याःगु नं दु । अथेहे नेपालय् जूगु चतुर्थ बौद्ध सम्मेलनय् वःपिं पाहांपिंत प्रेमबहादुर कसाःया निर्देशनय् नासः खलः पाखें थ्व प्याखं सिंहदरवबरया हलय् क्यनेगु याःगु खः ।

भिक्षु कोण्डन्य मुनामि व भिक्षु निग्रोध ग्वाहालिमिया भूमिका दुगु महास्थविर भिक्षु सुदर्शनयात आदराञ्जली सफू ने.सं ११२३ य् सुखी हातु नेपाल बुद्धविहारपाखें पिदंगु खः । भिक्षु सुदर्शन महास्थविर मदुगु दच्छि दयेत्यंंबलय् वसपोलया लुमन्तिइ वसपोलया प्रेरणादायी जीवनी पक्षयात सकसिया न्ह्यःने गथे खः अथे हे ब्वयेगु कुतःया लिच्वः थ्व सफू खः ।

मां गंगादेवी कर्माचार्य व बौ कृष्णगोपाल कर्माचार्यया कोखं ने.सं १०८२ इ ख्वपया ग्वःमारि त्वालय् जन्म जुयादीम्ह महेन्द्रगोपाल कर्माचार्य नेपालभाषाया छम्ह अनन्य सेवक खः । शान्तिनिकेतन मा.वि.या प्रधानाध्यापक जुयाः ताः ईतक शिक्षा ख्यलय् थःगु ई फ्यानादीम्ह थ्वय्‌कलं विराट साहित्य सम्मेलन गुथिया नायः व मेमेगु नं भाषिक साहित्य संस्था नाप आवद्ध जुयाः नेपालभाषा व थ्वया साहित्य च्वन्ह्याकेत आपालं ज्या यानादीगु दु ।

नेपालभाषाया नापं नेपाली भासं नं च्वसा न्ह्याकादीम्ह भाजु महेन्द्रगोपाल कर्माचार्यं नेपालभाषा साहित्यया ख्यलय् बाखं, चीबाखं च्वयेगुया नापं थीथी सफूया सम्पादन नं यानादीगु दु । बाखं विधाय् थ्वय्‌कःया इलं न्यंगु न्ह्यसः चिबाखं संग्रह पिदंगु दुसा ह्याउँबाला पत्रिकाया तःगू ल्याः थ्वय्‌कःया सम्पादनय् पिदंगु दु । अथेहे विराट साहित्य सम्मेलन गुथि ख्वप म्हसीका, कवि योगेन्द्र प्रधान, म्हसीका मालेगु झ्वलय्, सिद्धिदास प्रतिष्ठान पाखें पिदंगु सिद्धि ब्वखाँ आदि सफूया नं सम्पादन यानादीगु दु ।

थःगु लजगाःया झ्वलय् तःगू हे पेशागत सिरपा त्याकादीधुंकूम्ह महेन्द्रगोपाल कर्माचार्ययात साहित्य लेखनपाखे थ्वय्‌कया इलं न्यंगु न्ह्यसः (चिबाखं मुना ११३९) कृतियात रामशेखर लुमन्ति दबूपाखें न्हापांगु रामशेखर लुमन्ति सिरपालं (ने.सं.११३९) छाय्‌प्यूगु खः ।

स्वनिगः पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु महेशचन्द्र प्रधान नं छम्ह खः । वय्‌कःया जन्म बि.सं.२०१० माघ १२ य् जूगु खः । य्‌कःया मांया नां मोहनकुमारी व बाःया नां हरिकृष्ण प्रधान खः । वय्‌कःया थाय्‌बाय् बागलुङ नगरपालिका, वडा नं. २, बालमन्दिर रोड, महेन्द्रपथ खः । वय्‌कः डिप इन एड, अर्जून पदक २०३० (त्रिवि) या बिजेता खः ।

नेवाः न्ह्यलुवाः भाजु महेशचन्द्र प्रधान नेपालभाषा मंकाः खलः बागलुङया (ने.सं.११२९–११३३) नायः जुयादीधुंकूम्ह खः । थीथी शैक्षिक व सामाजिक संस्थाय् आवद्ध जुयादीम्ह वय्‌कः हरि–मोहन स्मृति कोष (ने.सं.११३६) या संस्थापक नायः खः ।

बा मचाम डंगोल व मां सन्तुमाया डंगोलया क्वखं ने.सं. १०८४ इ येँया भोटेबहाः त्वालय् चिनाखँ व छधाः प्याखं च्वमि भाजु महेशमान डंगोलया जन्म जूगु खः । वय्‌कःया मेगु नां महेशमान लँजुवाः खः । साहित्यकार भाजु डंगोल नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् थःगु पलाः दकलय् न्हापां चिनाखँ साहित्यपाखें न्ह्याकादीगु खःसां लिपा प्याखंपाखे च्वसा न्ह्याकादीगु खः । वय्‌कःया न्हापांगु साहित्यिक सृजना चिनाखँ दना वा फुक्क छपा जुयाः (बुलुमि ने.सं. ११०१) खः । अनं लिपा थीथी पत्रपत्रिकाय् छधाः प्याखं च्वयाः पिथनादिल । थुकिया हे लिच्वः भाजु लँजुवाःया न्हापांगु सफू थःथःगु संसार (छधाः प्याखं मुना) नसना पब्लिकेशन पाखें ने.सं. ११३३ येँया पुन्हि कुन्हु पिदन । थ्व सफुतिं प्रेममोहन सिरपाः त्याकेत ताःलाःगु दु ।

थ्वय्‌कलं चिनाखँ व छधाः प्याखं च्वयेगु बाहेक थीथी पत्रिका चकना, पुलुकिसि (मचापौ) पलिस्था, पौभाः सम्पादन यायेगु ज्या यानाः नेपालभाषा साहित्यया सेवा याना झायाच्वनादीगु दु । कविता प्याखं च्वयेगु व पत्रपत्रिका सम्पादन यायेगु बाहेक थ्वय्‌कः छम्ह नेवाः अभियन्ता नं खः । नेवाः अधिकार तथा नेवाः भाषा साहित्य, संस्कृति संरक्षण व सम्वद्र्धनया ज्याय् न्ह्याबलें धस्वानादीम्ह व्यक्तित्व खः ।

मां लुमंकाः नेपालभाषा व नेपाली भाषाया नांजाःम्ह च्वमि चित्तरञ्जन नेपाली अर्थात् नारायणप्रसाद राजभण्डारीजुं च्वयादीगु शोककाव्य खः । थ्व सफू तत्कालिन नेपालभाषा प्रकाशनी समितिपाखें स्वीकृति कयाः ने.सं १०७० य् भाजु अनिस नेपालीं जोरगणेश प्रेसपाखें पिकयादीगु खः । थ्व काव्य भाजु चित्तरञ्जन नेपालीं थःत जन्म ब्यूम्ह मामं थःत सदां सदांया नितिं त्वःता वनाः थःत लाःगु विरह बेदना व मांया गुण लुंमंकाः च्वयातःगु झिंगुपु कविताया संग्रह खः । थ्व संग्रह ब्वनेबलय् केवल कविया जक मखु ब्वँमिपिनिगु नुगः नं ख्वबिं प्याकाबी व नुगः थुंदीकाबी, थः थः मांपिनिगु क्वाःगु मतिना स्मरण जुइके बी । थ्व हे कविया लेखन शिल्प नं खःसा थ्व हे काव्यया विशेषता खः । मां लुमंकाः कविता संग्रह भाजु चित्तरञ्जन नेपालीं थः मदुम्ह मांयात लुमंकाः च्वयातःगु कविता संग्रह जक मजुसे पश्चिमी शैलीया भ्भिनथ कथं च्वयातःगु थ्व शोककाव्य नेपालभाषाया काव्य ख्यलय् पश्चिमी शैलीया शोककाव्यया अर्थात् भ्भिनथया दुतिना नं खः ।

माइकल एलन छम्ह नांजाःम्ह मानवविज्ञान विज्ञ भाजु खः । अष्ट्रेलियाया सिडनी विश्वविद्यालयया मानवविज्ञान विभागया सन् १९८५ निसें १९९१ तक प्रमुख जुयादीम्ह वय्‌क: नेपाःया समाज, कला, संस्कृति, धर्म आदियात कयाः अध्ययन याःपिं अष्ट्रेलियन नागरिकपिं मध्ये छम्ह न्ह्यलुवाः खः । नेवाःतय्‌गु रिति, परम्परा, शक्ति अले लैङ्गिक पक्षयात कयाः माइकलया सन २००२ लय् पिदंगु च्वसु अतिकं लुमंकेबहः ।

सामान्यतया बौद्ध भिक्षुपिं गृहत्याग यानाः जीवंकाछि विहारय् च्वनेगु याइ । तर नेवाः बौद्धतय्‌सं नं विहार न्ह्याकावयाच्वंगु दु, गुगु बौद्ध धर्म परम्परा कथं अतिकं बिस्कं खः । थुकियात कयाः वय्‌क:या दुग्यंक दुवालातःगु सफू “Buddhism without Monks” उलि हे न्ह्यथनेबहः । नेवाः समुदायदुने स्त्रीशक्तिया गुगु प्रथा दु उकियात कयाः नं माइकलपाखें उलि हे च्यूताः क्यंगु दु । थ्व प्रथा हिन्दू व बौद्ध निगुलिं नेवाः सम्प्रदायं हना वयाच्वंगु दु । थ्व खः– कुमारी प्रथा । सन् १९७५ य् माइकलयपाखें थुकियात कयाः पिकाःगु सफू खः “The Cult of Kumari” विज्ञजनपिनि मूल्याङ्कन कथं जीवित देवी कुमारीयात कयाः च्वयातःगु थुगु सफू थें दुग्यंगु मेगु मदु ।

नृवंशशास्त्रया ख्यलय् माइकलया अध्ययनया छगू ज्वःमदुगु ज्या धयागु येँया किमद्वः, स्वयम्भुइ च्वनाः हेमराज शाक्य, न्हुच्छे बहादुर बज्राचार्यपिनि ग्वहालि कासें मुंकूगु निद्वः सिबें अप्वः स्थलगत अध्ययनया प्रतिवेदन अले किपात खः, गुगु अप्रकाशित तिनि ।