Category: भाषा, लिपि व साहित्य

भाजु यज्ञमान शाक्यया जन्म अबु ज्योति शाक्य व मां माया शाक्यया कोखं यलया हःखा त्वालय् जूगु खः । थौंकन्हय् थ्वय्‌कः अमेरिकाय् च्वनेगु यानादी । नृत्य विधाय् संगीत प्रवीण डिग्री हासिल यानादीम्ह थ्वय्‌कलं अमरिकाय् हुलाप्याखं स्यनामी व बज्रयान गुरुजु जुयाः ज्या यानादिल । विदेशय् च्वनाः नं नेवाः संस्कृतिया प्रचारप्रसारय् न्ह्यथनेबहःगु योगदान बियादीम्ह छम्ह नेवाः काय्‌मचा खः थ्वय्‌कः ।

भाजु यज्ञमान शाक्य नेवाः अर्गनाइजेसन अफ अमेरिकाया पुलांम्ह नायः (सन् २०२०—२०२३), नेवाः पासा पुचः अमेरिकाया आजिवन सदस्य नापं संस्कृति विभागया संरक्षक, हलिं नेवाः दबूया संस्कृति विभागया संरक्षक, अमेरिका नेपाल परम्परागत बौद्ध धर्म संघया न्वकु (सन् २०२२—२०२४), गुरु बज्राचार्य संघ अमेरिकाया संस्थापक सदस्य (सन् २०२०), नेपाल अध्ययन संस्कृति संघय् बुद्धधर्म संघया संयोजक जुयाः बुद्धधर्म व नेवाः संस्कृति प्रचारप्रसार व संरक्षणय् ज्या यानाच्वनादीगु दु । अथेहे थ्वय्‌कलं थीथी संस्थाय् आवद्ध जुयाः जक मखुं नेपालभाषां नेवाः संस्कृति व तजिलजि सम्बन्धी लेखत अमरिकां पिदनीगु नेवाः अर्गनाइजेसन अफ अमेरीकाया ख्वाःपौ लसकुस व मेमेगु पत्रिकाय् पिकयादीगु दुसा लसकुस पत्रिकाया सम्पादनया अभिभारा नं (सन् २०१८—२०२३ तक) क्वबुयादीगु दु । अथेहे थ्वय्‌कःया सक्रियताय् नेवाः अर्गनाइजेसन अफ अमेरिकापाखें भाषा, कला व संस्कृति सम्बन्धि थीथी इलय् थीथी गोष्ठी संचालन यानावयाच्वनादीगु दु । थुपिं ज्या बाहेक यलया हःखात्वालं दँय्‌दसं पिदनीगु बुद्ध व बुद्धधर्मया सफू धम्मसाकक्षया प्रकाशनया नितिं नं माःगु आर्थिक ग्वहालि यानाच्वनादीगु दु ।

भाजु यज्ञमान शाक्यया थज्याःगु ज्याया कदर स्वरुप वयकःयात थीथी संस्थां थीथी कथं सम्मान देछाःगु दु । गथे — सन् १९८६ य् मोर्डन ब्रेक डान्स कम्पिटिशनय् न्हाप सिरपाः, सन् १९९५ य् कत्थक प्याखनय् गोल्ड मेडल, युवा, खेलकूद तथा संस्कृति मन्त्रालयपाखें शुभराज्याभिषेक रजत जयन्ती पदक, सन् २००० य् भरतनाट्यमय् उत्कृष्ट प्रस्तुतिया निंतिं गोल्ड मेडल, अमेरिकास्थित नेपाली राजदूतावास पाखें समाजसेवाया निंतिं सम्मान, नेवाः अर्गनाइजेशन अफ अमेरिकां सम्मान, अमेरिकास्थित नेपाली राजदूतावासपाखें संस्कृति राजदूतया सम्मान, सन् २०२२ य् बाल्टिमोर काउन्टि अवार्ड ।

भाजु यज्ञमानपति बज्राचार्यया जन्म ने.सं. १०६० इ येँय् जूगु खः । वय्‌कःया मांया नां अष्टमाया बज्राचार्य व बाःया नां भोजमानपति बज्राचार्य खः । वय्‌कलं नेपालभाषा व खस् नेपाली भाषं बाखं व निबन्ध च्वयेगु यानादी । वय्‌कःया दकलय् न्हापां थथे हे जूसा नांयागु बाखं ने.सं.१०७९ य् धर्मोदय पत्रिकाय् पिदंगु खः । बौद्धविद्वान भाजु बज्राचार्यया प्रकाशित कृति थुकथं दु– चतुविंशति पीठ, दशपारमिता, विश्लेषण (ज्ञानोदय तन्त्र), बत्तिसाक्षर मन्त्रोद्धार, अभिमन्त्र, सर्वेचत्थार भावना, प्रज्ञोपाय, त्रि समाधि, गोकुदहन, षट्बिषय, भावार्थ (ज्ञानोदय तन्त्र), कुश पूजा, त्रिसमाधि विधि, नेपाःया प्राचीन बज्राचार्य लीलावज्र, विश्वमारुढ एकलवीरा, वज्रयान परम्पराय् योगिनीया भूमिका, योगाम्वर समाधी आदि। भाजु बज्राचार्यं शुभराज्याभिषेक पदक २०३१ कयादीगु दु । अथहे वय्‌कलं प्रवल गोरखा दक्षिणबाहु (प्यंगूगु), विख्यात त्रिशक्तिपट्ट (प्यंगूगु) विभूषण नं कयादीधुंकूगु दु।

नेपालभाषाया नांजाःम्ह बाखंच्वमि भाजु यज्ञरत्न धाख्वाःया जन्म ने.सं १०६३ इ कृष्ण जन्माष्टमीकुन्हु अबु दानरत्न धाख्वाः व मां बुद्धिमाया धाख्वाःया कोखं यलया क्वाःलखु त्वालय् जूगु खः । सरल व शिष्ट स्वभावयाम्ह यज्ञरत्न धाख्वाः छम्ह उद्योगपतिया काय्‌मचा जुयाः नं थःगु भाषा साहित्य प्रति नं उलि हे मन क्वसाःम्ह मातृभाषा अनुरागी खः । थःगु स्कूल जीवन निसें साहित्यपाखे च्वसा न्ह्याकादीम्ह यज्ञरत्न धाख्वाःनं थीथी अन्तर हाइस्कूल साहित्य सम्मेलन, अन्तर पुस्तकालय साहित्य सम्मेलन आदिइ बाखं न्ह्यब्वयाः तःगु सिरपाः त्याकादीगु दु ।

मूल रुपं बाखं विधाय् च्वसा न्ह्याकादीम्ह भाजु धाख्वाःया न्हापां पिदंगु बाखं खसिया मू खःसा सारी (ने.सं. १०९५) न्हापां प्रकाशित जूगु बाखं संग्रह खः । थः जःखः च्वंगु, थम्हं न्हिं न्हिं खनागु घटना व अनुभूतियात बाखंया रुप बियाः पात्रतय्‌गु मनस्थितिया शूक्ष्म चित्रण यानाः बाखनय् लाहियापिं पात्रत थनेफुम्ह भाजु यज्ञरत्न धाख्वाः नेपालभाषा आख्यान ख्यःया छगः थीगु नगु खः । सारी बाखं संग्रह पिकयाः छझाः झासुलनादीम्ह भाजु यज्ञरत्नं न्हूगु छेँ बाखं सफूया प्रकाशनं निसें बाखं ख्यलय् मदिक्क च्वसा न्ह्याकादिल । थौं वय्‌कःया झिंखुगुलिं मल्याक बाखं संग्रह पिदने धुंकूगु दु । थुकथं भाजु यज्ञरत्न धाख्वाः नेपालभाषाय् दकलय् अप्वः बाखं सफू पिकयादीम्ह बाखंमि जुयादीगु दु । थ्वय्‌कलं नेपालभाषा एकेडेमिया लुखां दँय् छगू धयाथें बाखं सफू पिकयाच्वनादीगु दु । थथे थ्वय्‌कःया पिदंगु बाखं सफू खः— सारी (ने.सं. १०९५), न्हूछेँ (ने.सं.११२३), व उँइ मखु (ने.सं.११२६), च्वसापासा (ने.सं.११२८), त्यामजीगु सः (ने.सं.११२८), जंगलं थ्वःगु आन्दोलनया लिच्वः (ने.सं.११३१.), देवालयया फ्वगिंत (ने.सं. ११३३.) श्रीलंकाया न्या (ने.सं. ११३४.), बक्मफुसे (ने.सं.११३६), तुतां (ने.सं. ११३६.), ‘The Psychotic’ (११३७) हारां मैंचा (ने.सं.११३७.), स्तानबुलया सडक बञ्जाः (ने.सं ११३८) त्जभ ऋयधबचम (ने.सं.११३८), हिराया मू (ने.सं ११३९) चं अजि (ने.सं.११४०) आदि । थ्वय्‌कःया च्वसापासा नेपालीं तथा एकथअजयतष्अ बाखं अंग्रजी भाषं भाजु माधवलाल कर्माचार्यं अनुवाद यानादीगु दुसा भाजु तेजरत्न कंसाकारं वय्‌कःया थीथी बाखं मुनाः त्जभ ऋयधबचमया नामं अंग्रेजी भाषं अनुवाद यानादीगु दु ।

भाजु धाख्वाःजुं थःम्हेस्यां जक बाखं च्वयाः नेपालभाषा साहित्य तःमि यानादीम्ह मखु मेपिंत नं नेपालभाषा साहित्य, संगीत व विज्ञानया ख्यलय् न्ह्यज्याकेत हःपाः बी कथं दान्यहिरा सिरपाः स्वनाः निगू दशक न्ह्यवंनिसें निरन्तररुपं सिरपाः लःल्हाना झायाच्वनादीम्ह छम्ह दाता नं खः । थुलि जक मखु थ्व सिरपाः गबलें मदीमा धकाः नेपालभाषा एकेडेमिया नामय् वय्‌कलं स्यल्लाक्क छगू अक्षय कोश हे स्वनाबियादीगु दु । अथेहे थ्वय्‌कः थौंकन्हय् नेपालभाषा एकेडेमि थेंज्याःगु प्राज्ञिक संस्थाया चान्सलरया जिम्मेवारी क्वबुयाच्वनादीगु दु । नेपालभाषा एकेडेमिइ बाहेक थ्वय्‌कः नेपाल हस्तकला महासंघ, नेपाल बौद्ध परिषद यल, अक्षयश्वर महाविहार, शाक्य बज्राचार्य संघ आदिया सल्लाहकार, न्हू प्रेष्टिज लय्‌पौ व सामुदायिक स्वास्थ्य सेवा केन्द्र यलया अध्यक्ष जुयाः नं ज्या यानाच्वनादीगु दु । भाजु यज्ञरत्न धाख्वाया योगदानया कदर स्वरुप वय्‌कःयात नेपालभाषा परिषदं भाषाथुवाः पाखें सम्मानित याःगु दुसा हलिं नेवाः दबू, नेवाः पत्रकार राष्ट्रिय दबू, लोट्स रिसर्च सेन्टर, थौंकन्हे मासिक पत्रिका आदिपाखें थीथी हनापौया नापं सुभाय् पौ देछाःगु दु ।

यःदाई (नियात्रा) ने.सं. १०८५ या भाषिक आन्दोलनं दनावःम्ह थौंतकं उतिकं छम्ह सक्रिय सचेत श्रष्टा डा. पुष्पराज राजकर्णिकारं च्वयादीगु सफू खः । पलिस्थां ने.सं ११३६ य् पिथंगु मुक्कं झिंगुपु लेखत दुथ्याःगु थुगु सफुलिइ झिंनिपु लेख च्वमिया अमेरिका यात्रा सम्बन्धी जूगु दुसा मेगु न्यापु च्वमिया मचाबलय् निसेंया निजात्मक अनुभूति दुथ्याःगु लेख दु । मेगु निपु लेख चिकंभिसा, दिल्लीनिसें सान फ्रानसिस्को तक, रोटा केयर फ्री क्लिनिकय् अंग्रेजी भाय् मसःपिं ल्वगितय्‌त नीस्वंगू मध्ये गुगुं नं भाय्‌या दोभाषे तयेगु व्यवस्था यानातःगु ल्वय्‌या खँ, भाय्‌या खँ आदि थुकी दुथ्याः । अमेरिकाय् च्वनाच्वंपिं नेपाःमितसें संस्कृति ल्यंकेगु कुतः बांलाक यानाच्वंसां मांभाय् ल्यंकेगु ज्याय् भचा ल्यूने लानाच्वंगु तथ्यया वर्णन थुकी दुथ्याः । ज्या याये फत्तले ज्या याये दइगु आप्रवासीपिं च्वनीगु देय् जुयाः ज्याथः जिथिपिं नं आपालं ज्या यानाच्वंगु वर्णन थुकी दु । नियात्रा नापं निजात्मक अनुभूति दुगु न्यापु लेखतसें थुगु सफू पठनीय व नियात्रा ख्यः चकंकेत तिबः जूगु दु ।

यमि गामाः यँ शहर नांगु सफू ने.सं. १११२ य् पलेस्वां पिथना पाखें पिदंगु महाकवि गिरिजाप्रसाद जोशीं च्वयादीगु उपन्यास खः । गुद्या दुगु थ्व उपन्यास शिक्षा व इहिपाया दुवातय् लाःम्ह नारी पात्र व क्रान्तिया मि च्यानाच्वंगु गामय् ब्वलंम्ह छम्ह युवाया जीवनय् केन्द्रित उपन्यास खः ।

थ्व उपन्यासय् मतिना व राजनीति दथुइया द्वन्द्व अर्थात मतिनायात ल्ययेगु वा थःत जनताया निंतिं राजनीतिइ फ्यायेगु धैगु दथुइया द्वन्द्व न्ह्यब्वयातःगु दु । इलय् इहिपा मजूम्ह छम्ह बुरीकन्यां न्हाय्‌कं स्वइबलय् न्हाय्‌कनं थःत हिस्याःगु थें च्वनीगु स्वाभाविक खः । इहिपा जीवनया आवश्यकता खः तर शिक्षायात मू बीपिंसं शिक्षायात गबलें सराः तायेकीमखु । बरु शिक्षा हे थःगु जीवनया आधार तायेकी धैगु हे थ्व उपन्यासया सार जूगु दुसा मतिनायात क्रान्तिं थी मखु, मतिनाया ख्यलय् जुइगु शोषण व अन्याःयात न्हंकेगु छुं हे व्रान्ति मदु धैगु उपन्यासकार गिरिजाया धापू नं मनन् यायेबहःजू ।

युनेस्को सिरपालं विभूषित बर्मा देशया विद्वान भाजु रवे थ्वं भन्तें नेपाःया म्ह्याय्‌मचा गणेशकुमारी गुम्हेसित झीसं थौंकन्हय् धम्मावति गुरुमां धकाः म्हसिउ, वय्‌क:या संघर्षपूर्ण जीवनीयात कयाः च्वःगु उपन्यास खः यःम्ह म्ह्याय् । बर्मी भाषाय् थ्व उपन्यासया नां तमी छेत् खः । थ्व उपन्यासयात भिक्षु ञानपुण्णिकं नेपालभाषाय् अनुवाद यानादीगु खः । ने.सं.१०९० य् थ्व उपन्यास पिदन । थ्व उपन्यासया प्रकाशक धर्मकीर्ति विहार खः ।

यःम्हेसिया नामय् गजल संग्रहया च्वमि अगिंमथः खः । मुक्कं २६ पु गजल दुथ्यानाच्वंगु म्हिचा सफूया आकारय् पिदंगु थ्व गजल संग्रहया प्रकाशक कुतः पिकाकः खः । ने.सं. १११५ य् पिदंगु थुगु संग्रहय् मतिनाया आह्वान, वियोगया लु अप्वः खनेदु ।

सुवर्ण शाक्यया सांस्कृतिक विषयया यँयाः (इन्द्रजात्रा) निबन्ध सफू ओलम्पस क्लबपाखें ने.सं. ११३३ न्हूदँबलय् पिदंगु खः । थ्व सफूयात नेवाःतय्‌गु मौलिक संस्कृति यँयाःया बारे च्वयातःगु छगू क्वातुगु अतिकं च्वछाय्‌बहःगु कृति धाःसां ज्यू । थुगु सफूया छगू विशेषता धैगु थुकी वेद, पुराण, शास्त्र, इतिहास, तन्त्र, परम्परा व किवदन्तीया खँ नं उलि हे न्ह्याइपुक उल्लेख यानातःगु दु ।

ययात्युपाख्यान जुजु रणजित मल्लं च्वयादीगु पूधाः प्याखं खः । शान्तहर्ष बज्राचार्यजुं सम्पादन यानादीगु थ्व सफू ने.सं. ११०३ म्हपुजा कुन्हु बिमला बज्राचार्यपाखें पिदंगु खः । प्याखंया मू विषयवस्तु जुजु ययाती देबजानी व शर्मिष्ठायागु मतिना सम्बन्धी खः । दैत्य गुरु शुक्राचार्यं तंचायाः जुजु ययातीयात मत्यवं हे चय्‌दँया वैशय् क्यनीगु श्राप ब्यूगु जुयाच्वनी । जुजु ययातिया चय्‌दँ वैशनाप जुजुया कान्छाम्ह कायं थःगु उमेर अबुयात बियाः हिलाबुला यानाकाइ । जुजु ययाति हानं ल्याय्‌म्ह जुइ । जुजु ययाति थः काय्‌या त्याग बलिदान खनाः तसकं लय्‌ताइ । थ्व हे घटनाय् थ्व प्याखं न्ह्याःकातःगु दु ।

यलया अगिंमथः सफू मय्‌जु निजिरोस श्रेष्ठ न्याछ्यंनं च्वयादीगु संस्कृति विषयया च्यापु च्वसुया संग्रह खः । बिजय प्रकाशन बागडोल यल पाखें ने.सं. ११३३ य् पिथंगु थ्व सफुलिइ यलया अगिंमथःया उत्पत्ति, अग्निहोत्रीया विधि व्यवहार व नियुक्ति आदि थेंज्याःगु तसकं महत्वपूर्ण संस्कृतिया च्वसुत दुथ्यानाच्वंगु दु । यलया अगिंमथः नेपाःया धार्मिक, सांस्कृतिक नापं ऐतिहासिक महत्वं जाःगु यज्ञभूमि खः । वैदिक व तान्त्रिक विधि कथं पुजा, होम, यज्ञ याइगु थ्व थाय् धार्मिक दृष्टिं जक मखु पर्यटकीय दृष्टिं नं स्वये जिउ धकाः सन्देश बीत ताःलाःगु थ्व सफूया विशेषता खः ।