Category: भाषा, लिपि व साहित्य

यशोधरा पूधाः प्याखंया च्वमि राममान प्रधान खः । थ्व सफू नेपाल सांस्कृतिक तथा सामाजिक अनुसन्धान केन्द्र येँपाखें ने.सं. १११६ स पिदंगु खः । गौतम बुद्धयागु बाखं दुने यशोधरायागु विद्वता व आदर्शयागु बाखं थ्व प्याखनय् दुथ्याःगु दु ।

नेवाः अभियन्ता भाजु यादवलाल कायस्थया जन्म ने.सं.११०० य् जूगु खः । वय्‌कःया मांया नां विमला कायस्थ व बाःया नां शिवलाल कायस्थ खः । वय्‌कःया थाय्‌बाय् क्वाःद्वँ थँहिति खः । न्हापा नेपाली सेनाय् ज्या यानादीम्ह वय्‌कः थौंकन्हे सम्पदा संरक्षण महाअभियानय् आवद्ध जुयाः ज्या याना वैच्वनादीगु दु । भाजु यादवलाल कायस्थ स्वनिगःया ल्वहँ हिति आदि सम्पदाया संरक्षण व मर्मत सम्भारया ज्याय् न्ह्यलुवाः जुयाः ज्या यानाः वैच्वनादीगु दु । भाजु कायस्थ सम्पदा प्रेमी अभियन्ता खः । स्वनिगःया पहिचानयात ल्यंका तयेगु अभियानय् वय्‌कःया सक्रियता व योगदान न्ह्यथनेबहः जू ।

यान्त्रिकपुर सफू मय्‌जु अपर्णा प्रधानं च्वयादीगु चिबाखं संग्रह खः । ने.सं. ११४२ य् पिदंगु यान्त्रिकपुर चिबाखं मुनाया पिकाकः कुतः पिकाकः खः । थुकी सामाजिक कुण्ठा, नारी समस्या, बाल मनोवैज्ञानिक, यौन आदि विषयवस्तुया न्यय्‌पु चिबाखं दुथ्याः । रोबोट अर्थात यन्त्र मानव व यान्त्रिकपुर काल्पनिक स्थलया वर्णन दुगु यान्त्रिकपुर चिबाखं थ्व सफुलिइ दुथ्याःगु मुख्यगु चिबाखं खः । थ्व हे चिबाखंया नामं थ्व सफूया नां नं यान्त्रिकपुर तयातःगु दु ।

आख्यानकार भाजु मथुरा साय्‌मिया उपन्यास खः— यांमिखा । लुमन्ति खलःया लुखां थ्व उपन्यास ने.सं. ११०३ य् पिदंगु खः । मथुरा साय्‌मिया खुसि थें सल्ल बाःवंगु शैलीं च्वयातःगु थ्व मतिनां भय्‌ब्यूगु सामाजिक उपन्यास खः ।

युवराज कुणाल नेपालभाषाया ऐतिहासिक प्याखंया च्वमि परमानन्द वज्राचार्य खः । थुगु सफू ने.सं. ११३५ य् योगेश्वर अमात्यपाखें पिदंगु खः । थुगु ऐतिहासिक पूधाः प्याखनय् बौद्धकालिन इतिहासया जुजु अशोकया बाखं दुथ्याःगु दु ।

ने.सं. १०७१य् पिदंगु योग–सुधा नेपालभाषा साहित्यय् माध्यमिककालया कविकथं म्हसीका दुम्ह कवि योगवीरसिंह च्वयादीगु कविता संग्रह खः । थ्व सफू कवि योगवीरसिंह मदयेधुंकाः वय्‌कःया शिष्य चित्तधर ‘हृदय’जुं थुखें उखें लानाच्वंगु मुनाः नेपालभाषा परिषद पाखें पिकयादीगु खः । छम्ह हे कविया थीथी कविता मुना कथं पिदंगु थ्व योग–सुधा सफुती दुथ्याःगु ‘नेपालभाषा’ थेंज्याःगु कवितां कवि योगवीरसिंहयात नेपालभाषाया पुनर्जागरणया शंखनाद याःम्ह कवि नं खः धकाः म्हसीके ब्यूगु दु । वय्‌कः बौद्धधर्मह्यःमि, समाजसुधारक नापनापं छम्ह सचेत कवि नं खः धयागु खँ थ्व योगसुधा कविता संग्रह दुने दुथ्याःगु मनया उदगार व मेमेगु कृतिं क्यंगु दु ।

तत्कालीन राणा सरकारया राजनैतिक क्रूर दमनं यानाः थःगु नां तक नं तयाः पिथने मजियाः अशान्त हृदयया नामं प्रकाशन यानादीगु कविता मनया उदगार खः । थ्व योगसुधा सफुलिइ नेपालभाषा, मनया उद्गार नापनापं अहिंसा, धर्मसार, धर्मोद्धार, महामञ्जुश्री, हे अजिमा !, कीर्तिया लँ, सार वचन, गीत, श्री भगवान् निर्वाण, धम्मपद, विहार, बुद्धगन दु ?, चैत्य वन्दना, हे देवी, धर्मपद, विश्वन्तर, चैतन्यगुरु अष्टक आदि थेंज्याःगु धार्मिक व नैतिक उपदेशं जाःगु ताहाकःगु व चिहाकःगु कविता दुथ्यानाच्वंगु दु । नापं रानी मन्दिराया विलाप, प्रवासी–पत्नीया वसन्त थेंज्याःगु ताताःहाकःगु कविता निसें प्यझ्वःप्यझ्वःया कविता गथेकि जीवन–हार, फ्वसा, हृदयया सली आदि जीवन दर्शन, प्रेम सम्बन्धी कविता नं दुथ्याःगु दु । वय्‌कलं नेपालभाषां जक मखु नेपालीभाषां नं कविता च्वयादीगु दु । वय्‌कलं नेपालीभाषां कविता च्वयादीबले जोगवीर उदासया नामं च्वयादीगु खः ।

स्वनिगः पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक अभियन्तापिं मध्ये मय्‌जु योगमाया श्रेष्ठ नं छम्ह खः । वय्‌कःया जन्म वि.सं.२००९ साल असार ९ गते जूगु खः । वय्‌कःया मांया नां पूर्णकुमारी व बाःया नां भुजेन्द्रप्रसाद खः । वय्‌कःया थाय्‌बाय् बाग्लुङ नगरपालिका, वडा नं. ३, किनारा टोल खः । वय्‌कः नेपालभाषा मिसा खलः बागलुङया न्हापायाम्ह नायः खः ।

बा चन्द्रमान श्रेष्ठ व मां राजकुमारी श्रेष्ठया कोखं ने.सं. १०७३ गुंलाथ्व पारु कुन्हु येँदेय्‌या इखापुखू, क्षेत्रपाटीइ भाजु योगेन्द्रमान श्रेष्ठया जन्म जूगु खः । वय्‌कः थःगु मांभाय् नेपालभाषाया थपू यायेगुलिइ नच्चाःगु वैंश निसें हे क्रियाशील जुयादीगु खः । वि.सं. २०२२ सालय् रेडियो नेपालं नेपालभाषां समाचार दिकूगुया विरोधय् भाषिक आन्दोलनया सभा सम्मेलनय् च्वसु ब्वनाः नेपालभाषाया सेवा याना झायाच्वंम्ह खः । भाषा आन्दोलनया झ्वलय् भाषाह्यःमिपिंत भाषिक आन्दोलनय् सरीक जुइकेत वय्‌कलं थःगु न्हापांगु चिनाखँ दनेमाल साहित्य सम्मेलनय् ब्वनाः न्यंकादीगु खः । नेपालभाषाया सेवा यायेगु झ्वलय् ने.सं. १०९३ य् झिक्वःगू विराट नेपालभाषा साहित्य सम्मेलन गुथिइ छझ्वः इतिहास नांयागु चिनाखँ ब्वनाः ल्यू सिरपाः नं त्याकादीगु दु ।

भाजु योगेन्द्रमान श्रेष्ठया साहित्यिक सृजना चिनाखपाखें जूगु खःसां लिपा वनाः वय्‌कःया च्वसा इतिहासपाखे क्वसाःवन । थुकिया लिच्वः खः वय्‌कःया दकलय् न्हापांगु पिथना सफू नेपाली कांग्रेसया संक्षिप्त इतिहास (ने.सं ११११) खः । नेपाःया राजनैतिक इतिहासय् थः सत्ताय् वयेत गुकथं षडयन्त्र म्हिताच्वनी धयागु खँ ध्वाथुइकाः वय्‌कलं माः हनावनाच्वंगु षडयन्त्र (ने.सं. १११९) निगूगु सफूया रुपय् पिथनादीगु दु । अथेहे देशय् प्रजातन्त्र वयेधुंकाः नं थन छु छु जुल, गथे गथे जुल धयागु खँ सम्प्रेशन यायेत वय्‌कलं सात साल लिपाया सात महिना (ने.सं. ११३९) नांगु सफू च्वयादिल ।

थुकथं भाजु योगेन्द्रमान श्रेष्ठ नेपालभाषां इतिहासया विषयय् च्वसा न्ह्याकीपिं च्वमिपिं म्हो जुयाच्वंगु इलय् नेपालया इतिहासया ख्यलय् विश्लेषणात्मक अध्ययन यानाः थःगु च्वसा न्ह्यकादीगु खः । वय्‌कःयात कामनपा १७ वडा इकाइपाखें अभिनन्दन पत्र, नेपालभाषा परिषद् पाखें ठाकुरलाल सिरपाः तथा तेजतीर्थ प्रतिष्ठान पाखें तेजतीर्थ सिरपाः वय्‌कःयात देछाःगु दु ।

योम्ह शत्रु नेपालभाषाया नांजाःम्ह उपन्यासकार राज साय्‌मिया न्हापांगु उपन्यास खः । एच.आर. तुलाधर पाखें ने.सं १०९३ य् पिदंगु थ्व योम्ह शत्रु उपन्यास च्वमि राज साय्‌मिया जक न्हापांगु उपन्यास मजुसे नेपालभाषाया हे न्हापांगु जासुसी उपन्यास खः । थ्व योम्ह शत्रु उपन्यास हिन्दी भाषाय् आपालं जासुसी उपन्यास पिदंगु खनाः थःगु भाषाय् नं थज्याःगु उपन्यास दयेमाः धयागु तातुनाः च्वःगु उपन्यास खः । थ्व उपन्यास जासुस उपन्यासया अभावपूर्ति जक मखुसे जासुसी उपन्यासय् दयेमाःगु विशेषता अर्थात् मनोरञ्जन बीगु व कौतुहलता थनेगुली नं उलि हे ताःलाःगु उपन्यास खः । थीथी नां बियाः स्वीन्हय्‌गू शीर्षकय् ब्वथलातःगु थ्व उपन्यासय् वास्तविक हत्यारा सु जुइधकाः पाठकपिनिगु मनय् कौतुहलता, जिज्ञासा थनेगु जक मजुइकुसे पाठकपिनिगु ध्यान छखे पाखे ब्वाकाः मती हे मतःम्ह, मनं हे मखंम्ह पात्रयात हत्यारा कथं पितब्वयाः पाठकपिंत रोमान्चित यायेगुया नापं मनोरञ्जन बीगु जूगु दु । उपन्यास क्वमचातले सफू त्वःते मफइगु पाठकपिंत झुमिं यंकातइगु गुण थ्व उपन्यासय् दु । आकारं उपन्यास चीधंसां पाठकपिंत मनोरञ्जन बीगु जक मखु देशकाल परिस्थिति नाप साक्षात्कार जुइकेगु ज्या नं थ्व उपन्यासं याःगु दु ।

यौन ज्ञान–मनोविज्ञान ज्ञानवर्धक निबन्ध सफू तिलक प्रकाशं च्वयादीगु खः । ने.संं ११२० न्हूदँया लसताय् नेपाल संस्वृति लय्‌पौ पाखें पिहांवःगु खः । च्वमिं थ्व सफूपाखें यौनया विषय धकाः बेवास्ता याये मज्यू धैगु सन्देश बियादीगु दु । थ्व मानवीय सभ्यताया विकास यायेत प्रत्येक मनुखं अध्ययन मयासे मगाःगु छगू विषय खः । यौनज्ञान अनिवार्य ज्ञान खः । थ्व ज्ञानया मदया समाजय् यौन विकृति खनेदइच्वंगुलिं च्वमिं थ्व सफू च्वःगु खः । थुकी यौन जीवन, मनोविज्ञान व शिशु कल्याण, प्रेम, लज्जाशीलता, चुम्बन, वेश्यावृत्ति, विकृत मैथुन, अबोध यौनय् प्रबोध विचित्रता, विवाह व धर्म व काम छगू मेगुया पूरक शीर्षक च्वखँ दुथ्याःगु दु ।