Category: भाषा, लिपि व साहित्य

स्वनिगः पिनें पिदंपिं सांस्कृतिक नापं भाषिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु रत्नवहादुर बज्राचार्य नं छम्ह खः । वय्‌कःया जन्म ने.सं. १०३५ पोहेलागा १३ कुन्हु भोजपुर खिकामाछाय् जूगु खः । बज्रयान बौद्ध धर्मया नेतृत्वदायी भूमिका म्हितादीम्ह वय्‌कलं भोजपुरया शैक्षिक क्षेत्रय् नं यक्व हे योगदान यानादीगु दु । नेवाःतय् परंपरागत धर्म संस्कृतिया संरक्षण व सम्बद्र्धनय् वय्‌कः सदां हे सक्रिय जुयाः न्ह्यचिलादी । वय्‌कः ने.सं. ११०५ कछला थ्व ६ कुन्हु दिवंगत जुयादिल ।

मां सानुमाया व बौ धनबहादुर मानन्धरया क्वखं ने.सं. १०५७ कौलागा २ कुन्हु येँया मरु ग्वाछेँमुगः गल्ली त्वालय् रत्नबहादुर साय्‌मिया जन्म जूगु खः । वय्‌कः नेपालभाषाया अग्रज उपन्यासकारपिं मध्ये छम्ह खः । वय्‌कलं विद्यार्थी जीवनकालय् नेपालभाषां बाखं च्वयाः च्वसा न्ह्याकादीगु खः । वय्‌कःया दकलय् न्हापांगु बाखं भम्चा थःछेँ ने.सं. १०८६ इ सितु ल्याः १४ य् पिदंगु खः । थ्वयां निदँ लिपा वय्‌कःया दकलय् न्हापांगु उपन्यास मिलाखों ने.सं. १०८८ इ पिदन । वयां लिपा वय्‌कःया ब्वयाच्वंगु सुपः (ने.सं. ११००), गुँसि घाँय् (ने.सं. ११०३), गुँ पुलेवं (ने.सं. ११०६) उपन्यास व कियातःगु ध्वः बाखं मुना (ने.सं. १११७) पिदंगु खः । वय्‌कलं विराट नेपालभाषा साहित्य सम्मेलनय् ब्वति कयाः बाखनय् न्हाप व ल्यू सिरपाः त्याकादीगु दु । वय्‌कःया उपन्यास मध्ये दकलय् चर्चित उपन्यास मिलाखों खः । वय्‌कलं ने.सं. १११८ य् मणिगल सिरपाः त्याकादीगु खः ।

माध्यमिककालया अज्ञात कविपिं मध्ये रत्नलाल ‘रत्न’ नं छम्ह खः । थ्वय्‌कःया नेपालभाषां च्वयातःगु निपु म्ये संगीत चन्द्रोदय (ने.सं. १०३३) य् दुथ्यानाच्वंगु दु । थुपिं म्ये तत्कालिन भजन खलःयात हालेछिंक च्वयातःगु खनेदु । थिर जुइ मखु थुगु जोवन, स्वव स्वव कृष्णजुया चाला थ्वय्‌कःया म्ये खः ।

रत्नेश्वर प्रार्दुभाव जुजु जयप्रकाश मल्लं पद्यभाषं च्वयातःगु पूधाः प्याखं खः । थ्व नाटकया रचना साल न्ह्यथनातःगु मदुसां जुजु जयप्रकाश मल्लया ने.सं ८८० स च्वयातःगु छपु म्येय् थ्व रत्नेश्वर प्रार्दुभाव नाटकया प्रदर्शन नं जूगु खँ न्ह्यथनातःगुलिं थ्व नाटकया रचना ने.सं ८८० स्वयाः न्हापा हे जुइधुंकूुगु खनेदु । रत्नेश्वर प्रार्दुभाव नाटकय् अध्यायपतिं हे नासःद्यःया स्तुति म्ये दुथ्यानाच्वंगु दु गुगु म्ये संख्यात्मकरुपं जक मखु भाव प्रस्तुतिया दृष्टिकोणं नं आपालं तःजि जू । थथे नासःद्यः अर्थात् शिवयात थः आराध्य द्यः कथं नालाः म्ये चिनावंम्ह नेपालभाषाया न्हापांम्ह कवि जयप्रकाश मल्ल खः । थ्व रत्नेश्वर प्रार्दुभाव नाटकय् तःपु हे लाय्‌कू श्रृंगारिक म्ये नं दुथ्याःगु दु । थुपिं म्येय् थःत दयालक्ष्मीया पति दयालक्ष्मीया धनी धकाः सम्वोधन यासें शिष्ट व संयमित सम्भोग श्रृंगारया भाव प्वंकातःगु दु । उकिं थ्व रत्नेश्वर प्रार्दुभाव नाटक जुजु जयप्रकाश मल्लया रानी दयावतीनाप ल्वापु जुइन्ह्यः च्वःगु धैगु सीदु । थथे मल्लकालया थ्व रत्नेश्वर प्रार्दुभाव पद्यमय नाटकयात भाषानिभाः प्रेमबहादुर कसाःनं सम्पादन नापं देवनागरी लिपिं लिप्यान्तरण यानाः ताःहाकःगु नेपालभाषाया प्याखं साहित्यया भूमिका नापं ने.सं १०८४ स ध्वानासफूया रुपय् पिकयादीगु दु ।

रमापतिराज शर्मा (ने.सं. १०५०–११३१) छम्ह नांजाम्ह कवि व व्याकरणविद् खः । वय्‌कः बौ रिपुभञ्जन राज शर्मा व मां पिनकीप्रिय बल्लभ शर्माया कोखं ख्वप, खौमा त्वालय् जन्म जूगु खः । अनौपचारि शिक्षा प्राप्त यानाः वय्‌कलं थःत भाषिक अनुसन्धानकर्ता कथं म्हसीकेत सफल जुयादिल ।

नेपाल साहित्य मन्दिरया संस्थापक सदस्य कवि रमापति पद्य कविताय् नां जाः । वय्‌कःया जिगु म्ये (ने.सं. १०७८) चिनाखँ मुना पिहांवःगु दु । लिपा वय्‌कलं नेपालभाषाया व्याकरण लागाय् थःगु विद्वत व्यक्तित्वयात छ्यलादिल । वय्‌कःया नेपालभाषाया बँ (ने.सं.१०९९), नेपालभाषाया व्रिmयातय् पुसाग्वः धुकू (ने.सं.११३१), नेवाः भाय्खँया हलिमलि (ने.सं.११२९), झीगु संस्कार व संस्कृतिया जहाँ (ने.सं.११३१), झीगु न्व व वया हागः (ने.सं. ११३१), झीगु भाय् वया ऋद्धिसिद्धि व झीगु न्वहालय् संस्कृति व रमासूत्र आदि सफू पिहां वयेधुंकूगु दु । रमापतिराज शर्मा भाषाविज्ञान, शब्दविज्ञान व शब्द व्युत्पतिया विशेष ज्ञाता खः । वय्‌कःया व्याकरण ख्यलय् गुकथं शब्दयात स्वानाः उकिया स्वापू मालेगु तरिका मेपिं व्याकरणविद्पिनिगु स्वयां पाः । अनौपचारिक  कथं थःगु स्वाध्यायन कथं शब्दया स्वापू मालेगु न्हूगु पहः खः ।

वय्‌कःया पद्य कविता नं उलि हे सशक्त जू । तर व्याकरणया ख्यलय् दुहां झाःगुलिं वय्‌कःया कविता उत्सर्गय् वनेमफुत । वय्‌कःया साहित्य, काव्य व व्याकरणया योगदानया निंतिं वय्‌कःयात थीथी उपाधि नं ब्यूगु दु । ने.सं. १०९३ बछलागा २ कुन्हु च्वसापासां भाषाजवाः उपाधि ब्यूगु खः ।

ने.सं. १११२ कौलागा १४ कुन्हु नेपालभाषा परिषद्पाखें भाषाथुवा उपाधिं विभूषित याःगु खः । उकथं हे ने.सं. ११३१ तछलागा २ कुन्हु नेपाल साहित्य मन्दिरं वय्‌कःयात नेपालभाषा शिरोमणिं विभूषित याःगु खः । ने.सं. ११३१ दँय् नेपाल साहित्य मन्दिरं रमापति विशेषांक दँ पौ नं पिथने धुंकूगु दु ।

वय्‌कःया कविताय् ल्याय्‌म्ह हिया जोश, जाँगर व देशय् आमूल परिवर्तन यायेमाःगु बिचाः वयाच्वंगु दु । वय्‌कलं नेपालभाषाया व्याकरणयात न्हूगु दिशा ब्यूगु जक मखु झीगु संस्कार व संस्कृति, नेवाः जातिया भौतिक व अभौतिक सम्पदायात न्ह्यब्वयेगु कुतः नं यानादीगु दु । वय्‌कःया थज्याःगु योगदानयात कदर यानाः विराट नेपाल भाषा साहित्य सम्मेलन गुथि, वैदिक प्रतिष्ठान, भक्तपुर विकास सहयोग, भक्तपुर साहित्यिक समाज, नेवाः प्रेस दबू लिसें थीथी संस्थां नं वय्‌कःयात तःजिक हनेगु ज्या यायेधुंकूगु दु ।

नेपालभाषाया व्याकरण ख्यलय् अनुसन्धानया लँ चाय्केगुली रमापतिराज शर्माया विशेष थाय् दु । संस्कार व कर्मया ज्यायात थौंया समाजकथं न्ह्याकेगु दार्शनिक विचारं यानाः वय्‌कः परम्परावादी मखु व्यवहारवादी समाज सुधारक कथं नं दनेत सफल जूगु दु ।

स्वनिगलं पिने भ्वँतय् च्वनाः नेपालभाषाया विकास व प्रवद्र्धन यायेगु ज्याय् सक्रीय जुयादीम्ह अभियन्ता खः— मय्‌जु रमा लक्ष्मी कारंजीत ताम्राकार । मय्‌जु रमालक्ष्मीया जन्म यलयया हौगलय् जूगु खः । वय्‌कःया मांया नां चित्रमाया ताम्राकार व बाःया नां काजीबाबु ताम्राकार खः । मचांनिसें ब्वने च्वयेगुलिइ मन क्वसाःम्ह मय्‌जु रमालक्ष्मीं २०२२ सालय् साहित्य सम्मेलन यानाः त्वाःत्वालय् न्ह्यानाच्वंगु भाषिक आन्दोलया साहित्य सम्मेलनय् ब्वति कयादीगु दु । भ्वँतं नेपालभाषाय् एम.ए यानादीम्ह सम्भवत वय्‌कः न्हापांम्ह मय्‌जु खः ।

वय्‌कलं थीथी पत्रपत्रिकाय् यक्व हे च्वसु च्वयादीगु दु, अथेहे एफएम संचालन यानादीगु दु । भ्वँतं दलूचा नांयागु साहित्यिक पत्रिका प्रकाशन व सम्पादन यानादीगु दु । पत्रकारीताय् यानादीगु योगदानयात कदर यासें ने.सं.११४० य् नःलि साहित्य दबू पाखें वय्‌कःयात सम्मान याःगु जुल । अथेहे शिक्षक संघ व एमएम संस्थापाखें नं वय्‌कः सम्मानित जुयादीगु दु ।

मय्‌जु रमिता बज्राचार्यया जन्म मां न्हुछेमाया शाक्य व अबु सानुकाजी शाक्यया कोखं ने.सं १०८९ य् यलय् जूगु खः । थौंकन्हय् थ्वय्‌कः येँया मखंबाालय् च्वनादी । मय्‌जु रमिता नेवाः बस्ति नेवाः स्कुल अभियान सफल यायेगु नितिं निरन्तर ग्वहालि यानाच्वनादीम्ह छम्ह नेपालभाषाया अभियन्ता खः । थ्वहे कथं थ्वय्‌कलं नेपालभाषा स्यनामि गुथिपाखें नेपालभाषा स्यनामिपिंत प्रशिक्षण बीगु ज्या यानाच्वनादीगु दु । अथे हे थ्वय्‌कलं २०६५ साल निसे स्कूलय् नेपालभाषा ब्वंकेगु नं ज्या यानाच्वनादीगु दु ।

साहित्य लेखनपाखे नं च्वसा न्ह्याकादीम्ह थ्वय्‌कःया दकलय् न्हापां (ने.सं ११०८) नेपाल संस्कृति पत्रिकाय् चिनाखँ पिदंगु खःसा वयां लिपा झीगु स्वनिगः, नःलि आदि पत्रिकाय् चिनाखँ, संस्था म्हसिका, यात्रा संस्मरण, बाखं, हाईकु आदि प्रकाशित जूगु दु । थ्वय्‌कलं थीथी नेवाः संस्था गथे— स्यनेकने पुचः, महाकवि सिद्धिदास स्मृति समाज, मोतिलानि सिरपाः गुथि, नेवाः सूचना केन्द्र, नेवाःमिसा दबू, आदिवासी नेवाः राजनीतिक अभियान संस्था आदिनाप आबद्ध जुयाः नं ज्या यानादीगु दु ।

भाजु रमेशचन्द्रजुया साहित्यिक नां रमेश मधु खः । वय्‌कःया जन्म ने.सं.१०५९ खः । वय्‌कलं नेपालभाषा व खस् नेपालीभाषं कविता, समालोचना, चिबाखं व चिनिबन्ध च्वयादी । ने.सं. १०८७ य् सितु पत्रिकाय् पिदंगु वर्तमान नांगु कविता वय्‌कःया न्हापां प्रकाशित रचना खः । रमेश मधु नेपालभाषा काब्यख्यलय् आधुनिक कविया रुपय् प्रतिष्ठित कवि खः । नेपालभाषाया आधुनिक कविताय् मनोविश्लेषण शैलीयात दकलय् न्हापां दुथ्याकूम्ह कवि नं खः । वय्‌कःया तःपु कविता विविध पत्रपत्रिकाय् पिदंगु दु । कृतिगतरुपं सफू धाःसा पिहांवःगु मदुनि । वय्‌कलं सम्पादन यानादीगु सफू पाचिना (विविध, ने.सं.१०८७) खः ।

ने.सं.१०७५ थिंलापुन्हिकुन्हु येँया मखंत्वालय् मां मोहनदेवी व अबु रत्नबहादुर स्थापितया कोखं जन्म जुयादीम्ह भाजु रमेशकाजी स्थापितया मेगु साहित्यिक नां ‘रकास्था’ खः । वय्‌कः झीगु समाजय् ब्वलनाच्वंगु थीथी कथंया समस्या, विकृति, विसंगतियात विरुद्धय् सः तयाः, शोषित पीडित जनताया पँ लिनाः न्हूगु समाजया निर्माण यायेगु प्रण ज्वनाः थःगु च्वसा न्ह्याकादीम्ह न्हू पुस्ताया जनपक्षीय निबन्धकार, बाखं च्वमि, अनुवादक, प्याखंया निर्देशक नापं छम्ह पत्रकार खः । वय्‌कःया मुलुकय् मदुगु मुलुक निबन्ध व ज्या मदुम्ह मनू बाखं सफू पिदंगु दु । अनुवादकया रुपय् वय्‌कलं हिन्दीं नेपालभाषाय् ध्याचू मुना न्यतालय् दाये धुंकाः, उपन्यासय् संस्कार, इब्सनया नाटक कतांमरीया छेँ नापं आपालं हिन्दी चिबाखंत नेपालभाषाय् हीकादीगु दु । सत्यमोहन जोशीयाबाघभैरव नेपालभाषां नेपाली भाषाय् भाय् हिलादिइगु दु । थथे हे वय्‌कलं नेपाली/नेपालभाषाय् २०गू नं मयाक्क छधाः प्याखंया निर्देंशन यानादीगु दु।

पत्रकारिताया ख्यलय् वय्‌कलं सन्ध्या टाइम्स न्हिपौ, नेपालभाषा टाइम्स, शुक्रवाःया तँसापौ, गोरखापत्रया नयाँ नेपाल नेपालभाषा पृष्ठया संयोजक, व नेपालभाषा साप्ताहिक पत्रिका– हलिंमलिं, आलमत, इलां, तलेजु लिसें नेपाल प्रज्ञाप्रतिष्ठानपाखें पिदनीगु नेपालभाषाया साहित्यिक पत्रिका थाय्‌भुया तःगू अंकया सम्पादन यानादीगु दु । थज्याःगु ज्याया कदर स्वरुप वय्‌कः थीथी संघसंथा पाखें थीथी सिरपाः गथे — झी प्रधान सिरपा, ठाकुरलाल सिरपाः, सत्यमोहन जोशी पत्रकारिता सिरपाः, मातृभाषा पत्रकारिता दीर्घसेवा सम्मान आदिं सम्मानित जुयादीगु दु।

स्वनिगः पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु रमेशकुमार राजभण्डारी नं छम्ह खः । वय्‌कःया जन्म बि.सं. २०१० जेष्ठ १८ गते जूगु खः । वय्‌कःया मांया नां होमकुमारी व बाःया नां लोकनरसिंह राजभण्डारी खः । वय्‌कःया थाय्‌बाय् बाग्लुङ नगरपालिका, वडा नं. ३, राधाकृष्ण टोल खः ।

नेपालभाषा मंकाः खलः बागलुङया न्हापायाम्ह छ्यान्जे जुयादीम्ह वय्‌कः राधाकृष्ण मन्दिर सेवा समितिया नायः नं खः । वय्‌कः थीथी सामाजिक व धार्मिक संघसंस्थाय् क्रियाशील जुयाः च्वंच्वनादीगु दु ।