Category: भाषा, लिपि व साहित्य

उपन्यासकार धर्मरत्न यमि लिथु उपन्यासया उपन्यासकार खः । थ्व छगू सामाजिक उपन्यास खः । लिथु–न्ह्यथु दुगु परिवारया बाखं खः । थ्व उपन्यास ने.सं.१०७८ य् श्रेष्ठ प्रकाशनपाखें पिदंगु खः ।

लिफः प्रबन्ध सफू कवि मयजु प्रतिसरा साय्‌‌मिं च्वयादीगु न्ह्यद्याय् नीप्यपु व लिद्याय् स्वीगुपु यानाः मुक्कं खुइस्वपु रचनाया संग्रह खः । थ्व लिफः सफुलिं आधुनिक गद्य कवि कथं प्रतिस्थापित वय्‌क:यात प्रबन्ध ख्यलय् नं उलि हे सशक्त व सक्रिय धकाः म्हसिइके ब्यूगु दु।

नागार्जुन पब्लिकेशन प्रा.लि. पाखें ने.सं.११३९ य् पिदंगु वय्‌क:या थ्व प्रबन्ध मुना आपालं पत्रपत्रिकाय् पिदने धुंकूगु वय्‌क:या रचनाया संग्रह खः । थः म्वानागु ईया इतिहासय् लिफः स्वयेगु कुतः यासें, थःत हःपाः ब्यूपिं ब्यक्ति, समय व समाजया प्रवृति, जीवनया वास्तविकता थुइका ब्यूपिं व्यक्तिपिनिगु चरित्र, त्याग व आदर्श थुइका सश्रद्धां लुमंकेगु कुतः जूगु थुगु श्रृजनाया विशेषता खः ।

बाः विष्णुभक्त मुनंकर्मी व मां हंसमाया मुनंकर्मीया कोखं ख्वपया घटखा त्वालय् ने.सं. १०४९ पंज्रां चःह्रे कुन्हु भाजु लिलाभक्त मुनंकर्मीया जन्म जूगु खः । भाजु मुनंकर्मीया च्वसा नेपालभाषा व नेपाली भाषा निताय्नं च्वन्ह्याः । वय्‌कः छम्ह व्यापारी खःसां इतिहास व संस्कृति विषयय् अतिकं नुगः क्वसाःम्ह खः । भाजु मुनंकर्मीया दकलय् न्हापांगु च्वसु ने.सं. १०८७ या सितु ३/१६ पौलय पिदंगु जुजु यक्ष मल्ल खः । वय्‌कलं ख्वपया इतिहास व संस्कृति विषयया च्वसुत च्वयाः थीथी पत्रपत्रिकाय् तःपु पिथनादीगु दु । आपा धयाथें ऐतिहासिक व संस्कृति नाप स्वापू दुगु च्वसु च्वयाः पिथनादीम्ह भाजु लिलाभक्त मुनंकर्मीजुयात वि.सं. २०५६ दँय् सूर्य विक्रम ज्ञवाली (इतिहास तथा संस्कृति) राष्ट्रिय प्रतिभा पुरस्कार पाखें हने धुंकूगु दु ।

स्वनिगः पिनें पिदंपिं नेपालभाषाया भाषिक अभियन्तापिं मध्ये भाजु लिलामानसिंह डंगोल नं छम्ह खः । वय्‌कःया जन्म बि.सं.१९९२ सालय् बुद्धनगर मोरंग जिल्लाय् जूगु खः । वय्‌कःया मांया नां तेजमाया देवी व बाःया नां सुब्बेमासिंह डंगोल खः । वय्‌कःया थाय्‌बाय् मिल्स एरिया, विराटनगर खः । वय्‌कः आवद्ध जुयादीगु संघसंस्था थुकथं जुल– झी पुचः विराटनगर (न्हापांम्ह नायः), विराटनगर नगर पञ्चायत (पूर्व प्रधानपञ्च), मिल्स युवा क्लब, रानी (नायः) लिसें मेमेगु नं संघसंस्था ।

अनिश शाक्यया च्वसां पिज्वःगु चिनाखँ मुना सफू लिसः मदुगु न्ह्यसः ने.स. ११३२ गुंलागा सप्तमी कुन्हु कुतः पिकाकःया लुखां पिदंगु खः । थ्व सफुलिइ झिंखुपु चिनाखँ दुथ्यानाच्वंगु दु । चिनाखँ दुने भेदभाव न्हंकेमाःगु सः थ्वयाच्वंगु दु । नुगःया डाला जायेक दुर्गन्ध, दुषित तयाजूपिं नेतातय्‌सं नस्वाः ह्वले, देय् स्वर्ग याये धयां गथे पत्याः याये धकाः न्ह्यसः तयाच्वंगु दु । अले विसंगति व विडम्बना पिलूगु अनुभूतियात कविताया रुप बियाः सम्प्रेशित यानातःगु दु ।

लुफिं हाःगु पलाः भाजु तुयु पुंया च्वसां पिज्वःगु मुक्तक संग्रह खः । थ्व सफू ने.सं. १११९ न्हूदँय् साहित्यया मूलुखापाखें पिथंगु खः । थुगु सफुलिइ न्यय्‌छपु मुक्तक दुथ्यानाच्वंगु दु । च्वमिं थ्व सफुलिइ थःम्हं खनागु व भोगे यानागु जीवनलिसे स्वानाच्वंगु थीथी कथंया नुगलय् जायाच्वंगु दुःख, पीर, बेदना छरपस्ट यानाच्वंगु दु । नापं देशय् अन्याः अत्याचार गुबले तनी धकाः कविं थःगु चिउताः नं प्वंकादीगु दु ।

लुमंका विद्या वैद्यया कृति खः । थ्व सफू ने.सं ११२४ य् अमीरु बज्राचार्यं पिकायादीगु खः । थुकी लुमन्ति न्ह्याबलें म्वानाच्वने माः, बाताचा ख्वलाचा त्वीती … कडा विरोध, लुमंकादिसँ, जुइ माःगु हे, मनू म्हसीकि, छचा व भजनया च्यापू च्वखँ दु ।

लुमंका स्वयाबले क्याडानाय् च्वंच्वनादीम्ह मय्‌जु जुही गुभानीनं च्वयादीगु छगू संस्मरण निबन्ध सफू खः । ने.सं १९३३ य् पिहांवःगु थ्व सफूया पिकाकः नेपालभाषा मिसा खलः खः । थुकी ई.सं १९९२ निसें २००१ तकया दुने च्वयातःगु झिंखुपु च्वखँ दु । उकीमध्ये न्हय्‌पु निबन्ध युरोप, एसिया व अमेरिकाया थीथी थासय् विभिन्न ज्याखँया सिलसिलाय् याःगु भ्रमणया अनुभव, अनुभूति खः । थ्व सफुलिइ पाल्पा व महोत्तरी जिल्लाया बारे नं निपु निबन्ध दु । अथेहे थ्व संग्रहय् चित्तधर हृदय, कवि दुर्गालाल श्रेष्ठ, हेडमास्टर केदारनाथ न्यौपाने, भिमदर्शन रोक्का, वृष्णचन्द्र सिंह, मोहन दाईया परिचय नं दु ।

लुमधंगु लकस सफू भाजु योगेन्द्र प्रधानं च्वयादीगु न्हू चिनाखँ मुना खः । पलिस्थां ने.सं. ११२० य् पिथंगु थ्व सफुलिइ खुइस्वपु न्हू गद्य चिनाखँ दु ।

मथुराकृष्ण साय्‌मिया झिंस्वपु बाखं दुगु सफू खः— लुमन्ति । प्रदीप्त पुस्तकालयं ने.सं. १०८३ इ पिथंगु खः । थ्व बाखं च्वमिया जहान रमा मदुगु खँया विगोयान्तय् च्वयातःगु उकिया जःखःया घटना व भूमिकाया मुना खः । फर्गेट मि नट, खबरदार, जः, ति, किपालु, लः व फिसः, दुनेपिने, छू छु, यो–पौ, गूगु कापी, जिं नकतिनि प्रेम याना व सिरपाः थुकिइ दुथ्याःगु बाखं खः । चित्तधर ‘हृदयं’ थुगु सफुलिइ थःगु नुगः खँ प्वंकादीगु दु ।