Category: भाषा, लिपि व साहित्य

आधुनिकालया नेपालभाषाया साहित्ययात विधागत रुपं— काव्य, बाखं, निबन्ध-प्रबन्ध, प्याखं-नाटक, उपन्यास व समालोचना कथं ब्वथलाः अध्ययन याये छिं ।

भाजु विनोदमान राजण्डारीया जन्म अबु धनमान राजभण्डारी व मां मिथाइनानी राजभण्डारीया कोखं येँया थँहिति त्वालय् ने.सं १०७१ य् जूगु खः । थीथी भाषिक साहित्यिक संस्था नापं सामाजिक संस्थाय् आवद्ध जुयाः थःगु मांभाय्‌या नापं समाज सेवाया ज्याय् थःत फ्यानादीम्ह विनोदमान राजभण्डारीया साहित्यिक स्वयाः नं व्यवस्थापन विषय वआध्यात्मिक विषयया सफू तथा च्वसु अप्वः पिदंगु दु । नेपालभाषाय् थ्वय्‌कःया निगू सांस्कृतिक विषयया सफू — दँय्‌दसं न्यायेका वयाच्वंगु नखःचखः (सालाना मनाउँदै आइरहेको चाडपर्व) (ने.सं ११२७) व प्याथंनिसें सीधुंकाः तकया संस्कार (गर्भदेखी मरणोपरान्त सम्मका संस्कार) (ने.सं ११२८) पिदंगु दु । थुपिं निगुलिं सफू छगू पानाय् नेवाःभाय् मेगु पानाय् नेपाली भाय् छयलाः नेवाःतय्‌सं जक मखु नेवाःभाय् मसःपिं मेपिंसं नं थुइमा धकाः च्वयातःगु सफू खः । नेवाः देय् दबूया कोषाध्यक्ष जुयादीम्ह विनोद राजभण्डारीं नेवाः जुयाः नं नेवाः भाय् मसःपिं आपालं नेवाःत देय् दबुलिइ वइगु खनाः

वय्‌कःपिनिगु निंतिं अर्थात् नेवाःभाय् मसःपिं स्वनिगःया पिनेच्वंपिं नेवाःतयसं नं थःगु नेवाः तजिलजि म्हसीमा नापं थःपिनिगु जातीय तजिलजि हनेत छगू निर्देशिका थें जुइमा धैगु तातुनाः थुपिं सफू अति संक्षिप्तं, सरल भाषं च्वयादीगु खः । थ्व सफू बाहेक वय्‌कलं अंग्रेसी भासं धार्मिक सफू सनातन स्कृप्चर्स इन क्रोनोलजी नं च्वयादीगु दु । थथे थःगु जाति भाषाया च्यूताः कयादीम्ह वय्‌कलं ६५ दँया वैशय् अर्थात् ने.सं ११३६य् थःगु नश्वर देह त्वःता झाल ।

विपात्र नेपालभाषाया बहुमुखी प्रतिभाशाली स्रष्टा महाकवि गिरिजाप्रसाद जोशीं च्वयादीगु उपन्यास खः । ने.सं १०९९ य् न्हापांगु संस्करण व ने.सं १११३ य् निगूगु संस्करण कथं लुमन्ति खलःया प्रकाशनय् पिदंगु थ्व उपन्यास नेपालभाषाय् खनेदुगु अस्तित्ववादी विसंगतिवादी उपन्यासया छगू नमूना जूगु दु ।

बौ कान्छा कपाली व मां विष्णुदेवी कपालीया कोखं ने.सं. १०९९ बछलागा ११ कुन्हु येँया चिकंमुगलय् भाजु विपिन कपाली बूगु खः । नेपाःया संस्कृति, सम्पदा नाप स्वापू दुगु विषयय् अध्ययन अनुसन्धान यानादीम्ह भाजु कपालीया न्हापांगु अनुसन्धानात्मक च्वसु पचलि भैलःद्यःया झिंनिदँय् छकः पिदनीगु गथु प्याखं इतिहास निसें वर्तमान तक (ने.सं. १११९ तछलागा ३) सन्ध्या टाइम्स शुक्रवाःया तँसापतिइ पिदंगु खः । वय्‌कलं च्वयादीगु अनुसन्धानात्मक प्रबन्ध सफू सिंहलसार्थबाह व थँबहि कुतः पिकाकःपाखें ९ने.सं. ११३५ गुंलागा ६) पिदंगु खः । थ्व अनुसन्धान प्रबन्ध सफू जुयाः वये न्यः हे थुकिं ने.सं. ११३० य् सत्य हिरा अनुसन्धान सिरपाः त्याकूगु खः । छुं दँ नेपालभाषा केन्द्रीय विभागया सफूकुथिइ ज्या यानादीधुंकूम्ह भाजु कपालीया छसिकथं थसिया द्यःजात्रा, नेमकुल जाति, संकटय् लानावंगु सफूया व्यापार आदि अनुसन्धानात्म्क च्वसु पिदंगु दु ।

धु्रवनारायण ताम्राकार व मां धनलक्ष्मी ताम्राकारया कोखं ने.सं. कौलागा ३० मंगलवाः कुन्हु तिबुक्छेँ, ख्वपय् भाजु विमल ताम्राकारया जन्म जूगु खः । साहित्यकार भाजु विमल ताम्राकार नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् बहुप्रतिभा व बहुआयामियक व्यक्तित्व खः । नेपालभाषा विषयलय् एम.ए यानादीम्ह भाजु विमल ताम्राकारं थःगु साहित्यिक यात्रा न्हापा हे न्ह्याकादीगु खःसां ने.सं. १११२ दँय् वयाः जक वय्‌कःया किपाः (जःला दँ २ ल्याः ६ श्रीपञ्चमी) नांगु चिबाखं पिदन । चिनाखँ थें च्वंक, चिनाखँया हे भाव वयेक थौंया परिवेशया छगू झलक बीगु चीबाखं च्वइपिं न्हू पुस्ताया दथुइ भाजु विमल ताम्राकार नं छम्ह जूगु दु । भाजु ताम्रकारं थःगु न्हापांगु चीबाखं मुना सफू फिसः (ने.सं. १११२) कुतः पिकाकःपाखें पिथनादीगु खः । अथेहे वय्‌कःया बाखं/चीबाखं ख्यलय् पिदंगु मेमेगु सफू खः— लिसः लकसं ब्वलंगु (ने.सं.१११३), प्यपुंगु ल्हाः (ने.सं.१११९), अभिमन्यूया बिलाप (ने.सं.११२३), तिकि (ने.सं.११२४), न्हूगु निभाः न्हूगु नेपाः (ने.सं.११२९), मिब्वालाय् लूगु बां (ने.सं.११३७) आदि । थथे वय्‌कलं थौंतकया दुने चीबाखं, बाखं यानाः च्यागू सफू कुतः पिकाकःपाखें पिथनाः थःगु प्रतिभा ब्वसें नेपालभाषा साहित्य ख्यलय् थःत बाखं, चीबाखं च्वमिया रुपय् म्हसीकेत ताःलाःगु दु ।

भाजु ताम्राकारया हाइकुपाखे नं उतिकं हे ल्हाः च्वः । वय्‌कःया दकलय् न्हापांगु हाइकुमुना सफू तिलिकता स्वां (ने.सं. ११११) खःसा मेमेगु पिदंगु हाइकु सफू खः– फय्गं (ने.सं. ११३३), १११३, साकुरा (ने.सं. १११५), वंगलहः (ने.सं. १११६), तिकास्वां (ने.सं११२८), शरद मिला (ने.सं ११३२), बुँँख्याःचा (ने.सं.११३४) । वय्‌कःया बुँख्याचा हाइकु छगः जक आखःग्वः बयात बःकयाः च्वयातःगु हाइकुमुना सफू खः । अथेहे वय्‌कलं हाइकु सम्बन्धी सैद्धान्तिक जः ह्वलीगु हाइकु गथे च्वय्‌गु (ने.सं. ११२०), हाइकु गथे जुइमा (ने.सं. ११२६) आदि थेंज्याःगु सफू च्वयाः नेपालभाषाय् हाइकु विधाया विकासय् नं तःजिगु योगदान बियादीगु दु।

नेपालभाषा साहित्य लागाय् चीबाखं, बाखं, हाइकु, जीवनी, चिनाखँ, च्वखँ, म्ये, चिउपन्यास, खँग्वः मुना, सफू धलः, अभिलेख मुना, भाय्‌हिला, पत्रिका सम्पादन, छु तक दु व तक लागाय् वय्‌कलं थःगु च्वसा न्ह्याकादीगु दु । दक्व यानाः थौंतकया दुने वय्‌कःया थ्यंमथ्यं न्हय्छगुलिं मल्याक कृति पिदनेधुंकूगु दु । अथेहे साहित्यकार भाजु विमल ताम्राकारं थःगु जक थीथी विधाया कृतित पिथनादीगु मखसे मेमेपिं साहित्यकारपिनिगु सफू पिथनेत नं फुगु तक माःगु तक थम्हं ग्वाहालि यानाच्वनादीगु दु ।

नेपालभाषा थपू यायेगु ज्याय् मदिक्क न्ह्यानादीम्ह विमल ताम्राकारया योगदानयात कदर यासें वय्‌कःयात थीथी संघसंस्थां थीथी सिरपाः व सम्मान देछाःगु दु गथे— न्हूगु विश्वभूमि सिरपाः (ने.सं. १११३,) तीर्थ हिरा सिरपाः (ने.सं ११३८), श्रीगोपाल कला सिरपाः (ने.सं. १११५), जरिमैंया लुमन्ति सिरपाः (ने.सं. ११३१) आदि । अथेहे धौभडेल प्रतिष्ठान भ्वँत (ने.सं. ११२६), हाइकु प्रतिष्ठान, नेवाः हाइकु व न्हूजः गुथि (ने.सं. ११३२), रमा कौशल्या प्रकाशन (ने.सं. ११४२) आदिं नं वय्‌कःयात हनेगु ज्या याःगु दु । थौंकन्हय् वय्‌कः लुँध्वाखा स्वलापौया सम्पादक नापं कुतः पिकाकःया कजि नं खः ।

भाजु विमलमान श्रेष्ठया जन्म वि.सं २०१४ मंसीर २ गते यलया सांल्ह त्वालय् अबु रुद्रमान श्रेष्ठ व मां पार्वती श्रेष्ठया कोखं जूगु खः । थौंकन्हय् क्यानडाया ओन्टारो राज्यया ब्राम्प्टन शहरय् च्वनादीम्ह वय्‌कः परदेशय् च्वनानं नेवाः भाय्, साहित्य संस्कृतिप्रति उलि हे मन क्वसायेकाः थ्वया संरक्षण सम्वद्र्धनया निंतिं थःत फ्यानादीम्ह छम्ह नेवाः अभियन्ता व नेवाः न्ह्यलुवा खः । क्यानडाय् नेवाःतय्‌त एकबद्ध यायेगु ज्याय् वय्‌कलं महत्वपूर्ण भूमिका म्हितादीगु दु । वय्‌कलं पासापिं नाप जानाः सन् २००५ य् क्यानाडाया ओन्टारो राज्यया ब्राम्प्टनय् क्यानेडियन नेवाः गुथि स्थापना यानादिल । नेवाः संस्कृति व भाय्‌यात म्वाका तयेफःसा जक झीसं थःत माःगु थासय् माःबलय् करपिनिगु न्ह्यःने थःत म्हसिकेबी फइ धयागु धापू ज्वनाः स्थापना जूगु थ्व संस्थाया वय्‌कः छम्ह संस्थापक जक मखसे सन् ११०८ निसें मू छ्याञ्जे जुयाः गुथियात न्ह्याकाच्वनादीम्ह खः ।

भाजु विमल श्रेष्ठ वासः विषयसम्बन्धी छम्ह विशेषज्ञ खः । थ्वहे कथं वय्‌कलं वासः सम्बन्धी अंग्रेजी भाषं आपालं लेख नापं Pharmaceutical Product Directory of Nepal -PPDN थेंज्याःगु डायरीया सम्पादन यानादीगु जक मखु थःगु भाषं बाखं च्वखँ च्वयेगु नं यानादी । वय्‌कःया बाखं अमेरिकां पिदनीगु लसकुस आदि पत्रिकाय् पिदंगु दुसा नेवाः प्रज्ञाय् नं भाजु प्रज्वल श्रेष्ठनाप जानाः क्यानडाय् समयबजि नांगु नेवाः सहभागितय्‌गु तथ्यांक सहितगु अनुसन्धानमूलक च्वसु पिदंगु दु ।

वय्‌कलं न्हापांखुसी उत्तर अमेरिकाया, मिसिसागाय् स्वन्हुयंकं (सन् २०१७, सेप्टेम्बर १७–१९) सम्पन्न जूगु नेवाः तःमुँज्याया कजि जुयाः ज्याझ्वः सफलतापूर्वक न्ह्यादीगु दुसा हलिं नेवाः दबूया न्हापांगु न्ह्यसः लिसः कासाया (ने.स ११४१) नं वय्‌कः कजि खः । वय्‌कः थः स्वयम नं थःगु स्कूल जीवनय् अन्तर हाइस्कूल न्ह्यसःलिसः कासाय् द्वितीय जुयाः सिरपाः त्याकादीधुंकूम्ह खः । वय्‌कःया थज्याःगु सामाजिक ज्याया कदरस्वरुप क्यानडाया ओन्टारियो राज्य सरकार पाखें वय्‌कःयात स्वयंसेवक सिरपाः (सन् २०१६) व क्यानडाया ब्राम्प्टन नगरपालिका पाखें सिटिजन अवार्ड (सन् २०२१) प्रदान याःगु दु ।

स्कटलैण्डया अवरडिन विश्वविद्यालयया कन्फुसियस संस्थानया थौंकन्हय् निर्देशक जुयाच्वंम्ह विलियम तुलाधर डगलस स्कटलैण्डया हिमाली क्षेत्र अनुसन्धान केन्द्रया निर्देशक खः । वय्‌क: इतिहास, दर्शनशास्त्र अले दैविक शक्ति विषयया छम्ह अध्यापक नं खः । विलियमपाखें विश्वविद्यालयय् बौद्ध धर्म, एसियाली भाषा, मानवशास्त्र आदि विषयय् प्रशिक्षण नं बियावयाच्वनादीगु दु । महायानी बुद्ध धर्मया महत्व अले झिंन्यागूगु शताब्दिपाखे स्वनिगलय् पुनर्जागृत जूगुयात कयाः थुकिया विशेषता व स्वरुपबारे छगू न्हूकथं ब्याख्या व विश्लेषण विलियम भाजुयापाखें यायेगु कुतः जूगु दु ।“Remaking Buddhism for : Medieval Nepal; The Fifteenth-Century Reformation of Newar Buddhism” विलियम भाजुया चर्चित सफू खः । थ्वया नापनापं नेवाः समुदायदुनेया वासःतास अले मेमेगु बिषययात कया नं थीथी जर्नलय् आपालं शोधपूर्ण च्वसु च्वया झायाच्वनादीगु दु ।

विवाह समिति नाटकया च्वमि पुण्यरत्न बज्राचार्य खः । थुगु सफू हरेक पुस्तक भण्डार पाखें ने.सं. १०७९ य् पिदंगु खः । थुगु नाटकय् समाजय् वयाच्वंगु ह्युपाःयात ब्यंग्यात्मक रुपं प्रस्तुत यानातःगु दु ।

विवेकानन्द महास्थविरया जन्म भोजपुर खिकामाछा टक्सारय् बि.सं.१९७३ भाद्रय् जूगु खः । वय्‌कलं च्वयादीगु नेपालभाषाया यक्व हे जातकमाला, कविता, ज्ञानमाला भजन पिदंगु दु । वय्‌कः बि.सं २०४२ स दिवंगत जुयादिल ।