Category: भाषा, लिपि व साहित्य

विस्थापित जि, जि मखु नेपालभाषाय् आधुनिक कविताया अभियान न्ह्याकादीपिं कविपिं मध्ये छम्ह जुयादीम्ह डा. आनन्द जोशीया न्हापांगु आधुनिक कविताया संग्रह खः । पासामुना पाखें ने.सं ११०० य्‌पिदंगु थ्व सफूयात श्रेष्ठ सिरपाः नं प्राप्त जूगु दु । झिंगुपु कविताया थ्व संग्रहय् कवि आनन्द जोशीया थौं मनू मनू जुयाः म्वायेमखंगु मनूया वाध्यता विवशता प्रति विरोध जक मखु विद्रोह प्रतिध्वनित जुयाच्वंगु दु । थौंया वर्तमानप्रति तच्वःगु आक्रोश दु ।

वृषभानन्द येँया जुजु भुपालेन्द्र मल्लया लाय्‌कू कवि खः । थ्वय्‌कःया नां उल्लेख जूगु छपु म्येया समाप्ती वाक्यय ‘वखयान (वृषभान) ल्हाय सापुत दयेके मतेरापु’ धकाः न्ह्यथनातःगुलिं वय्‌कलं निपु प्यपु म्ये जक मखुकि म्येया सफू हे च्वयाः थकूगु धयागु खनेदु । तर थ्व अनुसन्धानया हे विषय तिनि । आःतकया दुने थ्वय्‌कःया झिंछपु म्ये लुयावःगु दु । थुुपिं झिंछपु म्ये मध्ये कृष्णचरित्र सम्बन्धी जक प्यपु म्ये खःसा स्वपुम्ये लायकू श्रृंगारिक म्ये अले स्वपु उपास्य देवदेवी व आरतीया म्ये जूगु दुसा छपु म्ये जीवन दर्शन सम्बन्धी खः । कवि वृषभानन्दया कृष्ण लिलाया म्ये जुजु सिद्धिनरसिंह मल्लया म्ये थें निर्गुण भक्ति रसं जायाः श्रीकृष्ण परव्रम्हया चरणस आस्रय फ्वनेगु अर्थाथी भावं जाःगु मखुसे राधाकृष्णया रसरंगया चित्रण यानाः काम चेष्ठा उत्पन्न यायेगु कथंयागु जूगु दु । अथेहे वयकःया लाय्‌कू श्रृंगारिक म्येय् नं थः आश्रय दाता जुजु भुपालेन्द्र मल्ल व रानीपिनिगु नुगलय् श्रृंगारोद्वीपक काम चेष्ठा अर्थात् माया पिरतिया भाव थनाः विषय सुख भोग पाखे मन क्वसायेकेगु प्रवृति खनेदु । थुकिया नितिं कविं थज्याःगु म्येय् नायिकाया वसः तिसा आदिया नापं रुप यौवनया वर्णन् यानातःगु दु । भक्ति विषयया म्येय् श्रीकृष्णया नापं नासःद्यः, भगवती आदिपिनिगु सगुण भक्तिया चित्रण दु । जीवन दर्शनया म्येय् मनुखं थःगु जीवनयात भिंगु लँय् न्ह्याके माःगु खँ न्ह्यब्वयातःगु दु । थ्वय्‌कःया म्येया मूल्यांकन यायेबलय् थ्वय्‌कःया म्ये मल्लकालया सिद्धिनरसिंह मल्ल, प्रताप मल्लपिनिगु म्ये ति च्वन्ह्याः धायेमछिं ।

नांजाःम्ह जापानी भाय्‌या च्वमि जुनिचिरो तानाजाकीं डायरीया शैलीं च्वयादीगु तःजिगु उपन्यास खः— वेँय् बुराया न्हिसफू । थ्व उपन्यासयात नेपालभाषाय् निबन्धकार भाजु विजयेश्वर बैद्यं अनुवाद यानादीगु खः । पलेस्वां पिथनाया लुखां थ्व उपन्यास ने.सं.१११३ य् पिदंगु खः ।

ने.सं. ११२६ चौलागा १० कुन्हु मीरसुब्बा दुर्गाप्रसाद व विष्णुदेवीया कोखं येँया महाबौद्ध त्वालय् जन्म जुयादीम्ह वैकुण्ठप्रसाद लाकौल माध्यमिककाल व आधुनिककाल निगुलिं कालय् नं दुथ्याःम्ह स्रष्टा खः । सच्छि व निदँया र्दीघ जीवन हनाझाःम्ह च्वमि वैकुण्ठप्रसादया दकलय् न्हापां प्रकाशित जूगु च्वसु छम्ह नेपालवासीया बुद्ध स्तुति (बुद्धधर्म२/१–२, बु.सं २४७०) नांगु कविता खः । तर वय्‌कःया च्वसा केवल कविताय् जक लिकुना मच्वंसे बाखं, निबन्ध, साहित्यिक व्यक्तित्वपिनिगु जीवनी, सम्पादन, अनुवाद आदि पाखे नं न्ह्याःगु दु । नेपालभाषा, नेपाली तथा अंग्रेजी स्वता भाषां नं च्वसा न्ह्याकादीम्ह वय्‌कःया नेपालभाषां झिंछगू, नेपाली भासं झिंखुगू, अथे हे अंग्रेजी भासं निगू सफू पिदंगु दु । वय्‌कःया नेपालभाषां पिदंगु सफू खः — थुलिंचा (कविता मुना, १०७४), कं–स्वाँ (कविता मुना १०८७), बुद्धधर्म व नेपालभाषा (सं. नेसं १०४५–५०या पत्रिका मुना), रस अलङ्कार छन्द (च्वसु मुना १०९८), गांया ममता (बाखं मुना ११०३), नेपालय् स्थविरवाद गुकथं वःगु खः (च्वसु मुना, ११०५), नेपालय् हानं स्थविरवाद वयेकेत व नेपालभाषा ह्वयेकेत धर्माचार्य (च्वसु मुना, ११०५), नगु व मिला (कविता मुना, ११०८), जिगु मिखाय् जे. एस. मल्ल (जीवनी, ११०८), ह्वंगः (स्वपु रचनाया त्रिवेणी अनुवाद+कविता+जीवनी, ११०९), कलरिजजुया पुलांम्ह मल्लाहया बाखं मे (अनुवाद) आदि ।

दकलय् न्हापां कविता च्वयाः साहित्य ख्यलय् पलाः तयादीम्ह कवि वैकुण्ठप्रसाद लाकौलया मेमेगु विधाय् नं उत्तिकं हे च्वसा न्ह्याःगु खनेदु । अथेसां मूलरूपं वय्‌कःयात छम्ह कविकथं हे म्हसीकेगु याः । वय्‌कःयात नेपालभाषा काव्यय् रोमानीवादी कविताया शुरुवात याःम्ह न्हापांम्ह कविकथं कयातःगु दु । वय्‌कःया ह्वयेत्यंगु स्वांयात, वसन्तवाणी व सन्ध्या यानाः स्वपु कविता पिदनेधुंकाः नेपालभाषा काव्यख्यलय् रोमानीवाद शुरु जूगु नालातःगु दु । थ्व ल्याखं माध्यमिक व आधुनिक निगुलिं कालय् नं दुथ्याःम्ह वय्‌कःया योगदान माध्यमिककालया योगदान हे अप्वः महत्वपूर्ण जूगु दु ।

उगु इलय् हे बि.ए.या शैक्षिक डिग्री हासिल यानादीम्ह वय्‌कलं न्हापां न्हापां थीथी स्कुलय् ब्वंकेगु यानादिलसा लिपा सरकारी सेवाय् प्रवेश जुयाः खाद्य विभागया डाइरेक्टर तक नं जुयादिल । थथे स्कुलय् नं ब्वंकेगु यानादीगुलिं वय्‌कःयात आपास्ःयां मास्टर साहेब नामं सम्बोधन यायेगु याः । थ्वहे कथं वय्‌कःया थःगु मांभाय् प्रति जक मखु शिक्षा प्रति नं उलि हे मन क्वसाः, अझ मिसाशिक्षा प्रति अप्वः झुकाव दु । थ्वहे कथं वय्‌कलं नेपालभाषा स्नातकोत्तर एम.ए. तगिंया अध्ययन अध्यापन अःपुक व याउँक जुइ फयेमा धकाः पाटन क्याम्पस लागा दुने चैन लाकौल स्मृति भवन दयेका त्रि.वि.यात हस्तान्तरण यानादिल । अथेहे नारी शिक्षाय् तिबः बीकथं नेपालभाषा एम.ए तगिमय् दकलय् अप्वः ल्याःहःम्ह छम्ह मिसा विद्यार्थीयात चैनलाकौल सिरपाः व निगूगु स्थानय् लाःम्ह मिसा ब्वमियात तारा लाकौल सिरपाःया व्यवस्था यानादिलसा वय्‌कलं जीवंकाःछि नेपालभाषाया सेवा यानादीपिंत लःल्हायेगुकथं लाकौल सिरपाः नं नीस्वनादीगु दु । थ्व सिरपाः स्वंगू इलय् नेपालभाषाय् दकलय् अप्वः धनराशीया सिरपाः खः ।

नेपालभाषा साहित्यया विकास यायेगु ताः तयाः नीस्वंगु नेपालभाषा एकेडेमिया वय्‌कः छम्ह संस्थापक सदस्य नापं न्हापांम्ह चान्सलर नं खः । वय्‌कलं नेपालभाषा एकेडेमिया लिसें मेमेगु नं संघसंस्था धस्वाकेत नं थम्हं फुगु आर्थिक ग्वाहालि यानादीगु दु ।

वय्‌कलं यानादीगु थीथी ज्याया कदर कथं वय्‌कःयात थीथी संस्थां थीथी उपाधि, सम्मान देछाःगु दु । गथे— शुभराज्याभिषेक पदक २०१३, त्रिशक्तिपट्ट २०१६, नेपालभाषा परिषद्पाखें नेपालभाषा शिरोमणि । वय्‌कःयात थीथी संस्था पाखें अभिनन्दन, सम्मान तथा हनापौ आदि देछाःगु दु । थथे भाषासाहित्यया ख्यलय् ज्या यायां नेसं ११२७ सीपुन्हि शुक्रबाः कुन्हु १०२ दँया वैशय् वय्‌कलं थःगु नश्वरदेह त्वताझाल । वय्‌कःया लुमन्तिइ वैकुण्ठप्रसाद लाकौल स्मृति ग्रन्थ पिदंगु दु ।

वैकुण्ठप्रसाद लाकौल स्मृतिग्रन्थ नेपालभाषा एकेडेमिया न्हापांम्ह चान्सलर नेपालभाषा शिरोमणि वैकुण्ठप्रसाद लाकौलया लुमन्तिइ च्वयातःगु स्मृतिग्रन्थ खः  थ्व स्मृतिग्रन्थ वैकुण्ठप्रसाद लाकौल स्मृतिग्रन्थ प्रकाशन समिति, नेपालभाषा केन्द्रीय विभागपाखें प्रा. डा. सुन्दरकृष्ण जोशीया संयोजकत्वय् व ईश्वरीमैंया श्रेष्ठया सम्पादनय् ने.सं ११२८ य् पिदंगु ग्रन्थ खः । स्वीनिगू अध्यायय् ब्वथलातःगु थ्व ग्रन्थय् नेपाली, नेपालभाषा व अंग्रेजी यानाः स्वता भाषाया लेखयात दुथ्याकातःगु दुसा दकलय् अप्वः लेख नेपालभाषायागु झिंच्यापु च्वसु दुथ्याःगु दु । अथेहे विषयगत रुपं गुलिं वय्‌क:या जीवनी नापं वय्‌क:या जीवनया थीथी पक्षयागु बारे चर्चा यानातःगु लेख दुसा गुलिं वय्‌क:नापया समय हनागुया लुमन्तियात कयाः छेँजः व थःथितिपिंसं च्वयातःगु रचना दु । अथे हे गुलिं वय्‌क:या थीथी ज्या व कृतिया समिक्षात्मक विश्लेषणया लेख दुथ्यानाच्वंगु दु । अथेहे वय्‌क:या कृति धलः, वय्‌क: संलग्न जूगु थीथी संस्थाया नां धलः, वय्‌क:यात प्राप्त जूगु थीथी मानपदवीया किपा व वय्‌कलं स्वनादीगु थीथी सिरपाः, वय्‌कलं दयेकादीगु लाकौल वंशावली, वय्‌क: मदयेधुंकाः थीथी संस्था व पत्रपत्रिकां पिकाःगु समवेदना पत्र व बुखँ आदिया फोटो दुथ्याःगु दु । थुकथं १०१ दँ म्वानाः, थःगु ताःआयुति हे सार्थक जीवन हना झाःम्ह नेपालभाषा, नेपाली व अंग्रेजी भाषां स्वंगू दर्जनं मयाक सफू च्वयावंम्ह नेपालभाषा शिरोमणि वैकुण्ठप्रसाद लाकौलया थ्व स्मृतिग्रन्थ वयकःया विषयय् अध्ययन अनुसन्धान याइपिंत आपालं ग्वाहालि जुइगु ग्रन्थ खः ।

वैद्यबाः सत्यमोहन जोशीं च्वयादीगु सत्य घटनाय् आधारित पूर्णांकी नाटक खः । नेपालभाषाया अनन्य सेवक कोशकार पन्ना प्रसाद वैद्यया जीवनयात कयाःच्वयातःगु थ्व वैद्यबाः सफू अनुराज जोशी, बखुंबहाः यलपाखें ने.सं. १०९१ य् पिदंगु खः । थ्व नाटकय् दिनचर्या, कोश पिकायेगु ग्वसाः, लक्ष्य लँपुइ, दुर्घटना लिपा व शोकसभा यानाः न्यागू लु दु । नाटकय् वैद्यबाःनं नेपालभाषायागु कोश सफू प्रकाशन यायेत थीथी मन्त्रालयय् वनाः ज्यासनाः जूगु झ्वलय् ने.सं. १०८७ थिंलाथ्व १४ कुन्हु मोटरसाइकल दुर्घटनाय् लानाः दिवंगत जूगु व लिपा वयागु बिचाः मुंज्या याःगु तकया घटनाया चित्रण दु ।

व्याकरण परिचय प्रा. डा. तुयुबहादुर महर्जनं च्वयादीगु व्याकरण शास्त्र सम्बान्धी परिचयात्मक सफू खः । कुतः पिकाकःपाखें ने.स ११३७ य् पिथंगु थ्व सफुलिइ च्यागू अध्ययाय दु । गथे—

१) परिचय
२) व्याकरणया पृष्ठभूमि
३) व्याकरणया विशेषता
४) व्याकरण धयागु कला, शास्त्र वा विज्ञान
५) व्याकरणय् अध्ययनया लागा
६) विभिन्न अर्थय् व्याकरणया प्रयोग
७) व्याकरणया मेमेगु विषय नाप स्वापू
८) व्याकरणया ताजि । थुकथं व्याकरण व भाषाविज्ञान विषयया अध्ययता भाजु तुयुबहादुरं थ्व सफुलिइ व्याकरण छु खः ? गज्याःगज्याः व्याकरण दु, पुर्वीय देशय् व्याकरणया विकास गुकथं जुल, पश्चिमी देसय् व्याकरणया च्वज्या सुनां सुनां पलाः न्ह्याकल धैगु खँ न्ह्यथनादीगु दु । अन्तय् व्याकरणं भाषा निर्माण याइगु मखु भाषां व्याकरणया जन्म बीगु खः, उकिं व्याकरण धयागु भाषाया पहरेदार खः, संरक्षक जक खः धकाः निष्कर्ष बियातःगु दु ।