Category: भाषा, लिपि व साहित्य

सकतां माः महाकवि सिद्धिदास महाजुं च्वयादीगु छगू नीतिमूलक नीपौ जक दुगु सफूचा खः । थ्व सफू सिद्धिदासं ने.सं १०४० पाखे च्वयादीगु खःसा थुकियात मालाः सम्पादन यानाः भाजु विमल ताम्राकारं सफूया रुपय् कुतः पिकाकःपाखें ने.सं ११३८ य् पिकयादीगु खः । थ्व सफुलिइ मनूयात सकतां माः, म्वाःगु छुं मदु धयागु सन्देश दोहा चौपाइया छन्दय् न्ह्यब्वयातःगु दुसा सिद्धिदासया हस्तलिखित थ्व सफूया मूलप्रति थ्व हे सफूया लिउने बियातःगु दु ।

पत्रकार सकुन्तला महर्जनया जन्म अबु भुयु महर्जन व मां पुनमाया महर्जनया कोखं वि.सं. २०५० कात्तिक ८ गते नयाँ नैकाप बन्थोकय् जूगु खः । नेपाल मण्डल टेलिभिजनपाखें पत्रकारिता सुरु यानादीम्ह वय्‌कलं रेडियो नमोबुद्ध, रेडियो उपत्यका, ग्रेस एफएमय् नं थीथी ज्याझ्वः न्ह्याकादीगु दु । थौंकन्हय् भादगाउँ टेलिभिजनलिसे आवद्ध वय्‌कलं टेलिभिजनय् नेपालभाषाया साहित्य सम्बन्धी ज्याझ्वः नं न्ह्याका वयाच्वंगु दु ।

नेपालभाषा साहित्यय् ने.सं १०६० निसें १०६१ तकया समयावधियात ‘संक्रमणकाल’ कथं कायेगु यानातःगु दु । साहित्यय् संक्रमण धायेबलय् छगू स्थितिं मेगु स्थिति वनीबलय् निगुलिं अवस्थाया सन्धिया स्थिति खः । उकिं साहित्यया इतिहासय् संक्रमणकाल धयागु छगू जक जुयाच्वनी मखु । तर अथेखःसां नेपालभाषा साहित्यय् संक्रमणकाल धकाः माध्यमिककाल व आधुनिककालया दथुया अवस्था अर्थात् पुनर्जागरणकालया साहित्यिक प्रवृतिं पूर्ण रुपं मुक्त मजूनिगु व आधुनिक प्रभावयात नं बांलाक ज्वनेमफुगु साहित्ययात कायेगु यानातःगु खः । थुगु इलय् छखे देशय् तत्कालीन राणा शासकतय्‌गु दमन, शोषण तच्वया वःगु मेखेर भारतया स्वतन्त्र आन्दोलन व मेमेगु चेतनामूलक गतिविधिया प्रभाव स्वरुप थनया युवातय्‌सं नेपाल नागरिक समिति, प्रजापरिषद् थेंज्याःगु पार्टीत भूमिगत रुपं स्थापना यानाः राणाविरोधी गतिविधि न्ह्याकाच्वंगु ई खः । थज्याःगु चेतनामूलक गतिविधिं नेपालभाषाया युवात नं अलग मजुल । थ्वहे कथं इन्स्पेक्टर थेंज्याःगु पदय् जागिर नयाच्वंम्ह व्यक्ति फत्तेबहादुर सिंहं तत्कालीन कविपिनिगु कविता मुनाः नेपाली विहार नामं ने.सं १०५९ स कविता संग्रह प्रकाशित यानादिल । थ्व थीथी कविपिनिगु कविता दुथ्याःगु नेपालभाषाया न्हापांगु कविता संग्रह खः । थ्व संग्रहय् मल्लकालया जुजुपिनिगु कवितां निसें कवि योगवीरसिंह, वैकुण्ठप्रसाद लाकौल, सिद्धिचरण, फत्तेबहादुर सिंहपिनिगु अर्थात् झिंछम्ह कविपिनिगु झिंन्हय्‌पु कविता दुथ्यानाच्वंगु दु । थ्वहे कथं थ्व संग्रहय् दुथ्याःगु फत्तेवहादुरया कविता ‘नीति उपदेशमूलक’ जुयाः ‘सिद्धिदासकालिन काव्य प्रवृति’या प्रभाव लानाच्वंगु दुसा सिद्धिचरणया कविताय् ‘पश्चिमी स्वचछन्दवादया’ प्रभाव दु । थ्व संग्रहया मेगु विशेषता खः— सम्पादक फत्तेबहादुरयागु स्वतस्फूर्तरुपं च्वयातःगु थ्व सफूया अत्यन्त प्रभावशाली भूमिका गुकी मातृभाषायात याःगु शोषण दमनया पर्दाफास यानाः फुक्क नेवाःतय्‌त थःपिनिगु भाषा–सेवाया लागी समर्पित जुइगु निंतिं आह्वान यानातःगु दु । थ्व भूमिका नं तकालिन स्वच्छन्द गद्यया छगू नमूना जूगु दु । थुकथं थ्व नेपाली विहार कविता संग्रह जेलकालिन काव्य व सिद्धिदासकालया छगू स्वापू जूगु दु ।

अथेहे वैकुण्ठप्रसाद लाकौल लगायत वय्‌कःया दरवार स्कूलया मातृभाषा अनुरागी नेवाः विद्यार्थी पासापिं जानाः कलकत्ता विश्वविद्यालय् नेपालभाषायात नं भर्नाकुलर विषय कथं दुथ्याकेगु कुतः यात । तर थ्व कुतः सफल मजुल । थथे थःपिनिगु कुतः सफल मजुसेंलिं वैकुण्ठप्रसादया महावौद्धया छेँय् विदाया दिनय् वैकुण्ठप्रसाद लाकौल लगायत कृष्णलाल डंगोल, गोरक्षबहादुर, इन्दुनाद आदि नेवाः विद्यार्थीत मुनाः छम्हेस्यां मेम्हेसित स्यनेगु यानाः सःसः थे मांभासं कविता च्वयेगु अनुवाद यायेगु ज्यायात छगू अभियान कथं हे न्ह्याकल । तर थ्व पुचःया कुतः बांलाक सफल जुइ मलाकं राणाशासकतय्‌गु तच्वःगु दमन खनाः ग्यानाः च्वयातःगु आपालं कवितात छ्वयेका छ्वयेगु ज्या जुल । राणाशासन क्वःदलाः प्रजातन्त्र वसेंलि वैकुण्ठप्रसाद लाकौलं थःगु नापं थ्व पुचःया ल्यंपुल्यंगु कविता मुनाः थुलिंचाया नामं ने.स.१०७४य् कविता संग्रह पिकयादिल । थ्व सफूया समिक्षा यानादीम्ह चित्तधर ‘हृदयं’ थ्वहे विद्यार्थी पुचःयात थुलिंचा पुचः धकाः नां ब्यूगु खः । थ्व सफुलिइ वैकुण्ठप्रसाद लाकौलयागु झिंगुपु व वय्‌कःया पासापिं शंकरलाल, गोक्षबहादुर आदिपिनिगु यानाः स्वीनिपु कविता व श्लोकया दुथ्याःगु दु । थ्व सफू नं नेपालभाषाया संक्रमणकालया काव्यया प्रतिनिधित्व याःगु संग्रह ख । थुकी वैकुण्ठप्रसाद लाकौलया ह्वयेत्यंगु स्वां, सन्ध्या थेंज्याःगु स्वच्छन्दवादी धायेबहःगु काव्य दुथ्यानाच्वंगु दुसा इन्दुनाद आदिपिनिगु बौद्धस्तौत्र थेंज्याःगु उपदेशात्मक प्रवृतिया काव्य नं दुथ्यानाच्वंगु दु ।

फत्तेबहादुरया सम्पादनय् पिदंगु नेपाली विहार व बैकुण्ठप्रसाद लाकौलया सम्पादनय् पिदंगु थुलिंचा कविता संग्रह नेपालभाषाया माध्यमिककाल व आधुनिककाल दथुइ अर्थात् संक्रमणकालया प्रतिनिधि काव्य जुयाब्यूगु दु ।

थ्व सक्व देया देवी प्याखं सफूया च्वमि भाजु बालगोपाल श्रेष्ठ खः । थ्व सफू ने.सं.१११५ य् भाजु रामभक्त भोमिं प्रकाशन यानादीगु खः । थ्व सफुलिइ सक्वया देवी प्याखंया ऐतिहासिक पृष्ठभूमि छु खः ? थ्व प्याखंया विशेषता छु छु खः ? धयागु बांलाक विवेचना यानातःगु दु । लिसें थ्व सफुलिइ सक्व देय्‌या प्याखं स्यनेगु विधि विधान देवनागरीं ल्ह्ययाः, प्याखनय् हालीगु नीपु म्ये व ४० पेजया भूमिका नं दुथ्यानाच्वंगु दु ।

संगीतचन्द्र नांया प्राचीन हस्तलिखित ग्रन्थ जुजु जगज्योति मल्लं (ने.सं. ७३३–७५६)थः दरवारिया कवि वंशमणि झाया ग्वहालि कयाः विप्रदासं च्वःगु संगीतचन्द्र नांया ग्रन्थयात नेपालभाषं च्वयातःगु टिका खः । थ्व पुलांगु नेपाल लिपिं च्वयातःगु कुल २१५ पौया हस्तलिखित ग्रन्थ थौंकन्हय् राष्ट्रिय अभिलेखालयय् सुरक्षित जुयाच्वंगु दु ।

थ्व ग्रन्थयात संगीतचन्द्र नां बियातःगु खःसां थ्व संगीतसम्बन्धी ग्रन्थ मजुसे भरतमुनिया नाट्यशास्त्रयात कयाः विप्रदासं समिक्षा यानातःगु सफू खः । थुकी नाटकशास्त्रया बारे विप्रदासया थःगु बिचाः प्वंकेगु लिसें संगीत रत्नाकर, निशंक, शंकुक, कोहल आदि नाट्याशास्त्रया विद्वानपिनिगु विचारया खँय् नं चर्चा यानातःगु दु । अथे हे थ्व संगीतचन्द्र नांया ग्रन्थय् विप्रदासं न्ह्यथनामतःगु गुलिखे विषययात कयाः जुजु जगज्योति मल्लपिंसं नं मन्थन यानातःगु दु ।

डा. पुष्पराज राजकर्णिकारया च्वसां पिज्वःगु सच्छिकू जिन्दगीया नामं पिदंगु मुक्तक सफू ने.सं. १११८ य् साहित्यया मूलुखापाखें पिदंगु खः । थुकी दुने मनूया मू गुकथं म्हो जुयाः (ह्रास) वनाच्वंगु दु धयागु चित्रण यानातःगु खंकेफइ । लिसें सामाजिक, आर्थिक व राजनैतिक ख्यः गुकथं विकृति विसंगतिइ वयाच्वंगु दु धयागु खँ नं न्ह्यब्वयातःगु दु ।

सच्छिकु हाइकु दया खड्गी बेचैनया न्हापांगु हाइकुया सफू खः । ने.सं. १११९ य् पिदंगु थ्व सफूया पिकाकः स्वयम च्वमि हे खः । थुकी सछिपु हाइकु दुथ्यानाच्वंगु दु । थुगु हाइकु दुने मनुखं मनूयात मियाच्वंगु लु खंकेफइ । जाती भेदया समस्या व विकृति विरुद्ध थ्वयाच्वंगु सः तायेदइ । मतिनाया खँ सुख व दुःखया खँ नं खंकेफइ । लिसें जिन्दगीया संवेगत, शहीदया बलिदानया लू नं खंकेफइ ।

सच्छिदँया सत्यमोहन जोशी सफूया च्वमि नांजाःम्ह बाखंच्वमि व उपन्यासकार श्रीलक्ष्मी श्रेष्ठ खः । कुतः पिकाकःपाखें ने.सं. ११४० चौलागा पञ्चमि कुन्हु पिदंगु थ्व सफू वाङमय शताब्दी पुरुष सत्यमोहन जोशी सच्छिदँ क्यंगु लसताय् वय्‌क:यात हे देछायाःः च्वयातःगु सफू खः । थ्व सफुलिइ सत्यमोहन जोशीया जीवननाप सम्वन्धित थीथी शीर्षकया स्वीछपु च्वसु दुथ्याकातःगु दु । थुपिं हे च्वसु पाखें च्वमि मय्‌जुं सत्यमोहन जोशी बुसां निसें १०० दँ क्ंयगु तकया वय्‌क:या जीवनी न्ह्यब्वयेगु चेष्ठा यानादीगु खः ।

थ्व सछिदँया नेपालभाषा काव्य ल्यया सफू छगू बृहत ग्रन्थ खः । थ्व सफूया सम्पादक साहित्यकार भाजु भूषणप्रसाद श्रेष्ठ खः । थ्व सफू ने.सं. ११२६ य् नागार्जुन पब्लिकेशन प्रा.लि. पाखें पिदंगु खः । नेपालभाषाय् काव्य विधा दकलय् तःमिगु विधा खः । नेपालभाषाया ध्वाना आखलं पिदंगु इलंनिसें थौंतकया व्याक्क काव्यकारपिनि काव्यया प्रतिनिधित्व जुइकथंयागु सच्छिदँया स्यल्लाःगु काव्य मुना खः थ्व । थुकी ने.सं. १०२४ य् पिदंगु कवि राजीवलोचन जोशीया सिलः निसेंया रचनात दुथ्यानाच्वंगु दु । थ्व सफुलिइ भजन व तुतः, लोकमे व आधुनिक मे, कविता, गद्य कविता, गजल, मचामे–मचाकविता, सनेट, मुक्तक, हाइकु, शायरी दुथ्यानाच्वंगु दु । नेपालभाषाया काव्य विधा अध्ययन याइपिनिगु निंतिं थ्व छगू महत्वपूर्णगु ग्रन्थ खः । थ्व सफू नेपालभाषाया थौंया काव्य धाःया न्हाय्‌कं खः । थ्व सफुलिइ प्रतिनिधि मूलकरुपय् सछिदँया नेपालभाषाया काव्यकारपिंत ६८८ पेजय् दुथ्याकातःगु दु । थ्व सफू स्वयाः नेपालभाषाया थौंया काव्यया विकाशक्रम गुकथं न्ह्यानाच्वन धयागु खँ बांलाक्क सीकेफु ।

भाजु संयजराज शर्माया जन्म ने.सं. १०८७ कौलाथ्व ८ (२०२३ कार्तिक ५) कुन्हु बाः रामशंकर शर्मा (आर.एस.दोस्त) व मां छोरी मैंया शर्माया कोखं येँया असनय् जूगु खः । वय्‌कः नेपालभाषा साहित्यया लिपांगु पुस्ताया कवि खः । वय्‌कलं नेपालभाषा व खस् नेपाली भाषां कविता, गजल, मुक्तक, हाइकु च्वयेगु यानादी । थीथी पत्रपत्रिकाय् वय्‌कःया कविता, गजल, मुक्तक, हाइकु निरन्तर रुपय् पिदनाच्वंगु दु । वय्‌कः अमलेख सांस्कृतिक साप्ताहिकया सम्पादक, जनता साप्ताहिकया सहसम्पादक खःसा वय्‌कलं थीथी स्मारिकाया नं सम्पादन यानादीगु दु ।