Category: नेवाः म्हसीका

बौद्ध धर्म कथं विहार दयेकाः धार्मिक ज्याखँ यायेत छिंक चकंक अले प्यकुंलाक दयेकातःगु लागा बहाः खः । बहालय् भगवान बुद्ध (क्वाःपाःद्यः) मू द्यः कथं दयाच्वनी । अथे आगं व द्यःकू नं दइ । थुज्वःगु बहालय् नियमित कथं परम्परागत धार्मिक ज्याखँ न्ह्याकेगु सुविधा जुइक प्यखें नितँजाः छेँ दयाच्वनी । क्वाःपाःद्यः मदुगु तर प्यखें छेँखा अले दथुइ चकंगु थाय् दुगु नेवाः वस्तीया लागा चुक खः । मूलतः नेवाः वस्ती दुने च्वनीपिं मनूतय् स्वस्थ्य जीवनया निंतिं माःगु निभाः, जः अले स्वच्छ फय्या व्यवस्था जुइमा धकाः थुकथं बहाः वा चुक कथं चकंगु थाय्या व्यवस्था यानातःगु खः ।
उलि जक मखु, थुकथंया चकंगु लागाय् अन च्वनाच्वंपिं मनुखं न्हियान्हिथंया ज्याखँया निंतिं थःथःगु लजगाः कथं छ्यलेगु याइ । समाज्याबले वा लया हयाः निभालय् पायेगुनिसें भ्वय् वा मेमेगु सांस्कृतिक ज्याखँयात नं थुज्वःगु थाय् अःपुक छ्यले खनी । छेँज्या वा लजगाःपाखें फुर्सत दइगु इलय् थःथःगु छेँखापतिकं पिहां वयाः थुकथं चकंगु बहाः वा चुकय् जःलाखःलात मुनाः सहलह ब्याकेगु, थवंथवय् म्हंफु–मफु न्यनेकने यायेगु, निभाः पायेगु, बजां त्वनेगु, इताः फ्यनेगु, सुकू थायेगु, वसः हीगु, चिकं बुकेगुनिसें मस्त म्हितेगु गतिविधिं यानाः थ्व सामाजिक सम्बन्ध व सद्भावयात क्वातुकेगु छगू केन्द्र थें जुयाच्वनी ।
नेवाः वस्तीइ मनूतय् थःथःगु निजी छेँ जुयाच्वनीसा छखा छेँ व मेगु छेँ झ्वःलाक्क अले थितुंथीक जुयाः छखा छेँया बैगलं मेगु छेँय् वने जीक लुखा छुनातःगु दइ । सामान्यतया गुगुं नं छेँय् तःजिगु, पस्ताः पुजा वा आपालं मनूत सःताः भ्वय् नकेमाल धाःसा बैगलं बैगः स्वानाः थाय्या माःगु ब्यवस्था यायेगु सुविधा दयाच्वनी ।

ख्वपया छथरी श्रेष्ठ दुने लाःगु छगू थर भँडेल नं खः । भन्नी, भण्डारीं भँडेल जूगु धाइ । मल्ल जुजुपिनिगु शासनकालय् लायकुलिइ थीथी कथंया भण्डारया जिम्मा काइपिं कर्मचारीतय्त भन्नी वा भँडेल (भण्डारी) धाइ । थुगु पद लिपा थरया रुपय् हिलावंगु खनेदु । थुमि जुजु, जुजुखलः व लायकू लिसे स्वापू खनेदु ।
मध्यकालीन ख्वपया जुजु जितामित्र मल्लया छगू धरःपतिइ भण्डेल दुथ्याः । भण्डेलं भँडेल जूगु खः । धौभडेलं लायकुलिइ धार्मिक व सामाजिक ज्याया निंतिं अतिकं मजिमगाःगु धौया व्यवस्था याइ । छेभडेलं सरकारी कार्यालयया निर्माण ज्या यायेगु व ताल्चा भडेलं ताःचाः दयेकेगु ज्या याःगु खनेदु ।
थुपिं ने.सं.४४४ पाखे कर्णाटक वंशया जुजु हरिसिंहदेव मुस्मांतय्गु आक्रमणं बचे जुइत तलेजु भवानी ज्वनाः सिमरौनगढं नेपाल उपत्यकाय् दुहांवःबलय् जुजुया भारदारया रुपय्नाप वःगु धाइ । थुपिं हिन्दू धर्म माने याइपिं स्वनिगलय् विशेष यानाः ख्वप व थिमिइ बसोबास यानाच्वंगु दु । थुमि चाँगुनारायण द्यःनाप नं विशेष स्वापू खनेदु ।

सांस्कृतिक, धार्मिक अले नश्लगत ल्याखं विविधता दुपिं प्राचीन नेपालमण्डल दुनेया आदिवासी समुदाययात मंकाः कथं नेवाःया म्हसीका बीगु ज्या मूलतः उमिसं थवंथवय् बिचाः व भावना कालबिल यायेत छ्यला वयाच्वंगु भाषा नेवाः भाय् वा नेपालभाषां याइ । सुनां सुनां नेपाः गालय् दुहां वयाः थन हे च्वनाः नेपालभाषायात थःगु अभिब्यक्तिया मांभाय् कथं नाला वन उपिं सकलें नेवाः कथं म्हसिल । थ्व ल्याखं नेवाःत अनेक कथं विविधता दुगु समुदाय खःसां मूलतः छगू हे भासं माः हनातःगुलिं समाजशास्त्रीतय्सं थुकियात भाषिक समुदाय कथं नालातःगु दु । नेपालभाषा–नेवाः भाय् हे नेवाःतय् मंकाः म्हसीकाया मू लिधंसा खः । अथे जुयाः महाकवि सिद्धिदास महाजुं ‘भाषा म्वाःसा जाति म्वाइ’ धया थकूगु खः । नेवाः भाय्यात भाषाशास्त्रया ल्याखं सँय्–बर्मेली खलः दुने लाकातःगु दु । थुगु भाय्या द्वालखा, प्याङ्गा अले ख्वप लागाय् बिस्कं ल्हाइगु पहःया लिधंसाय् भाषिका धकाः नालेगु याः ।

नेवाः दुनेया छगू जात राजकर्णिकार खः । थुमिगु परम्परागत लजगाः मरि छुइगु जुयाः थुमित मरिकःमि वा हलवाइ नं धाः । थौंकन्हय् थुपिं उद्योग ब्यबसाय, सरकारी जागिर व मेमेगु लजगालय् नं दु । थुमिगु ऐतिहासिक पृष्ठभूमि बारे आःतक लूगु तथ्य ने.सं ७२५ या अभिलेख खः ।
भारतया कनौजं वःपिं धयातःपिं थुमिगु नेपालय् उद्गमस्थल यल हौगःया हस्तिनागल महाबिहार खः । लिपा थुपिं येँ, भोजपुर, धरान, बिर्तामोड, बिराटनगर, बिरगंजय् नं न्यनावन । थुपिं बौध्दमार्गी खः ।

ज्यापु जाति दुनेया छगू तःधंगु थर महर्जन खः । तर ज्यापु दुने महर्जन गुबले गनं वल व थुकिया अर्थ छु धयागु सीमदुनि ।

नेपालय् गोपालवंशया लिपा महिषपाल (मेपू) वंशया शासन जुल । गोपालवंशया जुजुयात त्याकाः महिषपाल वंशयापिंसं यथाक्रमं राज्य पद भोग याःगु खः । थथे राज्यपद भोग याःपिं जुजुपिं बर सिंह, जय सिंह व भुवन सिंह खः । थुकथं स्वम्ह मेपू जुजु जूगु जुल । महिषपालत भारतया अहीरत खः धयागु धापू दु । थुमिसं नेपाः गालय् च्वनाः मधेश थ्यंक राज्य याःगु खः । भुवन सिंहया शासनकालय् किरातीतसें हःताः यानाः भुवनसिंहयात पदच्यूत याना छ्वसेंलि महिषपाल वंशकालया अन्त्य जुल ।

क्षेत्री (नेवाः क्षत्री) खँग्वः अप्रभंश जुयाः छथरी जूगु खः । ६ थरी श्रेष्ठ दुने मास्के, प्रधान, राजभण्डारी, जोशी, अमात्य व आचाजु दुथ्याः । थुमिसं ब्रम्हुतय्सं थें जनै चीगु याइ । मास्केयात माय्केँ नं धायगु याः । हिन्दू धर्म माने याइपिं मास्केत राज्यसतानाप सत्तिक च्वनाः व्यापार, उद्योग, राजनीति, प्रशासन आदि लजगाः यानाच्वंगु खनेदु । थुपिं विशेष यानाः ख्वप, थिमि, येँय्, यल आदि थासय् बसोवास यानाच्वंगु खनेदु ।

सुनियोजित कथं दयेकातःगु नेवाः वस्तीया छगू विशेषता धैगु छगू थासं मेगु थासय् वये–वनेगु सुविधा कथं तब्यागु मू लँपु दयाच्वनी । थुज्वःगु मू लँपु मुख्यत वस्ती दुने इलय् ब्यलय् जुइगु जात्रा आदियात ध्यानय् तयाः द्यःखः, रथ आदि हयेगु वा सालेत छिंक तब्या जुयाच्वनी । मू लँपु स्वानाच्वंगु तर वस्तीया दुने दुने वये वनेत भतिचा चिकिचा ब्यागु कचा लँपुत दयाच्वनी गुकियात गल्लि वा मुगः धायेगु याइ । थुज्वःगु गल्लि व मुगःया लँपुत धाःसा गनं गनं छेँखा तःलं नं वनेत चायेकातःगु दइ ।

खतुं नेवाः गुगुं छगू निश्चित धार्मिक आस्थायात नाला वयाच्वंपिं मनूतय् समुदाय मखु । धर्म, दर्शनया ल्याखं नेवाःतय्सं नाला वयाच्वंगु आस्था व दर्शनयात गुगुं नं कथं संज्ञा बीगु सम्भावना मदु । अथे खःसां द्वलंद्वःदँ न्ह्यवंनिसें तःता कथंया समुदाय व संस्कारया मनूतनापया सम्पर्क अले प्रभावया दथुइ न्हियान्हिथंया व्यवहारपाखें नेवाः समुदाय दुने थःगु कथंया छगू बिस्कंगु सामाजिक मूल्य मान्यता विकास जुयावन । धर्म, संस्कार व
रीति परम्परा थःथःगु कथं नाला वयाच्वंगु दुसां मुक्कं नेवाः समुदाय दुने स्थापित जुयाच्वंगु छगू कथंया मंका सामाजिक मूल्य व मान्यता दु ।
थःगु न्हिथंया जीवन व्यवहार न्ह्याकेत मदयेक मगाःगु तुफि, घः, भुतू, चुपि, तराजुनिसें लुखाफुस, लुखाद्वाः, पिखालखु, ध्वंप्वाः, छ्वास आदियात द्यःया प्रति रुप कथं पूजा यायेगु क्वः, सा, खिचा, ब्यां, ताहा, सिमा आदि प्राकृतिक जीवजन्तुयात नं पूजा याइपिं नेवाःतय् मूल्य मान्यता मूलतः प्रकृतिवादी खः ।
अथे हे गुगुं पिनेया औलोकिक जगतया शक्तियात द्यः कथं हनेगु पलेसा मनुखं साधना यात, कुतःयात वा छगू विशिष्ट अवस्थाय् थ्यन धाःसा थः दुने हे दैवीय शक्तिया उर्जा प्रादुर्भाव जुइफु, थः दुने हे देवत्व दु धैगु आस्थाया लिधंसाय् दँय्दसं म्हपूजा यायेगु याइपिं नेवाःत खः । मनू दुने हे दैविक गुण व स्वभाव ब्वलनेफु धकाः मचापिं मिसा मस्तय्त कुमारी व मिजंमस्तय्त कुमार कथं पूजा यायेगु जक मखु मनूत न्हय्न्हय्दँ थ्यनेवं द्यः समान जुइ धकाः मनूया दुने दैविक शक्ति मालीपिं नेवाःत खः । मनूयाके दैवी गुण दु धैगु नेवाः मूल्य मान्यता खः । थ्वहे ल्याखं मनूतय्त ख्वापालं पुइकाः म्वाःद्यःया रुपय् हना वयाच्वंगु खत ।

मेय् लहिनाः जिबिका हनावयाच्वंपिन्त मेय्पू धाइ । मेय्पूतसें थुमेय् सिकं दुरुमेय् लहीगु याइ । जहान परिवार स्वयाः ज्या यायेफु ज्वलं जक लहीगु याइ । म्हो जक परिवार दुपिसं निम्ह स्वम्ह जक लही ।
मेय्यात न्हिं न्हिं म्हसिकेगु याइ । म्ह मसिकल कि थुमिगु म्ह गरम जुयाः दुरु बीगु म्हो जुइ । म्हसिकेत पुखू बाय् खुसी यंकी । अप्वः धयाथें थज्याःगु थाय् सतीथाय् मेय् लहीगु याइ । अज्याःगु थाय् मदुसा गालय् लः मुंका जूसां सिकेगु याइ । म्हछम्हं सु बाय् घाय्म्वलं बुत्तु बुकी । लखं छ्वाकाः यच्चुसे च्वंकी । बरखां सुथय् छकः व सन्ध्या इलय् छकः यानाः न्हिं निकः सिकी । चिकुलां जूसा न्हिनय् छकः सिकेगु याइ । म्हसिके यंकी बलय् घाँय् दुगु ख्यः दःसा जय्गु नं याइ ।
जजक जयाः नकां मेय्यात दाना गाइमखु । भुसा तानाः नकेगु याइ । भुसाया लागि सुया सामां हे सुयागु बन्दोबस्त यानातइ । भुसा वालेत अय्लाः कः व थ्वँ कः कयाहइ । कः बियाहःपिन्त दुरु त्वंके यंकेगु याइ ।
बरोबर मेय्गः ईगु याइ । फोहर दक्व मुनाः क्व वयेकाः साः दयेकी । मेसं मचा बुइकीबलय् थुमेय् जूसा बःचा धिकः जइव मियाछ्वइ । दुरुमेय् जूसा लहीगु याइ । न्हिं न्हिं सुथय् बहनी दुरु न्ह्याइ । मचा दुम्ह जूसा न्हापां मचायात नि छकः दुरु त्वंकेबी । दुरुकंलय् तयाः दुरु न्ह्याइ । दुरु मियाः हे मेय्पूतसें थःपिनि आय् श्रोत दयेकी ।
दुरु मित छेँय् छेँय्् वनाः नं तःवनेगु याइ पसलय् जक नं तयेगु याइ । दुरु त्वनेगुया लिसें दायेकाः खुवा दयेकेगु व धौ नं फीगु याइ । सुनां छु लजगाः यात वयात वहे लजगाःया नामं संबोधन यायेगु स्वभावं यानाः मेय् लहीपिन्त मेय्पूया नामं म्हसीकेगु जुल । मेय् लमहीधुंकूसांनं इमिगु बंशयात मेय्पू हे धयाहयेगु यात । थुकिं यानाः मेय्पूया खलःपिं आतक नं दयेगु याः ।