Category: नेवाः म्हसीका

तःधंगु वा चीधंगु नेवाः वस्तीइ परम्परागत सांस्कृतिक ज्याझ्वःत न्ह्याकेत मू लँपु स्वयाः निकूत्या तजाःगु प्यकुंलाःगु थाय् दबू कथं दइ । सिथय् मन्दःपाः व दथुइ ल्वहं वा चिकं अप्पां सियातःगु थुज्वःगु दबुलिइ ल्यूनेपाखे नासः धकिं खानाः बाजं व म्ये हालीपिं पुचः च्वनेगु सुविधा दइ । दबुलिं नखः, जात्रा वा पर्व कथं ख्वाःपालं पुयाः परम्परागत द्यःप्याखंत ल्हुइकीगु जुइ । इलय् ब्यलय् लाय्कूपाखें नाय्खिं च्वयेकेत थुज्वःगु दबूयात छ्यली । नगरीय वासिन्दातय्गु निंतिं दयेमाःगु सुविधा व मनोरञ्जनया केन्द्र कथं बिचाः यानाः थुकथं दबूया व्यवस्था जुयाच्वंगु खः धकाः थुइकेफु । छगू कथं उच्च सांस्कृतिक चेत अले सुसभ्य सामाजिक संरचनाया चिं कथं दबूया अस्तित्व दयाच्वंगु खनेदु ।

येँया पश्चिमय् च्वंगु दहचोक यक्व पुलांगु बस्ती खः । थन ‘इन्द्रदह’ नांया छगू पुखू दु । भगवान इन्दं्र उगु पुखुलिइ स्नान याःगु जुयाः थ्वयागु नां ‘इन्द्रदह’ जूगु धाइ । नेपालभाषाया ‘द्यःच्व’ खँग्वःपाखें दहचोक जूवःगु खनेदु । भगवानयात ‘द्यः’ व डाँडायात ‘च्व’ धाइ । थन डाँडाया च्वय् द्यः दुगुलिं थुगु थाय्यात ‘द्यःच्व’ धाःगु व लिपा वहे नां अपभ्रंश जुयाः ‘दहचोक’ जूगु धाइ । थन डाँडाय् दह दुगुलिं नं थ्व थाय्यात ‘दहच्व’ धायेगु यात । वहे नां परिमार्जन जुयाः दहचोक जूवंगु नं धाः ।

दाप्चा काभ्रेपलाञ्चोकया नमोबुद्ध नगरपालिका वडा ९ दुने लाःगु छगू प्राचीन नेवाः बस्ती खः । थ्व थाय्यात दाप्चा छत्रबाँझ अर्थात् दाप्चा काशीखण्ड नं धाः । दाप्चा मल्लकालय् हे विकास जूगु बस्ती खः । थ्व थाय् धौख्यलं करीब १५ किमि दक्षिणपूर्वय् लाः । दाप्चा पूर्व वनेगु मू लँपु अर्थात् मू व्यापारिक केन्द्र नं खः । लिपा सिन्धुली राजमार्ग खुले जुइवं थनया मू लँपु बन्द जुल । २०६८ सालया जनगणनाकथं थनया जनसंख्या २९,९२६ दु ।
दाप्चाय् नेवाः, तामाङ व पहाडी ब्राम्हणतय्गु बाहुल्यता दु । थनया कुल १२ प्रतिशत नेवाःत मध्ये ११.२ प्रतिशतं नेवाः भाय् ल्हाःनि । दाप्चा छत्रबाँझ येँ लाय्कुलिं ४२.३ कि.मी. दक्षिण–पूर्वपाखे लाः ।
थनया नमोबुद्ध चैत्य अतिकं नांजाः । दाप्चा बजारय् कृष्ण देगः व यक्व फल्चात दु । थन कृष्ण जन्माष्टमी कुन्हु कृष्ण द्यःयात खतय् तयाः जात्रा याइ । थन हिले जात्रा, भिमसेन जात्रा व थीथी देवदेवीपिनिगु प्याखं नं ल्हुइकी । नेवाःतय्सं मोहनि, स्वन्ति, सिथि नखः, योमरि पुन्हि, सकिमना पुन्हि, गथांमुगः आदि नखःचखः थौंतक नं माने यानाच्वंगु दु ।

नेवाः वस्ती दुनेया सुं नं मनू मदयेधुंकाः संस्कृति, परम्परा व रीति कथं वयागु सद्गतिया अन्तिम क्रिया यायेत दीप वा मसांया व्यवस्था यानातःगु दइ । थुज्वःगु दीप वा मसां वातावरणीय खँयात ध्यानय् तयाः अप्वः धइथें वस्तीं पिने खुसिया सिथय् व्यवस्था जुयाच्वंगु दइ । गनं गनं खुसि मदुगु थासय् धाःसा चकंगु ख्यःया सिथय् नं मनूया दाह संस्कार यायेगु यानावयाच्वंगु खनेदु ।
मसां वा दीप कथं ब्यवस्था यानातःगु लागाय् पीठद्यः, महाद्यः अले गनेद्यः नं दइ । दाह संस्कारया निंतिं पिवाः च्वनेत माः कथं सतः व फल्चा नं दयेका तइ ।
प्रचलन कथं अन्तिम संस्कारया निंतिं दीपय् उइ म्वाःपिं समुदायया निंतिं धाःसा सीम्ह थुनेत सीगाःया बिस्कं व्यवस्था जुयाच्वनी । नापनापं माःगु संस्कार व कर्म मखंपिं मस्त मन्त धाःसा उज्वःपिंत गालय् ल्हाकेत मचागाःया नं व्यवस्था यानातइ ।

सीकय् बुकय् थीथी संस्कार व नखःचखःबलय् बँ थिलाः नीसी यायेत मदयेकं मगाःगु सियूचा म्यु वइपिंत दुइँ धाइ । दुइँतय्त दली नं धायगु याः । थुमिसं न्हापा सियुचा लिसें जङ्गलया सि, स्वां मीगु जक मखु, ज्यापुतय् बुइँ साःतय्त पहाड दुनेया चा म्हुयाः हयेगु, ल्वहं तछ्यायेगु, दू क्वबीगु, सिपाइँ लजगाः यायेगु नं या । थुमित पुतुवा, दली, नगरकोटी धाःसां राजवाहक धायेगुलि गौरव तायेकी ।
हल्च्वया आदिवासी दुइँत इचंगु, सितापाइला पुलांगुह्येश्वरी, धमाथू, गोकर्ण, सक्वया डाँछि, भद्रवास व आलापोत भ्वँत लिसें येँ नं सतीगु गुँ च्वकाय् च्वनेगु यानाच्वंगु दु । दँय्दसं येँयाःबलय् पिदनीगु सवभक्कु प्याखं व १२ दँय छक्व पिदनीगु हल्च्च भैरव प्याखं थुमिसं ल्हुया वयाच्वंगु दु । बौद्ध धर्मावलम्बी धाःसां सीबलय्या कर्मकाण्ड जुगित पाखें याइगु अजूचायापुगु परम्परा दु ।

नेवाः जात मध्ये छगू द्यःला खः । स्वनिगः व स्वनिगलं पिने गन गन नेवाःत दु अन अन द्यःलात नं दु । थुमिगु ज्या द्यःपाः च्वनेगु, धकि, पिचा, लिमिचा, कलालि व खःमू थायेगु, झारफुक वैद्य ज्या यायेगु, झाक्री च्वनेगु, न्या लायेगु, बँ पुइगु, फा, हँय्, खा लहीगु आदि खः । किराँत, बौद्ध व हिन्दु धर्म माने याइपिं थुमिसं थःगु धर्म संस्कृतिकथं बाँसुरी पुइगु, कोंचाखिं थायेगु, म्ये हालेगु नं यानावयाच्वंगु दु ।

स्वनिगः दुनेया ऐतिहासिक बस्ती धर्मस्थलीइ यक्व न्ह्यवंनिसें मनूतय् बसोवास दुगु खनेदु । थ्व थाय्या पूर्वय् मनमैजु व काभ्रेस्थली, पश्चिमय् गोलढुङ्गा, उत्तरय् काभ्रेस्थली व जितपुरफेदी अले दक्षिणय् गोलढुङ्गा व मनमैंजु लाः । थौंकन्हय् येँ जिल्लाया तारकेश्वर नगरपालिकाय् लाःगु धर्मस्थलीइ लिच्छवि जुजु शिवदेव प्रथमया संवत् ५१७ च्वयातःगु अभिलेख लुया वःगु दु । थ्व अभिलेखं धर्मस्थली प्राचीनकालंनिसें आबादी जुयावःगु सीदु । च्वय् न्ह्यथनागु अभिलेखय् थ्व थाय्यात ‘दु…ग् ग्राम’ धयातःगु दु । अभिलेखया आखः ज्यला वनेधुंकूगुलिं ध्वाथुइक ब्वने मफुसां उबले थ्व थाय्या नां धर्मस्थली मखु, मेगु हे दु धयागु सीदु । तर छु खः धकाः धाःसा धाये मफु ।
थ्व थासय् मध्यकालीन कान्तिपुर राज्यया जुजुपिं लक्ष्मीनरसिंह मल्ल, प्रताप मल्ल व नृपेन्द्र मल्लपिनि अभिलेखत नं लुया वःगु दु । थुकिं धर्मस्थली बस्ती मध्यकालय् कान्तिपुरया अधिनय् लाः धयागु सीदु । शाहकालीन जुजुपिनिगु पालय् नं थ्वयात धर्मस्थली हे धायेगु यात ।
थ्व थाय्या नां धर्मस्थली गथे जुयाः च्वं वन धैगु बारे छगू धापू दु । थ्व थाय् ल्हासा लिसें पश्चिम नेपालय् वये–वने यायेगु व्यापारिक लँपु खः । थ्व लँ जुयाः वये–वने याइपिंत थनया स्थानीय मनूतय्सं बाय् च्वनेत व नयेत्वने यायेत बांलाःगु व्यवस्था याना बीगु जुयाच्वन । उकिं थनया ‘धर्मस्थल’ धायेगु यात । वहे नां लिपा धर्मस्थली जुया वंगु धाइ । धर्मस्थली दुनेया त्वाः धोकास, सिक्च्छे, पिंगखलः, चापुचा, जरंकु, नायत्वाः, मुसुन्चाहाल त्वाः, सिफल आदि खः ।
थन त्रीकुन (अजिमा), महाँकाद्यः, गणेद्यः, नासःद्यः, भिंद्यः, गोरखनाथ, ससुद्यः, महाद्यः, नारांद्यः, राधाकृष्ण द्यःया धार्मिक सम्पदा दु । नापं बौद्धस्तुप, चीभाः नं थाय्थासय् दु । धर्मस्थलीइ दँय्दसं पाहांचः¥हेनिसें न्यान्हुतक महाँकाद्यः, त्रिकुन व स्वम्ह गणेद्यः यानाः न्याम्ह द्यःया न्यागू खःया जात्रा याइगु परम्परा दु ।

समाजशास्त्रीपिनि अनुमान खः– नेवाःत प्राग् ऐतिहासिककालय् सम्भवतः प्रकृतिपूजक जुइमाः । गुकिया छुं छुं अंश आः नं नेवाःतय् आस्था कथं ध्वदुइकेफु । तर लिपा सामाजिक विकासया झ्वलय् थीथी थासं मनूत दुहां वयेवं धार्मिक प्रभाव व ब्यवहार नं नेवाःतय्सं नाला यंकल ।
नेवाः समुदायया छथ्वः शिवयात थःगु आराध्यदेव कथं नालीपिं दु । शैव सम्प्रदायया तान्त्रिक कौल मतया विधि, संस्कार, परम्परा हनीपिं दु । नापनापं कापालिक तन्त्रयात नालीपिं नं उलि हे दु । यक्व लिपा नेवाःतय् दथुइ शक्ति वा महामायात मू द्यः कथं पूजा याइपिं अले मातृशक्तियात थःगु इष्टदेवी कथं नालीपिं शाक्त मतयापिं नं उलि हे दु । विशेष यानाः लिच्छवी शासनकाल लिपा नेवाः समाजय् नारायण वा बिष्णुयात मूद्यः कथं थाय् बीपिं वैष्णव सम्प्रदाययापिनि ल्याः नं गाक्कं दयावल ।
बुद्ध जीवित दुबले नेपाः गालय् नं वःगु दु धैगु नं विश्वास दु, यद्यपि ऐतिहासिक रुपं थुकियात प्रमाणित याये मानि । बौद्ध साहित्य कथं बुद्धया इलय् गुलिखे भिक्षुगण स्वनिगलय् थ्यनेधुंकल धैगु स्पष्ट जू । थ्व ल्याखं स्वनिगलय् बौद्ध धर्मया अनुयायीत दयेधुंकल धैगु अनुमान यायेफु । लिच्छवी जुजु वृषदेवया इलय् स्वयम्भू व धन्द्वः चैत्य निर्माण जुइधुंकूगु पृष्ठभूमिइ स्वनिगलय् बौद्धतय् ल्याः गाक्कं दयेधुंकल जुइ धकाः धायेफु । मध्यकालिन नेपालय् विशेषतः थकू जुजुपिनि शासनकालय् जुजुपिं हे प्रव्रजित जुयावंगु व विहारत दयेका थकूगु दसित दु । स्वनिगः दुने दुगु ग्वाःग्वाः बौद्ध विहार व चैत्य आदि हे नेवाःतय् दथुइ उल्लेख्य ल्याखय् बौद्धमार्गीत दु धैगुया दसि जुल । थुकी आपालं आपाः महायानी आस्थायापिं खत । गृहस्थ प्रवज्य परम्परा कथं नेवाः समाजय् विकसित मौलिक बज्रयानी बौद्ध संस्कार दक्कले अप्वः ल्याखय् दु ।
लिपा बौद्ध थेरवादी परम्परा कथं नं विहारत दयेकेगु व प्रव्रजित जुइगु क्रम न्ह्यानावन । आः नेवाः तय् दथुइ थेरवाद नालीपिं बौद्धत अप्वयावःगु जुल । गुलिंगुलिं लामा गुरुया परम्परायात नालीपिं नेवाःत नं खनेदत ।
मल्लकालय् इराकपाखें दुहां वयाः कुरानयात धर्मग्रन्थ कथं हनीपिं मुस्मांत व वया सन्ततीपिं नेवाः समाजय् समाहित जुयावन । जुजु प्रताप मल्लया इलय् स्वनिगलय् इसाई धर्म नालीपिं नेवाःत दुगु व उमिसं गुलिखे चर्च न्ह्याकाच्वंगु खः । आः नं धर्म परिवर्तन यानाः इसाई जूपिं नेवाःत दु ।
थ्व ल्याखं धार्मिक व आस्थागत रुपं नं नेवाः समाजय् विविधता दु ।
तर नेवाःतय् छगू तःधंगु विशेषता धैगु छगू धार्मिक आस्थाप्रति मेगु धार्मिक आस्था दुपिं मनूतय् सदभाव व सम्मान खः । गुलिखे जात्रा, पर्व, संस्कार व रीति हनेगुली हिन्दू, शाक्त, शैव अले बौद्ध आस्थाया मंकाः समन्वयया प्रतीक कथं न्ह्याना वयाच्वंगु दु । करुणामय (बुंगद्यः, जनमाद्यः), कुमारीद्यः, अजिमाद्यः आदि थुकिया दसुत खः ।

धोब्या नेवाः दुनेया छगू जात खः । थुमि जात विशेषया पहिचान बिइगु जात्रा पर्व छुं मदु । बरु इमिगु वस्ती दुथाय् ल्वहंहिति संस्कृतिया विकास जूगु खनेदु। थुमिगु मू वस्ती स्वनिगःया धिमेल्वहं, लाजिम्पाट, धोबिचौर, धोबिघाट आदि थासय् दुसां थुपिं मेचीनिसें महाकालीतक न्यना वनाच्वंगु दु । धोबि दुने रजक, कनौजिया, मघैया, मसाल, रञ्जन, राजकर, कनैया, संघत आदि अनेक थर दु । काश्यप गोत्रयापिं थुपिं अप्वः हिन्दु धर्मावलम्बी खनेदु । थुमि परम्परागत लजगाः वसः हीगु खः ।

धुलिखेलयात नेपालभाषां धौख्यः धाइ । धौ उत्पादन जुइगु थाय् जुयाः धौख्यः धाःगु धैगु धापू दु । प्राचीन नेपालमण्डलया पूर्वी सिमानाय् लाःगु धौख्यः बागमति प्रदेश काभ्रेपलाञ्चोक जिल्लाया सदरमुकाम खः । बी.पी. राजमार्ग व अरनिको राजमार्ग धौख्यः जुनाः वनी । नेवाःतय्गु बाहुल्यता दुगु धौख्यः तिब्बती व्यापारया केन्द्रबिन्दु नं खः ।
थन च्वंपिं नेवाःतय्गु मू नखःचखः मोहनि, स्वन्ति, सापारु, बिस्काः जात्रा व नवदुर्गा जात्रा खः । थनया मुख्य आकर्षण धैगु सूर्योदय व सूर्यास्त खने दइगु, ऐतिहासिक नेवाः बस्ती, कलात्मक देगःत व च्वापुं जाःगु हिमाल स्पष्ट खने दइगु खः । धौख्यलं मनास्लु, अन्नपूर्ण, गणेश, गौरीशङ्कर हिमाल आदि प्रष्टं खनेदु । धौख्यःयात बौद्ध नामं श्रीखण्डपुर नं धायेगु याः । थन पुलांगु बौद्ध स्तुपा व हिन्दू देगःत नं यक्व दु ।