Category: म्ये, बाजं व प्याखं

दँय्‌दँसं मिलापुन्हि (प्वहेलाथ्वः पुन्हि) निसें सिपुन्हि (सिल्लाथ्वः पुन्हि)तक माधव नारायणया भजन, स्तुति हालाः तीर्थय्‌ चाःह्यू वनीगुयात माघ हालेगु याइ । थ्व लछियंकं सक्वय्‌ माधव नारायणया मेला व स्वस्थानीया धलं दनेगु याइ, अथे नेवाःतय्‌ छेँय्‌छेँय्‌ नं स्वस्थानी बाखं कनी । थ्व लाय्‌ सुथ न्हापां विष्णु व नारायणयागु किपा दुगु ततःपाःगु ध्वाँय्‌ ज्वनाः विशेषकथं माधव नारायण व विष्णुया दशअवतारया स्तुति हालाः थःथःगु लागा सतिक लाःगु तीर्थय्‌ वनाः म्वःल्हुयाः, फिया शिवलिंग दयेकाः पुज्यानाः लिहां वइबलय्‌ लँ धुच्छि ज्याथ पुचः व मस्तय्‌गु पुचः जानाः विष्णुया दशअवतार व थीथी देवदेवीया नां कयाः स्तुति व भजन हालाः देय्‌ चाःहिली । माघ हालीबलय्‌ ज्याथ पुचलं न्ह्यत्वाः कथं ‘मत्स्य अवतार गोविन्दे’ धकाः धाइ, उकिया लित्वाः कथं मचा पुचः ‘नारायण हरि’ धकाः प्रत्येक धुवा स्वकः स्वकः हाली । विष्णुया दशअवतारया दक्वं अवतारया नां कथहं कयाः भजन हाहां चाःहिलीबलय्‌ लँय्‌सं लाःगु थीथी देवालय, शिवालय, बहाःबहिली दुहां वनाः चाःहिलाः ज्याथ पुचलं उम्ह देवदेवीया नां कयाः म्ये हालेवं मचा पुचलं ‘पाप हरे…’ धकाः हाली ।
येँ व यल व ख्वपय्‌ थःथःगु लागाया बागमती, विष्णुमति, शंखमूल आदि तीर्थय्‌ मेला यानाः माघ हालेगु चलन दुगु खः । येँ व यलया शहरी लागाय्‌ माघ हालेगु चलन न्हनेधुंकलसा ख्वप, थिमि, बोदे, सक्व, थेच्व, सुनागू लिसेंया नेवाः वस्तीइ आःतक नं माघ हालेगु परम्परा न्ह्यानाच्वंगु दनि ।
माघ हालाः देय्‌ चाःहुलाः थःगु त्वालय्‌ थ्यनकि आरति म्ये हाली । आरती म्ये हालीबलय्‌ नं ज्याथ पुचः व मचा पुचः जानाः उगु म्येया न्ह्यत्वाः व लित्वाः कथं हे हाली । आरति म्ये क्वचायेकाः उकुन्हुया वार, तिथि, पर्व विशेषया म्ये व उगु त्वाःया सम्बन्धित द्यःया विशेष स्तुति पूवंक हालाः वखुन्हुया माघ हालेगु विधिवत क्वचायेकी । थ्व हे रितं मिला पुन्हिनिसें सिपुन्हि तक लच्छियंक न्हिथं माघ हालाः तिर्थय्‌ म्वःल्हुयाः देय्‌ चाःहुली ।
माघ म्ये
माघ हालीबलय्‌ विशेष दशअवतारया स्तुति हाली
ज्याथ पुचः –मत्स्य अवतार गोविन्दे । (स्वकः)
मचा पुचः ः नारायण हरि (स्वकः)
ज्याथ पुचः – कक्षे अवतार गोविन्दे
मचा पुचः – नारायण हरि
थुगु प्रकारं क्रमशः वराह, नरसिंह आदि दशअवतारया दक्व द्यःपिनिगु नां झ्वःलिं कयाः ‘…अवतार गोविन्दे ।’ धकाः ज्याथ पुचलं न्ह्यत्वाः कथं प्रत्येक अवतारया स्वकः स्वकः व मचा पुचलं उकिया लित्वाः कथं ‘नारायण हरि’ धकाः स्वकः स्वकः हाली ।

यलया कृष्ण देगःन्ह्यःने हालीगु माघ म्ये
ज्याथ पुचः ः ‘वासुदेव सुमरण !’
मचा पुचः ः ‘पाप हरे’
ज्याथ पुचः ः ‘राधाकृष्ण सुमरण !’
मचा पुचः ः ‘पाप हरे’
ज्याथ पुचः ः ‘वैकुण्ठनाथ सुमरण !’
मचा पुचः ः ‘पाप हरे’
ज्याथ पुचः ः ‘द्वारिकानाथ सुमरण !’
मचा पुचः ः ‘पाप हरे’
ज्याथ पुचः ः ‘श्री विश्वनाथ सुमरण !’
मचा पुचः ः ‘पाप हरे’
ज्याथ पुचः ः ‘महांमाया सुमरण !’
मचा पुचः ः ‘पाप हरे’
ज्याथ पुचः ः ‘गणपति दरशन आनंन्दे !’
मचा पुचः ः ‘श्री राधाकृष्ण गोविन्दे’
ज्याथ पुचः ः ‘गरुड दरशन आनन्दे !’
मचा पुचः ः ‘श्री राधाकृष्ण गोविन्दे’
ज्याथ पुचः ः ‘नन्दी दरशन आनन्दे !’
मचा पुचः ः ‘श्री राधाकृष्ण गोविन्दे’
ज्याथ पुचः ः ‘गया गजाधर !’
मचा पुचः ः ‘श्री राधाकृष्ण गोविन्दे’
ज्याथ पुचः ः ‘माधव सुमरण !’
मचा पुचः ः ‘पाप हरे !’
ज्याथ पुचः ः ‘हरि गोविन्दे !’
मचा पुचः ः ‘हरि गोपाल !’
ज्याथ पुचः ः ‘हर शिव शंकर !’
मचा पुचः ः ‘हरि माधव !’
स्तुति हाले क्वचायेकाः सकसिनं पाःलाक्क छगू हे सलं ‘माधव नारायण’ धयाः बँय्‌ थियाः भागी याइ ।

आरति म्ये
शिवानन्द स्वामी रचित महाद्यःया आरति म्येया छगू अंश (धुवा)
ज्याथ पुचः ः ‘जय शिव ऊँकारा स्वामी हरभिव ऊँकारा ।
व्रम्हा विष्णु सदाशिव अद्र्धङ्गे गौरा ।। धुन ।। ’
मचा पुचः ः ‘उँ हर हर महादेव ।’
थुगु प्रकारं ज्याथ पुचलं आरति म्येया धुवा, स्थायी, अन्तरा न्ह्यत्वाःकथं पूवंक हाली, थुकिया लित्वाःकथं मचा पुचलं प्रत्येक पटक ‘ॐ हर हर हर महादेव’ धकाः हाली ।

ने.सं. १०८३ कौलाथ्वः पारुखुन्हु जन्म जूम्ह भाजु माणिक साही छम्ह लोकंह्वाःम्ह म्येहालामि खः । वय्‌कःया बाःया नां राम साही व मांया नां कृष्णदेवी साही खः । वय्‌कलं ने.सं.११०२ निसें संगीत ख्यलय्‌ पलाः तयादिल । वय्‌कलं म्ये च्वयादी, संगीत तयादी, म्ये हालादी लिसें अभिनय नं यानादी । वय्‌कःया निचाः म्येचाः ‘थौंकन्हेया ल्यासेत’ व ‘छंगु थ्व चाला खनाः’ पिदंगु दु ।
वय्‌कलं म्ये व संकिपाय्‌ अभिनय नं यानादीगु दु । वय्‌कलं ‘पटाचारा’, ‘कृषा गौतमी’, ‘कर्म’ संकिपाय्‌ अभिनय यानादीगु दु । वय्‌कलं थीथी जिल्लाय्‌ वनाः थःगु प्रतिभा व्बयेगु ज्या नं यानादी । वय्‌कलं यलय्‌ जूगु नेपालभाषा संगीत धेंधेंबल्लाः कासा व ज्ञानमाला भजनय्‌ न्हाप जुयादीगु दु । अले यक्व थासं सम्मानित नं जुयादीगु दु ।

वि.सं. १९९४ य्‌ अबु गौरत्न स्थापित व मां कयो स्थापित काय्‌कथं म्येहालामि माणिकरत्न स्थापितया जन्म जूगु खः । खस नेपालभाषा म्ये ख्यलय्‌ अतिकं लोकंह्वाःम्ह वय्‌कःया नेवाः म्ये धाःसा खने मदु ।

ने.सं.११३० दँय्‌ निर्माण जूगु संकिपाया निर्माता व निर्देशक आर्यम नकःमि व सुनिता राजभण्डारी खः । आर्यम नकःमिया बाखं दुगु थुगु संकिपाया छायाँकार सुमन महर्जन खः । कलाकारकथं आर्यम नकःमि, सुनिता राजभण्डारी, श्लेषा श्रेष्ठ, आर्यन नकःमि, मदनदास श्रेष्ठ, शकुन्तला राजभण्डारी, स्वतन्त्र संसार महर्जन, सुरेन्द्र महर्जनपिं दुथ्याः । माया मतिनायात उमेरं पनी मखु अले उमेरं ची फइ मखु धकाः थन क्यनातःगु जुल ।

बज्रयोगिनि फिल्म्स प्रा.लि.पाखें ने.सं.११२३ स प्रदर्शन जूगु थुगु संकिपाया निर्माता नारायण प्रसाद श्रेष्ठ व धु्रवमान प्रधान खःसा निर्देशक व संगीतकार विष्णु सक्व खः । महन्त मल्ल व प्रदीप अर्यालया बाखं दुगु थुगु संकिपाया छायाँकार सुरेश बज्राचार्य खः । थुकी कलाकारपिं महन्तलाल मल्ल, नगिना जोशी, विष्णु सक्व, गीता शाही, सुशील राजोपाध्याय, राजेन्द्रमान शाक्य, आशाकाजी थकुपिं दुथ्याः । संकिपाय्‌ माया मतिनाया बाखनय्‌ तःमि व चीमिया विभेद क्यनातःगु दु ।

ने.सं.११३१ दँय्‌ निर्माण जूगु थुगु संकिपाया निर्माता भोला शाही अले बाखं व निर्देशक रबिन्द्र शाही खः । संकिपाया छायाँकार मदन महर्जन खःसा थुकी कलाकारकथं प्रकाश बज्राचार्य, मैंया श्रेष्ठपिं दुथ्याः । संकिपाय्‌ मि. हर्कमान धैम्ह छम्ह मनूया खँय्‌ थीथी घटना व बाखं न्हयब्वयातःगु दु ।

हस प्रोडक्शनपाखें ने.सं. ११३० दँय्‌ निर्माण जूगु थुगु संकिपाया निर्माता उषा नकःमि, पवन श्रेष्ठ, गंगादेबी मानन्धरपिं खःसा निर्देशक आर्यम नकःमि व सुनिता राजभण्डारी खः । थुकी आर्यम नकःमिया बाखं दुसा छायाँकार एम एस माइकल खः । कलाकारकथं नरोत्तम मानन्धर, सुनिता श्रेष्ठ, कृष्णभक्त महर्जन, अष्टमाया महर्जन, कामना नकःमिपिं दुथ्याः । संकिपाय्‌ थःगु भाषा मस्यूम्ह मनू धइम्ह मिखा दयाः नं कां बराबर खः धकाः ब्वयातःगु दु ।

डेल्टा मल्टि मिडियापाखें ने.सं.११२५ स निर्माण जूगु थुगु संकिपाया निर्माता भाइकाजी महर्जन नयन व हेमसिं महर्जन खः । थुकिया निर्देशक राज शाक्य खःसा थुकी सुरजबीर बज्राचार्यया बाखं दुथ्याः । थुकी कलाकारकथं राजु महर्जन, सुरेन्द्र महर्जन, सनि अवाले, सुरोज महर्जनपिं दुथ्याः । संकिपाया छायाँकार भाइकाजी महर्जन खः । थुकी छम्ह मिसाया जीवनय्‌ मिजंया भूमिका व मिजंया जीवनय्‌ मिसाया भूमिकायात कयाः दुवालातःगु दु ।

अबु बाबुकाजी महर्जन व मां प्राणमाया महर्जनया कोखं वि.सं. २०२० य्‌ किपूया भाजंगालय्‌ म्येहालामि मिना महर्जनया जन्म जूगु खः । वय्‌कः २०३६÷३७ निसें गायन ख्यलय्‌ मदिक्क सक्रिय जुयाच्वनादीगु दु । वय्‌कलं म्ये हालेगु लिसें चिहाः संकिपा, म्यूजिक भिडियोय्‌ थःगु अभिनय कला नं न्ह्यब्वया दीगु दु । वय्‌कलं दयेकूगु म्यूजिक भिडियो ‘करुणां भय्‌ब्यूगु’, ‘मांया यःम्ह म्हयाय्‌मचा’ तसकं लोकंह्वाः । इन्द्रेणी सांस्कृतिक समाजया ज्यासना पुचलय्‌ आवद्ध वय्‌कः ज्ञानमाला भजनय्‌ नं सक्रिय जुयादी ।

मिरा राणा छम्ह लोकंह्वाःम्ह लय्‌चिनामिलिसें म्येहालामि खः । थ्वय्‌कःया जन्म ने.सं. १०७१ कौलाथ्वः दसमि, बुधबारखुन्हु येँया कमलपुखुली जूगु खः । थ्वय्‌कःया अबु पं. शम्भुप्रसाद मिश्र व मां निर्मला मिश्र खः ।
थ्वय्‌कःया अबु संगीत प्रविण, तबलालिसें संगीतया ज्ञाता खः । छेँय्‌ अबुं म्येपिन्त संगीत स्यनाच्वनीबलय्‌ थ्वय्‌कःया नुगः उखे सालीगु । थ्व हुनिं वय्‌कःयात संगीतया ख्यलय्‌ सालाहल । वि.सं. २०२२ सालय्‌ झिंप्यदँति दुबलय्‌ हे थ्वय्‌कलं रेडियो नेपालया छगू प्रतियोगिताय्‌ म्ये हालादीगु खः । उगु प्रतियोगिताय्‌ सिरपाः त्याके मखंसां सः बांलाःगुलिं थ्वय्‌कलं स्वर परीक्षा हे मबिसें म्ये हालेगु ह्वःताः चूलाःगु खः । लिपा वि.सं. २०२८ सालं जूगु प्रतियोगिताय्‌ गायनय्‌ न्हाप लाकादिल । थ्वय्‌कलं हालादीगु आपालं म्येत लोकंह्वाः । उकी मध्यय्‌ ‘मखमली चोली चाँहिदैन’, ‘मेरो पाउमा आज कोही पाउजू बाँध’ खः ।
शास्त्रीय संगीतया नं ज्ञान दुम्ह थ्वय्‌कलं भारतया इलाहाबादं संगीत विशारद यानादीगु खः । वसिबें न्ह्यः येँया संगीत महाविद्यालयपाखें नं संगीत सयेकादीगु खः । थ्वय्‌कलं विदेशय्‌ च्वनाः संगीत स्यनेज्या नं न्ह्याका च्वनादीगु दु । आधुनिक, लोक, भजन व थीथी विधाय्‌ थीथी भाषाभाषी लिसें संकिपाय्‌ तकं म्ये हालादीगु दु । लिसें थ्वय्‌कलं विदेशी भाषाया नं म्येत हालादीगु दु । थ्वय्‌कलं भिंmन्हय्‌सः स्वयां मल्याक म्ये हाला दीधुंकल । वि.सं. २०२८ सालय्‌ संकिपा ‘मनको बाँध’य्‌ छपु पाश्चात्य शैलीया म्ये ‘यो मात चढेको रातमा’ हालादीगु दु । थ्व हे म्ये हालेधुंका थ्वय्‌कःयात नेपाःया न्हापांम्ह क्याब्रे म्येहालामि अले न्हापांम्ह मिसा पप म्ये हालामि धकाः धायेगु यात । थ्वय्‌कलं हे दकलय्‌ न्हापां दबुली पाश्चात्य शैलीया म्ये हाहां प्याखं नं हुलेगु यानादीगु खः ।
थ्वय्‌कलं न्हापा नेपालभाषाया म्ये प्रतियोगिताय्‌ ब्वति कयाः न्हाप सिरपाः नं त्याकादीगु दु । नेवाः संगीत ख्यलय्‌ नं थ्वय्‌कलं आधुनिक, भजन जक मखु दकलय्‌ न्हापां पाश्चात्य शैलीया नेवाः म्ये हालादीगु दु । ने.सं. १०९६ स ‘झीगु सः’ पाखें ग्वसाः ग्वःगु निक्वःगु म्ये नखः ज्याझ्वः याःबलय्‌ थ्वय्‌कलं अज्यागु म्ये हालादीगु खः । उबलय्‌ तसकं लोकंह्वाःगु थुगु म्ये खः ‘म्ये छपु हाले थें प्याखं छकः हुले थें ।’ थुगु म्येया च्वमि दुर्गालाल श्रेष्ठ खःसा लसय्‌ हनादीम्ह गणेश परियार खः । थ्वय्‌कलं आपालं नेवाः म्येत हालादीगु सीदुसां पिदनाच्वंगु धाःसा खुपु न्हय्‌पुति हे जक दु । वय्‌कलं हालादीगु नेवाःम्ये थुकथं दु– ‘का न्हैं मंैचा मंसीर मैनासं’  (सत्यनारायण राजभण्डारीलिसें), ‘ल्हाः ज्वनाः साले मते’ (च्वमि विष्णु जल्मि, लय्‌ कृष्णमान डंगोल), क्वलं बुइ मखुत यःमां’ (तारादेबीलिसें, च्वमि विष्णु जल्मि, लय्‌ कृष्णमान डंगोल), ‘अतृप्त लोकय्‌ धनजन माया’ (लय्‌ कृष्णमान डंगोल), ‘सतिनाः जिनापं च्वंसा’ (प्रकाश श्रेष्ठलिसें, च्वमि भूषणप्रसाद श्रेष्ठ, लय्‌ द्वारिकालाल जोशी), ‘गुलि न्ह्यैपु फय्‌ थ्व वःगु’ (प्रकाश श्रेष्ठलिसें, च्वमि दुर्गालाल श्रेष्ठ, लय्‌ द्वारिकालाल जोशी)
वि.सं. २०२८ सालं थ्वय्‌कःया उदयजंग राणालिसें इहिपाः जूगु खः । थ्वय्‌कःपिनि निम्हकाय्‌ दु । रेडियो नेपालय्‌ वि.सं. २०३५ सालंनिसें सुइछदँतक्क जागिर नयाः अवकास कयादीगु खः । थ्वय्‌कलं आपालं मान सम्मान व पदवीत कयादीगु दु ।