Category: म्ये, बाजं व प्याखं

सत्यनारायण मानन्धर
सत्यनारायण मानन्धर म्येच्वमि, लय्‌चिनामिलिसें छम्ह बांलाःम्ह म्ये हालामि खः । थ्वय्‌कःया जन्म ख्वपया तःमारि त्वालय्‌ ने.सं. १०८६ चौलागाः चःह्रे, मंगलबारखुन्हु जूगु खः । थ्वय्‌कः अबु लक्ष्मीनारायण मानन्धर व मां श्यामावती मानन्धरया तःधिम्ह काय्‌ खः । थ्वय्‌कःया इहिपाः ने.सं. ११०९ तछलागाः द्वादसि, सुक्रबारखुन्हु रजनीनापं जूगु खःसा थ्वय्‌कःपिनि छम्ह काय्‌ व छम्ह म्ह्याय्‌ दु ।
छेँय्‌ अबु नं प्याखंम्वःलिसें संगीतप्रेमी जूगुलिं थ्वय्‌कः नं मचा इलंनिसें संगीतय्‌ नुगः क्वसाःम्ह खः । थ्वय्‌कलं छेँय्‌ हे च्वना विश्व कायष्ठपाखें संगीत सयेकादीगु खःसा लिपा संगीत प्रविण श्रीराम आचार्यपाखें पूवंक संगीत शिक्षा कयादीगु खः ।
झिगू तगिमय्‌ ब्वनेकुथी ब्वनाच्वंगु इलय्‌ हे थःम्हं संगीत तयाः म्ये हालादीम्ह थ्वय्‌कःया न्हापांगु म्ये ‘छन्त स्वस्वं छ बांलानाः न्हिले मास्ते वल’ खः । तर थ्वय्‌कलं दकलय्‌ न्हापां हालादीगु म्ये च्वमि दुर्गालाल श्रेष्ठ व द्वारिकालाल जोशीया लसय्‌ ‘भ्यगतय्‌ ह्वःगु नलाःस्वां नं’ खः । थुगु म्ये ने.सं. ११०७ स पिदंगु ‘मन छकः याउँक दिके’ म्येचालय्‌ दुथ्याः । ने.सं. ११०८ पाखे येँया थँहितिइ च्वंगु नेपाल मैत्री अध्ययन मण्डलया नीन्यादँ बुन्हिया लसताय्‌ जूगु नेपालभाषा म्ये धेंधेंबल्लाःसं ब्वति कयाः थ्वय्‌कलं हालादीगु म्ये ‘अथें अथें छुं छु मखु थें’ उगु हे मण्डलं ने.सं. ११०८ स पिथंगु म्येचाः ‘बांबांलाःगु म्ये’ स दुथ्याः ।
छगू इलय्‌ मल्ल जुजुपिन्सं च्वयातःगु अले योगेशराजया लसय्‌ प्यपु म्ये हालाः थ्वय्‌कः आपालं लोकंह्वाःगु खः । म्येग्वः व लसय्‌ आपालं ध्यान तयादीम्ह थ्वय्‌कःया आःतक्क सुइपुं मल्याक म्ये पिदने धुंकूगु दुसा पिदनेगु नं ल्यं दनि । थ्वय्‌कलं थःम्हं हे लसय्‌ हनादीगु म्ये च्यापुति दु । उकी मध्यय्‌ शताब्दी पुरुष सत्यमोहन जोशीजुयात अभिनन्दन याःबलय्‌ थ्वय्‌कलं लसय्‌ हनादीगु म्ये न्ह्यब्वःगु खः ।
थ्वय्‌कलं हालादीगु म्येया म्यूजिक भिडियो दकलय्‌ न्हापां ‘मतिना स्वां’स पिदंगु खः, आःतक प्यपु पिदने धुंकूगु दु । उकी मध्यय्‌ दुर्गालाल श्रेष्ठया च्वसाय्‌ न्ह्यू बज्राचार्यं लसय्‌ हनादीगु ‘न्यय्‌न्यापाः झ्याःया दरबार’ यूट्यूबय्‌ तकसं लोकंह्वाना च्वंगु दु । वय्‌कलं ने.सं. १११८ दँपाखे रेडियो नेपालं स्वर परीक्षा ताःलाका दीगु खः । अन छुं खस भाय्‌या म्येलिसें ‘जिगु देश छ यः’ दुर्गालाल श्रेष्ठया च्वसाय्‌ द्वारिकालाल जोशीया लसय्‌ नं रेकर्ड यानादीगु खः । गुगु म्ये तसकं लोकंह्वाः । नेवाः एफ.एम.या इतिहासय्‌ दकलय्‌ न्हापां थ्वःगु म्ये नं थ्व हे खः ।
च्याचालं मल्याक नेवाः म्येचालय्‌ म्ये हालादीम्ह थ्वय्‌कलं थःम्ह हे ‘सः सत्यनारायणया’ व खस भाषाया ‘बिरानीमा’ म्येचाः पिथनादीगु दु । थःम्ह हे च्वयाः लसय्‌ हनाः हालादीगु खस भाय्‌या म्ये ‘केही पाउने आशमा केही गुमाउने त्रासमा’ खः । वय्‌कःया आःतक पिदंगु मेमेगु म्येचाःत थुकथं दु– ‘लसय्‌ हंगु विरोध’ (ने.सं. १११६), ‘मय्‌जुलानिझ्याः’ (ने.सं.१११९), ‘जः मालाच्वंगु सः’ (ने.सं.११२०), ‘छतिकि’ (ने.सं. ११२०), ‘हाकनं छक्वः’ (ने.सं.११२१) । थ्वय्‌कलं ‘सत्यन्’ या नामं म्येय्‌ संगीत नं तयेगु यानादी ।
थःगु लजगाया हुनिं संगीत ख्यलय्‌ यक्व ई बी मफुम्ह थ्वय्‌कः भक्तपुर एफ.एम.या छम्ह संचालक नं खः । थ्वयकःपिन्सं ने.सं. ११३४ पाखेनिसें थः अबुया नामं अक्षयकोष तयाः भ्यलुख्यःया आदर्श आजाद उच्च मा.वि.स एस.ई.ई. तगिमय्‌ दकलय्‌ अप्वः ल्याः हःपिं निम्ह ब्वनामिपिन्त सिरपाः बीगु यानादीगु दु ।

गायक सत्यनारायण राजभण्डारीया जन्म वि.सं. २००९ सालय्‌ अबु लक्ष्मीप्रसाद राजभण्डारी व मां मि।ी राजभण्डारीया कोखं जूगु खः । २०२२ सालं निसें म्ये हालेगु सुरु यानादीम्ह वय्‌कः व जुजुकाजी रंजीतया ज्वः तसकं लोकंह्वाः । नेपालभाषा भाषिक आन्दोलनया झ्वलय्‌ वय्‌कलं संगीत ख्यलं तःधंगु योगदान यानादीगु दु । ‘स्वःलिसे स्वये मगाः, हिसि दुम्ह मय्‌जु’ वय्‌कःया तसकं लोकंह्वाःगु म्ये खः । नेवाः म्येया ख्यलय्‌ ल्वःमंके मफइम्ह वय्‌कलं खस नेपाली म्ये नं हालादीगु दु ।

मां झ्यापुनानी व अबु बालकवज्र बज्राचार्यया कोखं ने.सं. १०४० कछलाथ्वः पारु, सुक्रबारकुन्हु येँया रत्नकीर्ति महाविहार, मखंबहाःया धुंबाः चुकय्‌ सत्वतारा वज्र बज्राचार्य (सतुगुर्जु)या जन्म जूगु खः 
वय्‌कलं मासंगल्लीया दिव्यवज्र गुरुजु व गोपाल पण्डितयापाखें ‘कौमुदी’ स्यनाबिज्यातसा थः अबुपाखें शिक्षा कयाः लिपा कुलायनी पुजाआजा, रहस्यपुजा, अभ्यन्तर आदि पुजाया ज्ञान नं कयाबिज्यात । मखंबहाःया हे हिरारत्न बज्राचार्यपाखें चचामे सयेकाकाःगु खःसा चर्यानृत्य उगु हे बहाःया धर्मरत्न बज्राचार्य, बाबुलाल काजीपाखें स्यना कयाबिज्याःगु खः । सक्व वज्रयोगिनी शिराहुति पुजा जूबलय्‌ न्हापां हाडाभरण चचाय्‌ बाबुलाल काजीया निर्देशनय्‌ प्याखं हूगु खः । लिपा वनाः वसप्वलं आजीवन धया थें थाय्‌थासय्‌ जुइगु दीक्षाकर्म, चक्रसम्बरया छत्रिसम्विरेश्वर पुजा (छात्रसात्मक पुजा), सिन्हामत, पंचायनि आदिइ चर्यामे प्याखं हुलेगु व स्यनेगु ज्या मदिक्क न्ह्याकाबिज्यात । थुकथं वसप्वलं चर्यामे व प्याखनय्‌ थःगु कीर्ति हे तयाबिज्यात । झिंन्याक्वःगु बौद्ध सम्मेलन नेपालय्‌ भव्यरुपं न्यायेकेगु झ्वलय्‌ नेपाल महायान बौद्ध धर्म संघ नीस्वनेगु ज्याय्‌ संस्थापक मूदुजः जुयाबिज्यात ।

सनम कुमार श्रेष्ठ कलाकारिता ख्यलय्‌ छम्ह निर्देशक, कलाकार व मेकअप आर्टिष्ट जुयाः ज्या यानाच्वंम्ह खः । येँया वँतु त्वालय्‌ ने.सं. १०८० चिल्लागाः चःह्रे, सनिबारखुन्हु बूम्ह वय्‌कःया अबुया नां पहलमान श्रेष्ठ व मांया नां पार्बति श्रेष्ठ खः । वि.सं. २०४४ सालय्‌ पिदंगु नेवाः संकिपा “सिलु”इ म्हिताः कलाकारिता ख्यलय्‌ पलाः न्ह्याकादीम्ह वय्‌कः ‘न्हाय्‌कं’ संकिपाया च्वमि अले ‘लाय्‌ मदु पसः कलाः मदु ससः’, ‘मतिना ला अन हे दु’, ‘ख्याः बच्छि नी बच्छि’, ‘गज्याःगज्याःपिं मनूत दइ थन’ लिसेंया झिगूति नेवाः संकिपाया निर्देशन यानादीम्ह खः । संकिपा, प्याखं, म्यूजिक भिडियो लिसें कलाकारिताया थीथी विधाय्‌ ल्हाः न्ह्याकादीम्ह वय्‌कलं मेकअप, अभिनय, निर्देशन व च्वज्या नापं यानाः प्यसःगुलिं मल्याक संकिपाय्‌ ज्या यानादी धुंकूगु दु । पेजथ्री पिपुल्स च्वइस अवार्ड वि.सं. २०६६ व नेपालभाषा स्टार म्युजिक भिडियो अवार्ड २०७७ लगायतया सिरपाः त्याकादी धुंकूम्ह वय्‌कः थीथी सम्मानपाखें सम्मानित जुयादी धुंकूम्ह खः ।

सपनाश्री नेपाली संगीत ख्यलय्‌ छम्ह लोकंह्वाःम्ह म्येहालामि खः । थ्वय्‌कःया जन्म ने.सं. १०९१ (वि.सं. २०२८जेठ)य्‌ येँया महाबू (महाबौद्ध) त्वालय्‌ जूगु खः । थ्वय्‌कःया अबु मदन परियार.खः ।
नेवाःतय्‌ त्वालय्‌ जन्म जूम्ह व ब्वलंम्ह जुयाः थ्वय्‌कःयात नेवाः भाय्‌ ल्हायेत थाकु मजू । अथे जुयाः मचा इलंनिसें हे नेवाः दबुली थ्वय्‌कलं म्ये हालादीगु खः । थ्वय्‌कःया अबु छम्ह लोकंह्वाःम्ह संगीतया ज्ञाता जूगुलिं नं संगीत ख्यलय्‌ वयेत थाकु मजुल । थ्वय्‌कलं न्यादँति दुबलय्‌ ब्वनेकुथि वनेन्ह्यः हे रेडियो नेपालय्‌ मचाम्ये रेकर्ड यानादीगु खः । थ्वय्‌कलं थःगु ज्वः मदुगु सलं नेवाःभाय्‌या सलंसःपु म्ये हालादीगु दु । थ्वय्‌कलं हालादीगु म्ये फुक्क धै थें लोकंह्वाः । गथेकि स्वय्‌म्भुराज शाक्यलिसेंया ‘ओ प्रिय लिफः स्वयाः’, ‘थौं सुथय्‌ न्ह्यलं दनाः’, ‘सिरि सिरि फसं जितः’ । उकी मध्यय्‌ नं ‘स्वयेगु मन जुल रे’ म्ये ला नेवाः भाय्‌ मथूपिं गैर नेवाःतय्‌त नं उतिकं हे यःगु म्ये खः । लोक, आधुनिक, भजन फुक्क कथंया म्ये हालादीम्ह थ्वय्‌कलं आपालं म्येचालय्‌ थःगु सलं छाय्‌पिया दीगु दु  ।
थ्वय्‌कः मचाल्यासेबलय्‌ हालादीगु आपालं नेवाः लोक म्येत दु । थ्वय्‌कःया म्ये दुथ्याःगु न्हापांगु म्येचाः ‘नेपालभाषा लोक म्ये १’ खः । थ्वय्‌कःया सलय्‌ स्वपु म्ये दुथ्याःगु थुगु म्येचाः ने.सं. ११०४ स पिदंगु खः । नेपालभाषाया आपालं म्येचालय्‌ थ्वय्‌कःया म्येत दुथ्याना च्वंगु दु । थ्वय्‌कलं नेपालभाषाया तसकं लोकंह्वाःगु म्येहना प्याखं ‘निमन्त्रणा’ य्‌ नं म्ये हालादीगु खः ।
मचाल्यासेया इलय्‌ उत्तमलाल श्रेष्ठं च्वयादीगु व द्वारिकालाल जोशिं लसय्‌ हनादीगु ‘सागर भरी जून तारा, जूनभित्र तिमी’ हालेवं संगीत ख्यलय्‌ लोकंह्वाःम्ह खः । थ्वय्‌कलं मेगु म्ये ‘हेरेको तिमीलाई आँखाले होईन’ हालेधुंकाः छम्ह बांलाःम्ह म्येहालामिकथं संगीत ख्यलय्‌ झन् बय्‌बय्‌ जुल । थ्वय्‌कलं नेवाः, खस, भोजपुरी भाषाय्‌ नं म्ये हालादीगु दु । आपालं संकिपाय्‌ नं म्ये हालादीगु दु । संकिपाया म्ये हालेगु झ्वलय्‌ हे थ्वय्‌कःया नां सपना परियारं सपनाश्री जूवंगु खः । गुगु नां नेपाःया संगीत ख्यलय्‌ ल्वःमनी मखुगु नां जुयाब्यूगु दु ।
थ्वय्‌कलं थीथी बिधाय्‌ निद्वलं मल्याक म्ये हालादी धुंकल । मचाबलय्‌ निसें हे म्ये हालाः थीथी मानसम्मान पदविं छाय्‌पी धुंकूम्ह थ्वय्‌कः थौंकन्हय्‌ न्यूयोर्कय्‌ च्वनादी । थ्वय्‌कलं बिमल बुढाथोकीनाप निब्याहाः यानादीगु खः । थ्वय्‌कःया स्वम्ह म्ह्याय्‌पिं दु । विदेशय्‌ च्वनाः नं संगीत साधनारत जुया च्वनादीम्ह थ्वय्‌कलं थःगु यइपुगु सलं म्ये हालाः हे थःगु व मस्तय्‌गु भविष्यया निंतिंं न्ह्यज्याना च्वनादीगु दु ।

कीर्तिपुण्य वज्रधातुचैत्य महाविहारया पुरुषमुनि व रविप्रभा बज्राचार्यया कोखं ने.सं. १०२८ दिल्लाथ्वः गुरुपुन्हिकुन्हु येँ, लगंबहालय्‌ सप्तमुनि बज्राचार्य (भाइकाजी गुरुजु)या जन्म जूगु खः । वसप्वलं
तःछेँबहाःया बुद्धदर्शनहर्ष बज्राचार्ययापाखें बौद्ध कर्मकाण्डया नापं चचामे व नृत्य एवं मेमेगु नं कुशलतापूर्वक प्रशिक्षण कयाबिज्यात । थम्हं सयेकागु चचामे व नृत्य बौद्ध परम्परागत रुपं पुजा जुइथाय्‌ चैत्य जीर्णोद्धार, अहोरात्री होम, पञ्चताल आधारय्‌ मुद्रापुजा नं छ्यलाबिज्यात ।
वि.सं. २०१३ सालं जुजु महेन्द्रं वसपोलया चर्यामे व नृत्यं प्रभावित जुयाः दरबारय्‌ सःतके हयाः मञ्जुश्री चर्यानृत्य हुइकाः स्वयाबिज्यात । २०२२ सालं त्रिविवि अन्तर्गत नृत्य शिक्षा विषय सैद्धान्तिक व व्यावहारिक पक्षया पाठ्यक्रम दयेकाः न्ह्यब्वया बिज्यात । थुकी पौराणिक, धार्मिक एवं शास्त्रीय नृत्य अन्तर्गत चर्यानृत्य दुसा थुकियात प्रमाणपत्र निसें डिग्री तकया पाठ्यक्रमय्‌ ब्वथलाः दयेकूगु जुयाच्वन ।
वि.सं. २०३३–३४ य्‌ सांस्कृतिक संस्थानय्‌ नृत्य प्रशिक्षक जुयाबिज्यातसा स्कूल, क्याम्पसय्‌ नं सैद्धान्तिक व प्रयोगात्मक चर्यामे, नृत्य एवं मेमेगु स्यनेगु ज्या यानाबिज्यात । ख ला वसप्वलं २०२१ सालय्‌ त्रिवर्षीय योजना अन्तर्गत नेपाल राजकीय प्रज्ञाप्रतिष्ठानय्‌ मुद्रा (नृत्य मुद्रा) अन्वेषक जुयाः स्वदँ व लिपा संस्कृति विभाग अन्तर्गत राष्ट्रिय नाचघरय्‌ (उगु संस्था लिपा सांस्कृतिक संस्थानय्‌ परिणत जुल) वि.सं. २०४५ साल तक चर्यानृत्य व मुया ज्या यानाबिज्यात ।
वसप्वलं संस्थानय्‌ मञ्जुश्री नृत्य क्यनाबिज्यात । थुबलय्‌ जुजु महेन्द्रं लय्‌तायाः नगद सिरपाः बिलसा थीथी क्याम्पस व स्कूलय्‌ ब्वति कयाः थःगु नृत्य व मेया प्रतिभा क्यनाः न्हाप, ल्यू, लियांल्यू सिरपाः नं कयाबिज्याःगु जुयाच्वन । २०१७ सालं पुरातत्व एवं संस्कृति विभागं ग्वसाः ग्वःगु अधिराज्यव्यापी नृत्य प्रतियोगिताय्‌ मञ्जुश्री नृत्यं न्हाप सिरपाः त्याकूगु जुयाच्वन ।

सप्तरत्न बज्राचार्य (भाजु गुर्जु) मां जोगप्रभा व अबु चर्यानृत्यया गुरु धर्मरत्न बज्राचार्यपाखें वि.सं. १९७२ चैत्र १८ गते रत्नकीर्ति महाविहार, मखंबहालय्‌ जन्म जूगु खः ।
साधारण शिक्षा कयाः थीथी सरकारी कार्यालयय्‌ ज्या यानाः अवकास कयादिल । वय्‌कलं थीथी तःधंगु व चीधंगु पुजा आजाय्‌ चचा म्ये हालेगु व नृत्य यायेगु नापं पैंताखिँ थायेगु व पुइगु कुलया ज्या यानाबिज्यात । शिराहुति, मांसाहुति, छत्तिससम्बर, सिंदुराभिषेक (रहस्य विधि पूजा आदिइ चर्या म्येव नृत्य एवं उपाध्याय व दिर्घाचार्य जुयाः ब्वति कयाबिज्याःगु जुल ।

अभिनयया ख्यलय्‌ पलाः न्ह्याकावया च्वनादीम्ह सबिन शाक्यया जन्म ने.सं. १०८८ दँय्‌ ङतय्‌ अबु बीरमान शाक्य व मां धनदेवी शाक्यया कोखं जूगु खः । सबिन शाक्यया धात्थेंगु नां रविन्द्र मान शाक्य खः । ‘हिजो आजका कुरा’ नांयागु टेलिसंकिपापाखें अभिनयय्‌ पलाः न्ह्याकादीम्ह सबिन शाक्यया ‘सुभाय्‌’ दकलय्‌ न्हापांगु नेवाः संकिपा खः । संकिपाया नापनापं आपालं ख्यालः व नाटकय्‌ अभिनय याना दीधुंकूम्ह सबिनया ‘तिमिला’, ‘पपू मदुम्ह झंगः’, ‘न्यल्लब्यां’, ‘सत्य धरोधर्म’ व ‘तानांज्यः’ लिसेंया आपालं नेवाः संकिपा पिदनेधुंकूगु दु । प्रेमध्वज प्रधान स्मृति हास्य अभिनेता पुरस्कार, चौंथो एपिक नेपाल म्यूजिक अवार्ड सन् २०२२ य्‌ हास्य कलाकार व नेपालभाषा स्टार म्यूजिक भिडियो अवार्ड सन् २०२२ य्‌ सर्वश्रेष्ठ मोडलया सिरपाः नं त्याकादीगु दु । वय्‌कः नेपालभाषा संकिपा संघया कार्यसमिति दुजः नं खः ।

म्येहालामि सरिता शाहीया जन्म अबु पूर्णबहादुर शाही व मां नातिबेटी शाहीया कोखं ने.सं. १०९७ दिल्लाथ्वः चौथि, मंगलबारखुन्हु येँया कमलपुखुलिइ जूगु खः । वय्‌कलं वि.सं. २०५४ सालय्‌ राष्ट्रिय नाचघरपाखें थःगु कलायात्रा न्ह्याकादीगु खः । २०७१ सालय्‌ न्हापांगु नेवाः म्ये ‘सहः याये मफु’ रेकर्ड यानादीम्ह वय्‌कः २०७१ सालय्‌ पूmलबारी सम्मेलनया म्ये कासाय्‌ नेवाःम्येपाखें उत्कृष्ट जुयादीगु खः । २०७१ सालय्‌ हे रेडियो नेपालया आधुनिक म्ये कासाय्‌ नं लियांल्यू लाकादीगु खः । संगीतय्‌ स्नातक यानादीम्ह वय्‌कलं २०५६ सालय्‌ ‘ब्राइटर तिम्रो सुर मेरो गीत’य्‌ ब्वति कयाः उत्कृष्ट जुयादीगु खःसा २०५६ सालय्‌ पद्मकन्या कलेजया आधुनिक म्ये कासाय्‌ नं उत्कृष्ट जुयादीगु खः ।
२०७० सालय्‌ सफल एल्बमया ‘जुग बित्यो’ म्येपाखें बेष्ट फिमेल भोकलिष्ट, बक्स अफिस म्यूजिक भिडियो अवार्ड, पावर न्यूज अवार्ड, नेपाल म्यूजिक फेशन अवार्ड त्याकादी धुंकूगु दुसा कलानिधि इन्दिरा संगीत महाविद्यालयपाखें नगदसहित हना, ए.एम.एस नेशनल अनर २०७९ पाखें हना लःल्हाना कयादी धुंकूगु दु । सरीता शाहिंं नेपालभाषाया ८० पु व खस भाषाया १२० पु म्ये रेकर्ड यानादी धुंकूगु दु । कला न्ह्यब्वयेगु झ्वलय्‌ वय्‌कलं पोखरा, विराटनगर, बुटवल, राजस्थान, माउन्ट आबु, इजरायल, इंग्ल्याण्ड भ्रमण यानादीगु दु ।
वय्‌कलं नेपालभाषाया म्येमुना ‘मतिनाया चिखि’ पिथना दीगु दुसा ‘जोवनया रंग’ म्येमुनाय्‌ नं वय्‌कलं हालातःगु स्वपु म्ये दुथ्याना च्वंगु दु ।
‘वसन्त ऋतु’, ‘लाय्‌ मदु पसः कलाः मदु ससः’, ‘जामनः गुभाजु’, ‘लाखे भाजु’, ‘कृषा गौतमी’, ‘पटाचारा’, ‘कुमति’ थें जाःगु नेपालभाषाया संकिपाय्‌ नं वय्‌कलं म्ये हालादीगु दु ।