Category: संस्कृति व सम्पदा

‘द्यःगुं’ दिगु जूगु खः । द्यःगुँया अर्थ गुँइ च्वंम्ह द्यः व छ्यं नं खः । न्ह्याबलें छ्यनय्‌ च्वनीम्ह दिगुद्यः निगू तालं हनेगु व स्वनेगु जुयाच्वंगु दु । न्हापांगु दीक्षा कयाः आगं स्वनाः दिगुद्यः स्वनेगु व दीक्षा व आगं मदुपिनि नं दिगुद्यः स्वनेगु । दिगद्यःयात स्वेष्ठ देवता, कुलदेवता, कुलेश्वरी नं धाइ । ‘स्वे’या अर्थ थःम्ह वा थःके खः । ‘इष्ठ’या अर्थ नालाम्ह÷हनाम्ह÷ज्वनाम्ह खः । उकिं स्वेष्ठ देवताया अर्थ थःम्हं नालाम्ह द्यः खः । थःगु कुल नायेकातःम्ह द्यः कुलदेवता खः ।

दिगुद्यःया मूर्ति दइमखु । दिगुद्यः धयाम्ह चलबाःम्ह (चन्द्राकार) ख्यलय्‌ च्वंम्ह जुइ । ख्यलय्‌ ल्वहंया मन्दःपाः, त्वरं वा लुकुमाःद्यः थें छगः निसें झिंच्यागः तक ल्वहं ग्वारा स्वनातःगु दइ । लिसें उगु थासय्‌ चन्द्राकार देगः दयेकाः छेपु, गरुड, नागकन्या दुगु तोरणं छाय्‌पियाः जवंखवं ल्वहंयापिं गणेद्यः व कुमार, निम्ह सिंह व द्यःया न्ह्यःने मन्दःपाः नं दइ । दिगुद्यः अप्वःसिया किंकिंपा जुइसा गुम्ह गुम्हेसिया ख्यें बांलूगु धातुया द्यः व मूर्ति दयेकातःगु दिगुपुजाबलय्‌ ख्यलय्‌ हयाः पुज्याइ । दिगुद्यः मसां (दिप) व पीगंद्यःलिसे स्वापू खनेदुगुलिं बागमति व विष्णुमति खुसि सिथय्‌ स्वनातःगु दु । गुँइ च्वंम्ह दिगुद्यः सालाहयाः येँया टुकुचा, भद्रकाली, फिब्व अजिमाया तिंख्यः, तख्ति अजिमायाथाय्‌, पचलि भैलःद्यःयाथाय्‌, कंगय्‌ इनाय्‌ त्वाः, बुरांख्यः, पकनाः गणेद्यः व कुलेश्वर महाद्यःयाथाय्‌ दिगुद्यः स्वनातःगु दु । ख्वपय्‌ च्वंगाय्‌ (सल्लाघारीइ) दिगुद्यः स्वनातःगु दु ।

शैव व बौद्धमार्गी नेवाःतय्‌सं बनमाद्यः, आदेश्वर महाद्यः, इचंगुनारायण, भुइजःसि नारायण, धुम्बाराही, बज्रजोगिनी, खड्गजोगिनी, बिज्यासःद्यः, म्हय्‌पि अजिमा, कंग अजिमा, दक्षिणकाली, मनमानेश्वरी, पचलि भैलःद्यः, यलया पूर्णचण्डी, स्वयम्भू चैत्य व शान्तिपूयात दिगुद्यः नालाः दिगुपुजा यानाच्वंगु दु । न्याः दिगुपुजा अन हे (थुपिं द्यःपिंथाय्‌) वनाः न्यायेकेगु चलन दु । दँय्‌दसं मांया ख्वाः स्वयाः कन्हय्‌कुन्हु निसें सिथिनखः तक थःथःगु दिं कथं मू दिगुपुजा धकाः दिगुद्यःयात ख्यलय्‌ यंकाः पुज्याइ । न्ह्यथुकुन्हु छ्वय्‌लाभू यानाः ख्यलय्‌ वनाः कुलागः, श्राद्ध बायु भ्वय्‌ धकाः छन्हु निसें न्यान्हु तक पालंपाः दिगुपुजा पाः फयाः हनी । ज्यापु व साय्‌मितय्‌ सोह्रश्राद्ध दुने थःथःगु दिंकथं नछा दिगुपुजा नं हनी । अथेहे न्याः दिगुपुजा हनेगु चलन नं दु ।

दिगुपुजाय्‌ न्हूम्ह भौमचा व नःलि मचा दिगुलिं दुकायेगु, कायमस्तय्‌त कय्‌तापुजा यायेगु, इहिमचाया सलाःपौ देछायेगु याइ । थाकुलिं लुइबलय्‌ दिगु ख्यलय्‌ दिगुद्यःयात विधिपूर्वक द्यः पुज्यानाः चछि महादिगू च्याकी । मचाजंक्वबलय्‌ मचायात गणेद्यः दर्शन याकेधुंकाः दिगुद्यः दर्शन याकी । थीथी नखःचखःबलय्‌ नं समय्‌बजि थनाः द्यः पुज्याइ । जन्मन्हिबलय्‌ म्हासुकापः, म्हासुस्वां, लुँ, तछ्व तयाः दिगुद्यः पुज्याइ । ज्योतिषशास्त्र कथं बृहस्पति ग्रह मभिनकि दिगुद्यः मभिं धकाः जोशीतय्‌सं बिहिवाःपतिकं मत बीकाः दशा फायेकेत दिगुद्यः पुज्याकी । इहिपाबलय्‌ ह्वंकेबलय्‌ दिगुद्यः व आगंद्यःयात ग्वय्‌ भागि याकाः द्यःयात छायेयंकी । थःजः, थःगु थाय्‌बाय्‌ व वंशयात रक्षा व सुख जुइमाः धकाः दिगुद्यः पुज्याइ ।

स्वनिगःया नांजाःपिं अजिमापिं मध्ये दुइमाजु नं खः । मल्ल जुजुपिनि तलेजु भवानी धुंकाः मुख्यम्ह द्यः दुइमाजु खः । मल्लकाल व थ्व स्वयां न्ह्यः नेपालय्‌ (स्वनिगलय्‌) राजनैतिक व सांस्कृतिक गतिविधिइ भारतया तिरहुत पाखें यक्व प्रभाव लाःगु दु । तिरहुतया जुजु हरिसिंह देवयात मुस्मां फौजं बुकेवं वय्‌कः नेपाः दुहां वःबलय्‌ तीनपाटनय्‌ मंत । जुजु हरिसिंहदेवं तलेजु भवानी व डोय्‌भाजु नं ज्वनावःगु धाइ । तिरहुतया मेगु नां डोय खः । डोयतय्‌गु आराध्यदेव डोयनीभाम अर्थात् डोय्‌तय्‌गु पुज्यदेव दुमाजु, डोयनीभामया अपभं्रश जुयाः दुमाजु जूगु खः । थुम्ह द्यःयात डोयभाजु, दुइँमाजु व दुइमाजु नं धायेगु याः ।

येँया लाय्‌कुलिइ च्वंम्ह डोयमाजुयात तताम्ह व सबलबहाःयाम्ह डोयमाजुयात केहेँम्ह धाइ । ख्वप व यल लाय्‌कुलिइ दुईमाजु द्यःया देगः व मूर्ति नं दु । येँय्‌ तिंख्यलय्‌ खुलामञ्च न्ह्यःने फःया च्वय्‌ खुल्ला थाय्‌या गालय्‌ स्वपाः ल्वहंया मन्दःपाः दु । थ्वयात दुइमाजु द्यःकथं पुज्याइ । थुम्ह द्यःया द्यःछेँ येँ लाय्‌कूया भण्डारखालया छकू कुनय्‌ व सबलबहालय्‌ यानाः निथाय्‌ दु । जात्रा याइम्ह द्यः धातुयापिं स्वम्ह स्वम्ह क्वलाछि पाय्‌धिकःपिं ग्वजाः (पलंचा) बांलूपिं खः । येँय्‌ जात्राबलय्‌ बाहेक मेबलय्‌ दर्शन याये दइमखु । आचाःजुतय्‌सं परम्परागत विधिं गुप्त रीतिं न्हिन्हि नित्यपुजा यानाः भुजा छाइ । ख्वपय्‌ बिस्काः जात्राबलय्‌ खाइसंल्हूयां छन्हु न्ह्यः तलेजु चुकय्‌ घासापा धकाः जोगीचक्र पुजा धुंकाः दुइमाजु द्यःयात तान्त्रिक विधिं द्यः पुज्यानाः भोग बी । खाइसंल्हू कुन्हु खतय्‌ द्यः बिज्याकाः देय्‌ चाःहुइकाः जात्रा याइ । येँय्‌ खाइसंल्हू छन्हु नं दुइमाजुद्यःपिंत द्यः पुज्यानाः सँन्याःकाःइलय्‌ तलेजु व सबलबहालं द्यःखतय्‌ तयाः जात्रा यानाहयाः तिंख्यलय्‌ स्वनेवं साय्‌मितय्‌सं यःसिं थनी । चान्हय्‌ आचाःजुतय्‌सं गाछि खुनाः द्यःपाय्‌ग्वःगु योमरि छानाः द्यः पुज्यानाः भोग बी । संल्हूकुन्हु सन्याकाःइलय्‌ द्यःखतय्‌ बिज्याकेवं यःसिं क्वःथइ । निखः दुइमाजु द्यःया जात्रा यानाः लाय्‌कुलिइ जगन्नाथ देगलय्‌ फलय्‌ दिकाः वैशाख २ गते द्यः द्यःछेँय्‌ दुकाइ ।