Category: संस्कृति व सम्पदा

कुमारी द्यःयात देय्‌या रक्षक, शुभ लक्षण द्यः कथं पुज्याइ । नेपाः गालय्‌ नेवाः बस्ती दुने गणेद्यः थापना याःथें कुमारी द्यः नं थापना यानाः पुज्याना वयाच्वंगु दु । त्वाः त्वाः पतिकं थःथःगु लागाय्‌ प्यकुंलाःगु गालय्‌ ख्येँय्‌ बांलूगु ल्वहं बछि थुनातःगु दइ, उगु ल्वहंयात कुमारी द्यः व कुमारीगाः नं धाइ । थज्याःगु ल्वहं छगः निसें गुंगः तक खनेदु । न्यागः ल्वहं थुनातल धाःसा पञ्चकुमारी धायेगु याइ । मरुइ भौक्यब, कोपरा क्यब व महाबतिइ प्यम्ह थथे कुमारीगालय्‌ कुमारी थापना यानातःगु दु । क्वंसिमा क्वय्‌ कुमारी बाय्‌ च्वनाच्वंगु दइ धयागु नेवाःतय्‌गु मौलिक परम्परा कथं क्वंसिमायात कुमारी द्यः धकाः पुज्यायेगु जक मखु, ल्वहंग्वारा स्वनाः पुज्याना वयाच्वंगु दु ।

महायानी व बज्रयानी बौद्ध परम्पराय्‌ कुमारीयात बज्रदेवी, बज्रजोगिनी, आदिस्त्री शक्तिदेवी कथं पुज्याइ । बज्रयानीतय्‌स. कुमारीयात काय (म्ह), वाक (बोलि) व चित्त (आत्मा)या आत्मसम्मिश्रण धायेगु याइ । बौद्धतय्‌सं ततःधंगु पुजा, जन्मनिसें मृत्यु संस्कारतक कुमारी पुज्यायेगु याइ ।

कुमारीयात सद्यः, हिन्दूतय्‌सं तलेजु भवानी भाःपी । स्वनिगःया लाय्‌कूया कुमारीपिं तलेजु भवानीया प्रतीक खः । ह्याउँख्वाःम्ह कुमारी द्यःया बाहां म्हय्‌खा खः । थीथी गंप्याखं, द्यःप्याखनय्‌ कुमारीयात कौमारी कथं पुज्याइ । कुमारीया म्हय्‌ अष्टमातृका गण (अजिमापिं) बिज्यानाच्वंगु दु धाइ । येँयाःबलय्‌ पिदनीगु किलागःया दीप्याखनय्‌ कुमारीं दैत्ययात क्वःथइ । श्वेतकालीया म्ह्याय्‌ कुमारीया मतिनामि दैत्यराजं अन्याय, अत्याचार याःगुलिं अजिमापिंसं कुमारीयात शक्ति बिल । श्वेतकालिं पाल्हातय्‌ थ्वँ दयेकाः त्वंकाः कुमारीयात स्याकेबिल । थथे देय्‌ व जनताया निंतिं थः मतिनामि स्यानाः ब्याहा मयासे कुमारी जुयाच्वंगु किंवदन्ती नं न्यनेदु । १३ गू शदीनिसें बहाबहिलिइ मिसामचायात कुमारी द्यः कथं पुज्याना वयाच्वंगु सीदु । नेवाः समाजय्‌ जा नकेधुंसांनिसें इहि मयाःतले मिसामस्तय्‌त प्राचीनकालंनिसें पुज्याना वयाच्वंगु दु । स्वनिगलय्‌ येँ, यल, ख्वप, लाय्‌कू व बहाबहिलिइ शाक्य बज्राचार्यया म्ह्याय्‌मस्तय्‌त कुमारी द्यः कथं थापना याना वयाच्वंगु दु ।

तलेजु भवानीया रुपय्‌ ख्वपय्‌ जगज्योति मल्लं यलय्‌ सिद्धिनरसिंह मल्लं व येँय्‌ अमर मल्लं कुमारी थापना याःगु धाइ । येँय्‌ बसन्तपुरय्‌ थःगु राज्यभोग अप्वयेकेत जुजु जयप्रकाश मल्लं कलात्मक कुमारी छेँ दयेकाः कुमारी थापना यानाः येँयाःबलय्‌ कुमारी खः सालेगु नं यात । ख्वपय्‌ लाय्‌कू कुमारी, एकान्त कुमारी, यलय्‌ लाय्‌कू कुमारी, बुंग कुमारी, पुञ्चली व लेले कुमारी, येँय्‌ लाय्‌कू कुमारी, किलागलय्‌ वनेमा कुमारी —ज्यापु जातियाम्ह), तानाबहालय्‌ भगवती रुपी कुमारी (ज्यापु जातियाम्ह), चाबही कुमारी, तोखा कुमारी, क्वाःबहाः व मूबहाःयाम्ह पुलांम्ह कुमारी धाइ ।

येँया लाय्‌कू कुमारी म्हं मफुत धाःसा मूबहाः व क्वाःबहाःया कुमारी पुज्यायेमाः । सकल कुमारीपिंत न्हिंन्हिं सुथय्‌ नित्यपूजा याइ । येँया लाय्‌कूया राष्ट्र कुमारीयात राजेपाध्यायतय्‌सं हिन्दू परम्परां व आचाःजुतय्‌सं कुमारीयात आगमय्‌ तयाः नित्य पुज्याइ । अथे हे यंलाथ्व द्वादशीकुन्हु मोहनिया स्याक्वत्याक्व व चालंकुन्हु तलेजुया मू चुकय्‌ यंकाः तान्त्रिक पुजा याइ । जन्माःद्यःया न्हवं, गुंपुन्हिया क्वाति फ्वयेत व मिलापुन्हिकुन्हु चांगु नारायणया जात्राय्‌ हनुमानध्वाखाय्‌, घोडेजात्राय्‌, पचली भैरव जात्राय्‌ कुमारी मदयेकं मगाः । ख्वपय्‌ बिस्काः जात्राय्‌, यलय्‌ बुंगद्यःया भोटो क्यनीगु जात्राय्‌ कुमारी मदयेकं मगाः । भ्वँतया चण्डेश्वरीयात व येँया मय्‌ति अजिमायात नं कुमारी कथं पुज्याइ । दँय्‌दसं भ्वँतय्‌ व येँय्‌ बालकुमारीइ कुमारी पुजा धकाः मिसामस्तय्‌त पुज्याना वयाच्वंगु दु । गुम्ह गुम्हसिनं बुदिंबलय्‌ छम्ह निसें तःम्ह बिजोर कथं मिसामचायात कुमारी कथं पुज्यानाच्वंगु दु ।

अथेहे मोहनिबलय्‌ आगमय्‌ आगंद्यः पुज्याये न्ह्यः थः म्ह्याय्‌मस्तय्‌त कुमारी कथं पुज्याइ । श्राद्धबलय्‌ भिनामस्तय्‌ म्ह्याय्‌मस्तय्‌त कुमारी कथं पुज्यायेगु चलन नं दु । थीथी नखःचखः, येँयाःबलय्‌ गातिलाः धकाः बसुन्धरादेवीया धलं दनेबलय्‌ द्यःया स्वपाः ख्वाः मध्ये छपाः कुमारी व कन्हय्‌कुन्हु नं फ्यनेत कुमारी पुज्याइ । सुनानं म्हुतुं हि ल्ह्वल, न्हासं हि वयेगु मदित धायेवं कुमारीया दोष धकाः कुमारी पुज्याइ । कुमारी पुजाय्‌ ह्याउँकापः, ह्याउँगु पुरि, ह्याउँ सिन्हः, ह्याउँगु स्वां, हँय्‌ख्येँय्‌, समय्‌बजि धाला तयाः पुज्याइ । गं प्याखनय्‌ कुमारीयात झ्यालं हँय्‌ ब्वयेकाः हयेगु चलन दु ।

पुजा यायेबलय्‌ स्वां, सिन्हः व खाद्यवस्तु आदि प्रसाद थें तुं थीथी द्यःपिंत पुजा यायेबलय्‌ वस्त्रया रुपय्‌ रंगीचंगी कापः व का छायेगु व उकियात प्रसादया रुपय्‌ ग्रहण यायेगु चलन दु ।

ग्वय्‌का

न्याताजि उनया खुपु कचिका खिपः थें गुइँगुइँ निलाः छपु यानातःगु तपुगु क्वखा । थुकियात षट्योगिनीया प्रतीक कथं कायेगु चलन दु । थुगु का ततःधंगु पुजाय्‌ गथेकि बज्रयान परम्परा कथं गुह्यपुजा, वज्राभिषेक ज्या, जंक्व, वःलाः, थकाली लुइगु आदि धार्मिक ज्याय्‌ द्यःया प्रसादया रुपय्‌ ग्रहण यायेगु चलन दु । बुंगद्यः जात्राया प्यन्हु न्ह्यः जय्‌मांपिंसं लुँची छाःवनीबलय्‌ पसूकाया ग्वारा नं तयायंकी । वहे पसूका ग्वारायात पाञ्जुया जःपिंसं निलाः बुंगद्यःयात छाइ । व हे ग्वयेका प्रसादया रुपय्‌ बीगु चलन दु । मेमेगु का द्यःयात छाइबलय्‌ काग्वारा नापं छाइ, तर ग्वय्‌का ग्वारा मयासे छपु छपु यानाः पु पु छायेगु चलन दु ।

परित्राण का

बौद्ध धर्मकथं परित्राण पाठ याइबलय्‌ बुद्ध, धर्म व संघया प्रतीकया रुपं स्वतु ल्हानातःगु कचिका सकसिनं ल्हातं ज्वनाः पाठ सिधयेकाः छुं नं अय्‌भय्‌ दुःख मवयेकेगु रक्षाया लागि ग्रहण यायेगु खः । गुलिसियां थुकियात क्वखा थें क्वखाइसा अप्वःसिनं जव ल्हातिइ चीगु याइ ।

पसूका

न्याताजिगु उनयागु कचिका, गथेकि ह्याउँगु, म्हासुगु, वाउँगु, तुयुगु व वँचुगु वा हाकुगु छथाय्‌ तयाः निलातःगुयात पसूका धाइगु खः । थुकियात पंचसूत्र का धायेगु नं चलन दु ।

थीथी द्यः पुजाय्‌ गथेकि सत्यनारायण धलं दनीबलय्‌, न्हू छेँय्‌ अष्टमातृका पुजाय्‌, तारा पुजाय्‌, सत्वपुजाय्‌, क्वाःपाःद्यः आदि पुजाय्‌ पसूका छायेगु चलन दु । थ्व हे पसुकायात प्रसादया रुपय्‌ कयाः क्वखायेगु चलन दु ।

यल क्वन्ति अर्थात् कुम्भेश्वर देगःया लिउने च्वंगु मूलँपु त्वःता भचा खवय्‌पाखे वनेबलय्‌ क्वन्ति बही (काश्यप मिश्र संस्कारित ललितवर्ण महाविहार) दु । बही समतल जमिन स्वयां च्वय्‌ लाःगुलिं ताःहाकःगु त्वाथः गयाः वनेमाः । दुने महांकाः छेलिइ माहाहाल द्यः ला दु, तर अन दयेमाःगु वास्तुकला मदयाः खुल्लागु थाय्‌ जुयाच्वन । अनसं धर्मचक्र दुगु लिच्छविकालीन ल्वहं दु । थन गन्धुरी द्यः दूगु बही देगः नितँ जायेक दयेकातःगु व न्हापांगु तल्लाय्‌ बार्दलि पिकयातल ।

बहीद्यःगःया मूलुखाय्‌ वनेथाय निखे निम्ह सिंह दु । तोरण मदुगु तर मिखा कंकातःगु मूलुखाया दुने अक्षोभ्य तथागत दु । बहीदेगःया पौ नाप छचाःखेरंया बहीछेँया पौ सरह यानाः स्वाकातल । खदेगःया पल्लिइ चैत्य आकारया गजू दु । बहिलिइ दथुइ लिच्छविकालीन चैत्य दु । बहीया निर्माणसम्बन्धी अभिलेख छुं मदुसां थ्व बही लिच्छविकालय्‌ दयेकूगु अनुमान दु । ने.सं. ७४३ व ने.सं. ८६५या अभिलेखय्‌ थन थीथी निर्माणया ज्या जूगु खनेदु । अथे हे थ्व बही व इखाछेँ बही दयेकूपिं निम्ह दाजुकिजा खः धायागु नं जनश्रुति दु ।

थनया संघं बौद्ध परम्पराकथं बन्दे लुइगु, द्यःपाः च्वनेगु, नित्यपुजा यायेगु, आरती पुजा यायेगु आदि व्यवस्था यानाच्वंगु दु । थन भाद्रकृष्ण द्वितीया वा मतयाः कुन्हु चीभाः बुसाधं व सकिमना पुन्हिकुन्हु महांकाल पुजा यायेगु नं परम्परा न्ह्यानाच्वंगु दु । थुकिया कचाबही कथं चीधंगु क्वन्तिबही यम्बहाः (ललितवर्ण विहार)यात कायेगु याइ ।